Sual məktəbəqədər təhsildə təhsilləndirici mühit anlayışı

Məktəbəqədər təhsil müəssisəsinin (MTM) inkişafda olan təhsil mühiti aşağıdakı komponentlərdən ibarətdir:
• Pedaqoji proses iştirakçılarının qarşılıqlı əlaqəsindən;
• Əşya-məkan mühitindən;
• Məktəbəqədər təhsilin məzmunundan.
Pedaqoji proses iştirakçılarının qarşılıqlı əlaqəsi tərbiyəçi-müəllim, uşaq və valideynlərin birgə tapşırıq və nəticələrə nail olunması üçün razılaşdırılmış fəaliyyətidir. 2. Əşyavi-məkan mühiti təhsil mühitinin tərkib hissəsidir. Orada təhsil avadanlığı, materiallar, mebel, inventar, oyunlar, oyuncaqlar və s. təqdim olunur. 3. Məktəbəqədər təhsilin məzmunu bilik, bacarıq və vərdişlər, dünyagörüşü və əxlaqi-estetik ideyalar, eləcə də, sosial, idrak və yaradıcılıq təcrübəsinin elementləri sistemidir.

SUAL 4. Inkişafetdirici mühitin konsepsiyası və quruluşu.
Məktəbəqədər təhsil müəssisəsində tərbiyə və təhsil işinin vacib şərtlərindən biri inkişafetirici mühitin düzgün təşkilidir. Düzgün təşkil edilmiş inkişafetdirici təlim mühiti hər bir uşağa öz zövqünə uyğun fəaliyyəti tapmağa, öz güc və qabiliyyətlərinə inanmağa, tərbiyəçi-müəllim və həmyaşıdları ilə ünsiyyət qurmağı öyrənməyə, onların hisslərini və hərəkətlərini başa düşməyə və qiymətləndirməyə imkan verir.
İnkişafetdirici təlim mühiti uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasının əsas vasitəsidir, onun bilik və sosial təcrübəsinin mənbəyidir. Uşaq bağçasında uşaqları əhatə edən mühit onların həyatının təhlükəsizliyini təmin etməli və sağlamlığını möhkəmləndirməlidir.
İnkişafetdirici təlim mühitinin əhəmiyyəti hələ XX əsrin əvvəllərində M.Montessori tərəfindən geniş izah olunsa da, 1988-ci ildən uşaq bağçalarının və müəllimlərin lüğətinə daxil oldu və bu sahədə tədqiqatlara başlanıldı. 70-ci illərin ortalarında inkişafetdirici təlim mühitinin formalaşdırılması prinsipləri hazırlanmışdır: oyuncaqların yeni pedaqoji təsnifatı təklifi, modul oyun mühitləri, konstruktorlar, uşaqlar üçün təlim oyuncaqları sistemi hazırlanmışdır (Q.Q. Lokutsievskaya, N.N. Poddyakov və s.). Sonradan bu sahədə tədqiqatlar davam edərək uşaq bağçasında inkişafetdirici təlim mühitinin təşkili ilə bağlı əsas ideyalar daha da işlənmiş, obyektiv şəraitin qurulması prinsipləri formalaşdırılmışdır.
Pedaqogika məktəbəqədər təhsil müəssisəsində inkişafetdirici mühitin qurulmasının əvəzsiz şərtlərinin uşaqlar arasında şəxsiyyətyönümlü modelə güvənmək olduğuna inanır. İnkişafetdirici mühitin qurulması strategiyası və taktikası modeli təhsil xüsusiyyətləri, böyüklər və uşağın fərdi əlaqəsi ilə bağlıdır. Şəxsiyyətyönümlü qarşılıqlı əlaqə uşağa azadlıq, müstəqillik, müstəqil hərəkətlər üçün geniş bir “sahə”, bərabər əsasda ünsiyyət təqdim etməkdir. Bu aspektdə inkişafetdirici mühit (təbiət və insanlar dünyası, obyekt-məkan mühiti) xüsusi yer tutur. Beləliklə, inkişafetdirici mühit məktəbəqədər yaşlı uşağın sosial və mədəni inkişafını təmin edə bilən, hazırkı və gələcək yaradıcı inkişaf ehtiyaclarını ödəyə bilən, onun qabiliyyətlərinin inkişafını təmin edə bilən mütəşəkkil yaşayış sahəsidir. Uşağın belə bir mühitdə inkişafı onun şüurunun və fəaliyyətinin psixoloji məzmununun zənginləşməsinə gətirib çıxarır.
İnkişafetdirici mühit pedaqoji prosesin həyata keçirilməsi üçün zəruri olan, məkan və zamanda rasional təşkil edilmiş, müxtəlif obyektlər və oyun materialları ilə təmin edilmiş estetik, psixoloji və pedaqoji şərait kompleksidir. Belə bir mühitdə məktəbəqədər uşaq fəal idrak yaradıcı fəaliyyətə cəlb olunur, onun marağı, təxəyyülü, əqli və bədii qabiliyyətləri, ünsiyyət bacarıqları inkişaf edir, ən əsası şəxsiyyətin ahəngdar inkişafı baş verir. Nə üçün məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün inkişafetdirici mühit lazımdır?
Uşaqlar üçün yaradılan inkişaftdirici mühit uşağın aktiv və müxtəlif fəaliyyətlərə ehtiyacının həyata keçirilməsini təmin etməlidir. Inkişafetdirici mühit uşağın tərbiyəçi-müəllimlə, o cümlədən qrupdakı bütün uşaqlarla aktiv idrak fəaliyyətində emosional və praktik qarşılıqlı əlaqə təcrübəsini zənginləşdirməyə, uşaqların öz qabiliyyətlərini həyata keçirdikləri müstəqilliyin, təşəbbüsün inkişafına təkan verir.
İnkişaftdirici mühitin təşkili tərbiyəçi-müəllimin uşağı daha çevik və dinamik şəkildə aktiv, məqsədyönlü və rəngarəng fəaliyyətə cəlb etmək, onun fərdi şəxsiyyət xüsusiyyətlərini bilmək və məharətlə istifadə etmək imkanıdır. Uşaqların subyektiv təcrübəsinin məzmununu təhlil etmək, onu müstəqil fəaliyyət prosesində aktivləşdirmək, qabiliyyətlərindən asılı olmayaraq təşəbbüsü, yaradıcılığı təşviq etməkdir.
İnkişafetdirici mühitin yaradılmasında uşaqlar da fəal iştirak etməlidir, bu, uşağın ətraf mühitə şüurlu münasibətinin formalaşmasını, onun bütün komponentlərinin qarşılıqlı asılılığını, öz istək və maraqlarını başqaları ilə əlaqələndirmək bacarığını, qrupun, müəssisənin bütün uşaqları üçün lazımi rahatlığı yaratmağa kömək edir. Uşaqları aktivləşdirmək, onları ətraf mühitin yaradılmasına cəlb etmək, onların fərdi xüsusiyyətlərini, üstünlüklərini və meyllərini nəzərə almaq lazımdır.