Sug’urta fondlarini tashkil etish va ularning shakllanishi

3. Sug’urta fondlarining turlari.

Sug’urta fondlarining turlarini tavsiflashda sug‘urta munosabatlarining o‘ziga xos zususiyatlarini inobatga olish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Chunki, sug‘urta fondlari sug‘urta zahiralari asosida shakllanadi. Shu sababli sug‘urta fondlari turlarini sug‘urta zahiralari turlari bo‘yicha tasniflash mumkin: 

- ogoh etuvchi tadbirlar uchun zaxira. Bu zaxira maqsadli bo‘lib, uni xarajat qilish  maxsus vakolatli Davlat organi tomonidan ishlab chiqilgan nizomga ko‘ra amalga oshiriladi. Mazkur tadbirlar sug‘urtalanuvchi bilan kelishilgan holda olib boriladi. Bu tadbir sug‘urtalanuvchi tomonidan bajariladi, sug‘urtachi esa uni moliyalashtiradi xolos.

- o‘z belgilangan muddatiga ko‘ra, sug‘urta xizmatini ko‘rsatish uchun olingan sug‘urta mukofotlari - zaxira sifatida. Shartnoma shartlari bo‘yicha u sug‘urtachi hisobiga o‘tkazilgan bo‘lsada, unga muvofiq ravishdagi xizmat hali ko‘rsatilmagan bo‘lib, bu summaning bir qismi «hali ishlab topilmagan» hisoblanadi. Sug‘urta mukofoti «ishlab topilgani»dan so‘ng, uning bir qismi ogoh etish zaxirasiga o‘tkaziladi, ular belgilangan tartibda daromad(foyda) solig‘iga tortiladi.

- zararlarni qoplash zaxiralari. Uning hajmi potensial to‘lovlar hamda 3 foiz atrofidagi  tadbirlarni  olib  borish  uchun ajratilgan xarajatlar summasidan iborat bo‘ladi. Sug‘urta holatiga ko‘ra, sug‘urtalanuvchining arizasiga binoan, sug‘urtachi zaxiradan qoplama summasini to‘lash uchun tayyorlaydi, ammo ko‘rilgan zarar sabablarini aniqlashtirish natijasida sug‘urtalanuvchining aybi bilan sug‘urta hodisasi yuz bergan bo‘lsa, qoplama to‘lanmasligi ham mumkin.

Bugungi kunga kelib, mamlakatimizda sug‘urtaning tub ma’noda tadbirkorlik faoliyatiga aylanishi uchun quyidagi ma’lum shartlar bajarilishi talab etiladi:

- birinchidan, sug‘urta faoliyati bilan shug‘ullanuvchi ixtisoslashgan tashkilot sug‘urta xizmatini ko‘rsatishi hamda  raqobatli muhitda muvaffaqiyatli ishlashi uchun o‘z moliyaviy barqarorligini mustahkamlashi, filiallar tarmog‘ini kengaytirishi;

-      ikkinchidan, yuridik va jismoniy shaxslarning sug‘urta zaxirasini shakllantirish jarayonida bevosita ishtirok etish imkoniyatlarini kengaytirishi, ayni vaqtda ular tomonidan sug‘urta xizmatiga talabning ham yuqori bo‘lishiga erishishi;

- uchinchidan, turli mulkchilik shaklidagi iqtisodiyot sub’ektlar, xususan, davlat (budjet mablag‘larini jalb etmagan holda) ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko‘rsatish) jarayonida yuz berishi ehtimol bo‘lgan risklar bo‘yicha, kutilmagan zarar va yo‘qotishlarni qoplash mexanizmi sifatida sug‘urta faoliyati rivojlanishidan manfaatdor bo‘lishi kabilar.

Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, sug‘urtaga bo‘lgan talabga xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar va aholining tabiiy ehtiyojlari sifatida qaramaslik lozim. Bizga ma’lumki, tabiiy ehtiyojlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri anglaniladi hamda har bir sub’ekt ularni o‘zi uchun namoyon etib, bunday ehtiyojlarini qoniqtirishga harakat qiladi.