Süleyman sani axundov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

MOLLA QASIM

Molla Qasım öz arvadı Zeynəb ilə Güllücə kəndində ömür sürürdülər. Bunların

İrandan  Azərbaycana  haçan  keçməsi  kəndin  ancaq  bir  neçə qocalarının  xatirində

idi. Yerdə qalanları isə gözlərini açıb onları Güllücədə görmüşdülər.

Molla  Qasım  İrandan  gəldiyi  zaman  bir  çox  böyük-kiçik  kəndlərdə dolaşaraq

nağıl etdiyimiz Güllücə kəndini bəyənib seçmişdi. Bunda da bir sirr vardı.

Mərkəzdən  uzaq,  qışlaqdan  yaylağa  uzanan  yolun  bir  cığırımında,  kol-koslu,

ilan-çayanlı  bir  düzdə Güllücə kəndi  bina  olmuşdu. Əhalisi isə nəhayət  dərəcədə

avam,  dini-mövhumat və bütpərəstlikdən  qalma  adətlər  ağuşunda  boğularaq,

həkimsiz, dərmansız yaşayırdılar.

Molla  Qasım  anladı  ki,  belə camaatın içində hər  nə ki,  kələyi  varsa, işlədə

biləcəkdir. O idi ki, hərif bu kəndi və onun camaatını bəyənmişdi. Molla Qasımın

fikri  yanlış çıxmadı, az bir zamanda o,  kəndin  həm ticarət, həm  mollalıq, həm də

həkimlik, ağsaqqallıq və qeyri vəzifələrini əlinə keçirərək rahat yaşamağa başladı.

Molla  Qasımın ticarət  mənbəyi  olan  balaca  dükanına  universal  adı versək,  səhv

etmərik,  çünki  bu  dünyada əttar,  baqqal,  bəzzaz,  davacat  və qeyri  ticarət  şeyləri

mövcud idi.

Molla Qasımın bu "məta" mallarının qızğın alış-verişi el dağa köçən zaman və

dağdan enən zaman olardı. Bu vaxt Molla Qasım dükanın mallarını artırardı, çünki

böyük  təcrübəsindən  bilirdi  ki,  kəndlilər  taxıllarını  biçib,  döymüş,  ev  üçün  azuqə

saxlayıb, yerdə qalanını satıb nəqd pul etmişlər, coluq-çocuqlarına, gəlin-qızlarına

tuman, köynək, yaylıq, şal və qeyri paltarlıq alacaqlar.

Güllücədə Molla  Qasıma  borclu  olmayan  bir  kəndli  yox  idi.  Molla  Qasım

borcunu tələb edəndə, borcluları deyərdilər;

- A Molla Qasım, özün bilirsən ki, bu zaman bizdə pul olmaz.

- Pul yoxdur, toyuq, ördək, qax, qoz ki vardır. Arvadlarınız da corab, şal, palaz

toxuyurlar.  Bunlardan  gətirin  borclarınıza  hesab  edək, - deyə Molla  Qasım  onları

məzəmmət edərdi.

Molla Qasım  Güllücə kəndinə kim tərəfindən  molla təyin  edilmişdi, bilən  yox

idi. Əslinə baxsan,  heç  kəs  tərəfindən.  Başqa  vəzifələri  kimi  bunu  da  o  özü  qəsb

etmişdi və bu mətləbi də qaldıran bir

---

Milli Kitabxana

269

adam  yox  idi.  Molla  Qasımın qəsdi  avam və nadan  kəndlilərə şəriət  öyrətmək,

xeyir-şərlərini  anlatmaq  deyildi  və özünün  də bu  barədə artıq  məlumatı  yox  idi.

Onun məqsədi yene də pul qazanmaq idi. Hətta kəndlilər bir məktəb açmaq fikrinə

düşdükdə Molla Qasım mane olub demişdi:

- Canım, siz kəndlilərə məktəb nə lazımdır? Uşaqlarınızı oxutsanız, öz əkinçilik

sənətini  atıb  şəhərlərə qaçarlar,  sizi  də köməksiz qoyarlar.  Bu  fikirdən  daşının,

ağrımaz başınızı bəlaya salmayın.

Molla  Qasımın  həkimliyinə gəldikdə ondan-bundan  bir  neçə dərman  adı

öyrənib  hər  cür  azar  olursa-olsun  o  bildiyi  dərmanın  birini  imtahan  edərdi.  Xəstə

şəfa tapmayıb öləndə deyərdi: əcəli yetən adam öləcəkdir, istər həkimi loğman da

ola.  Öldürmək,  diriltmək  xudavəndi-aləmin əlindədir.  Aciz  bəndə burada  bir  şey

edə bilməz.

Molla  Qasımın arvadı  Zeynəb  qarı  da  azarlılara  zəli  yapışdırmaqda  böyük

ixtisas  sahibi  olub,  kəndin  bir  erkəyi,  qadını,  cavanı,  qocası,  uşağı  yox  idi  ki,

Zeynəb  qarının  həcəmət  və zəlisini  görməmiş  olaydı.  Uşaqlar  onu  gördükdə

qorxub  qaçardılar.  Kənd əhli  bu  qarıya  "həcəmət"  Zeynəb  ləqəbini vermişdi.

Zeynəb  yırtıcı  quş  gözlü,  qoyduğu  həcəmət  kimi  beli əyilmiş,  dilavar,  kimsədən

qorxmaz və çəkinməz bir qarı idi. Əri xəstə üstə getdikdə, ya ölü üstə aparıldıqda,

o,  dükanda  oturub  alış-veriş  edərdi.  Bundan əlavə körpə uşaqların  həkimliyi,

kəndin mamaça və elçiliyi  bunun  öhdəsində idi.  Bir  sözlə,  Molla  Qasım  Güllücə

kəndini inək kimi sağıb yeyərdi.

Hər bir xəsis adamda olduğu kimi, bunda da təbiət böyük qorxaqlıq yaratmışdı.

Hərgah gecə vaxtı həyətdə bir qaraltı, bir səs gəlsəydi, dışarı çıxmaqdansa, qapıları

bərkidib Zeynəb qarını göndərərdi ki, görsün nə var. Biləks, Zeynəb qarı çox qoçaq

bir qadın idi, ərinə deyərdi:

- Bilməyirəm,  mən  olmasaydım,  sən  bu  vəhşi  camaatın  içində, necə yaşaya

bilərdin?

Molla  Qasımın  bir  sifətini  də söyləməliyik.  O  da  avam  kəndlilər  kimi

mövhumata inanıb qorxmağı idi. Ələlxüsus, dostu Zeynal kişi keçən cümə ona bu

hadisəni nağıl etməklə cinlərə etiqadını möhkəmləşdirmişdi.

- Molla  Qasım,  xəstə olduğum  cəhətə bu  yay  xırmanını hamıdan geriyə

qalmışdı. Arvad-uşağı yaylağa köçürüb, özüm aranda qalmış-

---