T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

4.3.1
 
können    
   Bu kiplik fiilin sözlüksel anlamları,   
“1.  yapa- (ede-, ola- v.s.) bilmek; muktedir olmak 
  2. (wissen, verstehen) bilmek, anlamak 
  3. (fertigbringen) başarmak, muvaffak olmak; (nicht können) yapamamak,     
      edememek, olamamak, vd.” (STEUERWALD, 1988: 337) şeklindedir.    
  Đsimleştirilmiş  olarak  kullanımlarda    das  Können,  “1.(Begabung)  istidat, 
yetenek  2.  (Fähigkeit)  kabiliyet,  kudret,  ehliyet  3.  (Wissen)  vukuf,  malumat,  bilgi  4. 
(künstlerisch-technisches) virtüözite” (STEUERWALD, 1988: 337)  anlamlarına gelir.  
 Bu kiplik fiilin nesnel  anlam kategorileri,  bunların Türkçedeki  anlamsal  ifade 
araçları  üzerinde durulacaktır.  
 
4.3.1.1 Bilmek, Kavramak, Anlamak 
           Können  kiplik  fiili,  bir  şeyden,  bir  konudan  iyi  anlamayı  (verstehen),  bu 
konuyu iyi öğrenmiş olmayı  (wissen); örneğin bir  dili, bir konuyu  çok  iyi bilmeyi, 
kavramayı, dile ya da konuya hakim olmayı (beherrschen) ifade eder. 
             1) Können Sie Deutsch?  
   Almanca (iyi) biliyor musunuz? 
ş
eklinde  günlük  dilde  çok  kullanılan  bir    soru  cümlesidir.  Sadece  “Sprechen  Sie 
Deutsch?”  yukarıdaki  soruyu anlamsal olarak tam  yansıtmamaktadır. Çünkü können 
genel dilsel becerileri (Konuşma, yazma, dinleme, okuma)  içerirken, sprechen fiili ile 
bir  insana  dili  bilip  bilmediği  sorulursa,  bu  yalnızca  tek  bir  beceriyi  (konuşmak) 
sormak  anlamına  gelir.  Können  fiili  bu  anlam  kategorisinde  “bilmek”  fiili  ile,    [bil-] 
sözlüksel bağımlı biçimbirimi ile ifade edilmelidir. 

---

 
179 
          2) Kannst du mir den Weg zeigen? sorusu   “[Kennst du den Weg?]” (MEIL, 
1984: 60)  anlamındadır. 
             Bana yolu gösterebilir misin? (Yolu biliyor musun?) 
           Yukarıdaki 2) nolu cümlede können,   
[
-EbĐl
]
 yeterlik fiili biçimbirimi ile  ifade 
edilmelidir. 
           3)  “Die Mutter wußte immer Rat. (Sie konnte immer helfen)”(MEIL, 1984: 60)                                             
    Anne her zaman çözüm bulabiliyordu.  
 
           Bu örnek cümleden wissen fiilinin bazen können anlamını da içerdiği sonucuna 
varabiliriz. Bu anlamsal ulam 
[
-EbĐl
]
 biçimbirimi ile ifade edilir. 
4)  Können Sie  das Auto reparieren?  
     Arabayı tamir edebilir misiniz?  
           Yukarıdaki  4)  nolu  cümle  Verstehen  Sie  von  der  Autoreparatur?  anlamını  da 
içerir. Bu  kategoride können,  ‘bir şeyden iyi anlamak” anlamını da yansıtır.  Burada 
4)  nolu  cümledeki  können  fiilinin  Türkçe  karşılığını  [-EbĐl]  yeterlik  kipliği 
biçimbirimi  ile  verirken,  [anlamak]  sözcüksel  biriminin    können  fiilinin  bu  anlamsal 
kategorisini de karşıladığı  göz ardı edilmemelidir.