b) SCHULZ/GRIESBACH’a (1982a:140) göre sollen, konuşanın bizzat verdiği
bir görevi de anlatır.
2)Der Chef sagt der Sekretärin: Du sollst diesen Vertrag bis Mittag vorbereiten!
Bu sözleşmeyi öğleye kadar hazırlamalısın! Yukarıdaki 2) nolu örnek cümlede konuşanın bizzat vermiş olduğu bir görev söz konusudur. Sollen fiilinin içerdiği anlam, Türkçe gereklilik kipi kodlayıcısı [-mAlI]
biçimbirimiyle ifade edilmelidir. [-sın] biçimbirimi doğrudan bir buyrum cümlesini
yansıttığı için buyrumsal (commussive) kiplik anlamı da içerir. Burada [hazırlaman
219
gerekir/hazırlaman gerekli/lâzım/ gerekmekte] seçenekleri de Türkçedeki anlamsal
karşılıklardır.
c) “Konuşan, üçüncü bir kişiye bir görev verebilir.” (SCHULZ/GRIESBACH,
1982a: 140) Bunu ifade ederken sollen kiplik fiili kullanır.
3) Der Direktor sagt seiner Sekretärin: “Herr Çalışkan soll am Montag um
9.00 Uhr im Büro sein.”
Müdür sekreterine söyler: “Bay Çalışkan pazartesi saat 9.00’da büroda olmalı./olsun.” Yukarıda 3) nolu örnek cümlede bay Çalışkan’a iletilmek üzere verilen bir
görev söz konusudur. Anlamsal olarak gereklilik kipini ifade eder ve Türkçede
gereklilik kipi kodlayıcı [-malı] ile ifade edilmelidir. Aynı zamanda [olsun/ olması gerek/olması gerekli/ olması lâzım/olması gerekmekte] vb. de bu anlamı ifade eder.
d) “Konuşan ya da üçüncü bir kişi görevi vermiştir… Bu görev yerine getiril-
memiştir.” (SCHULZ/GRIESBACH, 1982a:140-141) Bunun yerine getirilmesi gereği
sollen ile ifade edilir. Burada aynı zamanda bir “uyarı” da vardır.
4) Die Schüler sollten ihre Aufgaben bis zum Donnerstag beenden.
Öğrenciler ödevlerini perşembeye kadar bitirmeliydiler. Yukarıdaki cümlede verilen ama yerine getirilmemiş bir görev söz konusudur.
Bunun yerine getirilmesi gereği [soll-ten] ile ifade edilmiştir. Burada aynı zamanda
dilek kipi ile bir dilek de ifade edilmiştir. Dilek (volitiv) kiplik anlamı da bu cümlede
görülmektedir. Ayrıca [bitirmeleri gerekliydi/ bitirmeleri lâzımdı/ bitirmeleri gerekmekteydi] sözcüksel birimleri de diğer alternatiflerdir.
220
[-meli] : Gereklilik kipi biçimbirimi, burada istek kipliğini ifade eder.