T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

sözdizimsel  olarak  ikinci  yerde  bulunan  kendine  özgü  çekim  biçimleri  olan    yardımcı 
fiillerdir.  
 
          Çekim  biçimleri  itibariyle  “Kiplik  fiiller  Präteritopräsentia’dır.  Bununla 
ş
imdiki  zamanda  diğer  eylemlerin  şimdiki  zaman  hikâyesi  (Präteritum)  gibi  çekime 
uğradıkları kastedilmektedir.” (EISENBERG, 1999: 91) 
                    
           4.1.1 Biçimsel Özellikleri        
      
          Kiplik  fiiller  kurallı  bir  ifade  cümlesinde  çekimli  eylem  (Prädikat)  olarak  ikinci 
yerde yer alır. “En önemli sözdizimsel karakteristiği, bu fiillerin  tamamlayıcı  olarak 
bir  mastar  almaları,  yani    önünde  “zu”  bulunmayan    bir  mastar  almalarıdır.”  (a.g.e., 
1999: 90)  
 
           Er möchte nach Italien reisen. 
           O Đtalya’ya seyahat etmek istiyor. 
 
          “Kiplik  fiiller  ile  birlikte  kullanılan  mastarları  ‘verbale  Ergänzung’,  eylemsel 
tümleç  olarak  adlandırırız.”  (EISENBERG,  1999:  90).    “Eylemsel  tümleç,    kiplik 
fiillerin sözdizimsel olarak bir sınırla ayrımında  zorunlu, ama yalnız başına yeterli bir 

---

 
113 
kriter değildir.” (a.g.e.:91) Çünkü bu özelliğin bazı  fiillerde de olduğunu görmekteyiz. 
Bunlar,  gehen,  lassen, hören, sehen, helfen, lernen, lehren, bleiben, spülen ve fühlen 
vb. fillleridir. Bu fiiller çalışmanın diğer bölümlerinde ele alınacaktır.        
         Örn.   Wir gehen schwimmen. 
            
             
“Haber kipi şimdiki zaman (Indikativ Präsens) 1. ve 3. kişi çekim eki almaz ve 
biçimsel olarak aynıdır. (ich/ er, sie, es  darf, kann, mag, muss, soll, will ) 3. tekil kişi 
–t  biçimbirimini  almaz,    1.  tekil  kişi  ise    –e  biçimbirimini  almaz.  Bunlar  kuvvetli 
fiillerin (starke Verben) şimdiki zaman hikâyesi (Präteritum)  son  ekleridir.”
   
                                                                       (HENTSCHEL/WEYDT, 2003: S.73)  
 
           DUDEN’a  (2009:459)    göre  “kiplik  fiillerin  Partizip  II  biçimi  ge…-t 
biçimbirimleriyle  üretililir.”  Bu  biçimbirim,  diskontinuierliches  Morphem  (kesikli, 
süreksiz biçimbirim) olarak nitelenir. 
 
           Almancada  “Entscheidungsfragen”  olarak  anılan  karar  bildiren  sorularda,  
kiplik  fiiller çekimli fiil olarak  en başta yer alır. Bu kural, diğer fiillerde olduğu gibi 
kiplik fiillerin en belirgin sözdizimsel özelliklerindendir. 
           Darf ich Ihnen helfen? 
           Size yardım edebilir miyim? 
 
           Bir soru sözcüğü ile  oluşturulan soru cümlelerinde ise kiplik fiiller çekimli fiil 
olarak ikinci yerde yer alır. 
 
           Wer kann dieses Problem lösen? 
           Bu problemi kim çözebilir?    

---

 
114 
           Kiplik  fiillerin    bir  başka    özelliği  de,  kiplik  fiillerle  emir  kipi  “Imperativ”   
oluşturulamamasıdır.  “Gerçi  sıklıkla  onlar  çağrı    ifadesinde  ve  yasaklamalar  için 
kullanılır (Du sollst das tun; Du darfst das nicht tun), ama emir biçimleri kullanımda 
mevcut  değildir  (*müsse;  *sollt).”  (EISENBERG,  1999:  91)    Yine  de  bazı  istisnai 
örneklere rastlanır. Türkçe 
[
-A
]
 istek kipi biçimbirimi ile bu anlamı ifade ederiz: 
           Sie  mögen  lange leben!  Çok yaşayasınız!      
 
          Muhatabın anlayabileceği bazı ifade cümlelerinde,  kiplik fiiller bir yardımcı fiil 
olarak  değil,  asıl  fiil  (Vollverb)  olarak  kullanılır.  Bu  durumda  ikinci  bir  mastar  fiil 
kullanılmaz.  “Almancada  kiplik  fiiller  yüklem  olarak  yalnız  başına  bulunabilir.” 
(SCHULZ/GRIESBACH,1982b:83)  Ama  kiplik  fiillerin  asıl  fiil  (Vollverb)  olarak 
kullanılışları oldukça nadirdir. 
             Ich muss heute früher nach Hause.  (gehen/fahren)  
             Kannst du Englisch? (sprechen/ schreiben/ lesen/ singen vb.) 
 
           Yukarıdaki örnekte,  alternatif olarak gelebilecek  (gehen/fahren) mastar fiiller 
kullanılmadan da maksat anlatılabilmektedir.  
  
          “Asıl fiil” işlevinde cümle içinde  yer alan kiplik fiilleri edilgen cümle “Passiv” 
yapılamaz.  Yalnız  mastar  I/II  (Infinitiv  I/II)    olarak  asıl  fiille  birlikte    oluşturulan 
kiplik fiilli cümleler  edilgen cümleye (Passivsatz)  dönüştürülebilir:            
            Er kann Italienisch.   
           Yukarıdaki cümlede “kann” asıl fiil olarak kullanılan bir kiplik fiil olduğu için 
Passiv cümle oluşturulamaz. 

---

 
115 
 
             Ich musste gestern das Geld überweisen.               
                                                             Infinitiv I 
       → Das Geld musste gestern von mir überwiesen werden. 
                                                                   Infinitiv I Passiv          
           Yukarıdaki  cümlede  asıl  fiil  „überweisen“  Infinitiv  I  olarak  kiplik  fiil  ile  bir 
arada  yer  almaktadır.  Bu  cümlenin  edilgen  çatı  (Passiv)  haline  dönüştürülmesi 
mümkündür.   
     Er muss  das Geld überwiesen haben.         (
Mastar II aktif cümle   
: Inf. II Aktiv)                                    
→
 Das Geld muss überwiesen worden sein.    (
Mastar II edilgen cümle
:Inf. II Passiv)             
 
 
 
           Yukarıdaki  cümlede    kiplik  fiil,  tahmin  (Vermutung)    öznel  anlamında  
“überweisen” asıl fiili ile birlikte kullanılmıştır.  
 
           Belirli  geçmiş  (Perfekt)  ve  belirsiz  geçmiş  (Plusquam  Perfekt)  zamanlardaki 
cümlelerde, kiplik fiiller fiilin 3. hali (Partizip  II) olarak değil, bir  mastar fiil olarak 
ifade edilir ve cümle sonunda yer alır.  
            Er hat gestern arbeiten müssen.  (‘gemusst’  ifadesi yanlıştır!) 
            O dün çalışmak zorundaydı.                     
 
          Kiplik fiiller ile oluşturulan yan cümlelerde (Nebensatz) cümle sonunda üç fiilin 
yer alması durumunda çekimli fiil, üç fiil dizisinin en başına gelir. Bu durumda kiplik 
fiil  çekimli  olmadığı  halde  yan  cümlenin  en  sonunda  bulunur.  Bu  kural  da  kiplik 
fiillerin önemli bir sözdizimsel özelliğidir. 

---

 
116 
           Er sagte, dass er gestern habe arbeiten müssen. 
                                         Yardımcı fiil           Kiplik fiil                                                   
           Dün çalışmak zorunda olduğunu söyledi. 
 
            4.1.2 Đçeriksel Özellikler 
 
            HENTSCHEL ve  WEYDT’e (2003:70)  göre  “kiplik  fiiller, fiillerin işlevsel 
bir sınıfı”dır. Aslında kiplik fiiller çok fonksiyonlu (polyfunktional) olarak tanımlanır. 
Đ
çeriksel  ve  anlamsal  olarak  bir  iş  ya  da  bir  oluş  belirtmezler,  aksine  cümlede 
kullanılan asıl fiilin hangi tarzda  gerçekleştiklerini anlatırlar.  Kiplik fiillerde görülen 
geçmiş zaman (Perfekt) yerine sıklıkla şimdiki zaman hikâyesi (Präteritum) kullanılır, 
gelecek zaman (Futur) yerine de şimdiki zaman (Präsens) kullanımı tercih edilir.     
 
           Kiplik fiillerin nesnel (objektiv) ve öznel (subjektiv) anlamları vardır.