T. C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi gelir vergiSİ analiZİ Prof. Dr

2.1. Azerbaycan’da Vergi Kavramı Ve Nitelikleri

Vergi anlayışı, “Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Mecellesi” 11. Maddesinde yer alıyor.

Son düzenlemelerden önce vergi, “devletin ve belediyelerin faaliyetini finanse etmek amacıyla vergi mükelleflerinin sahip olduğu paraların yabancılaştırılması şeklinde devlet bütçesine ve yerel bütçelere, ayrıca özel devlet fonlarına aktarılan zorunlu, bireysel, karşılıksız bir ödemedir” şeklinde tanımlanıyordu. Fakat 16.11.2001 tarihli 217-IIQD numaralı “Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Mecellesine değişiklikler ve ilaveler edilmesi hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kanunu (Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kanunvericilik toplusu, 2001, № 12, 734. Madde) ile 11. maddeden "ayrıca özel devlet fonlarına" sözleri çıkarılmıştır. Yani son olarak vergi anlayışı aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

Vergi, devlet ve belediyelerin faaliyetlerini finanse etmek amacıyla vergi mükelleflerinin sahip olduğu paraların yabancılaştırılması şeklinde devlet bütçesine ve yerel bütçelere aktarılan zorunlu, bireysel, karşılıksız bir ödemedir.

Vergiler, her şeyden önce ekonomik bir olgudur. Bir ülkedeki mevcut ekonomik yapı ile vergi sistemi arasında çok yakın bir bağlantı vardır. Sonuçta vergiler, devletin milli gelirden aldığı payıdır.
Verginin özellikleri:

• 
  Vergiler devlet tarafından toplanır.
  
• 
  Vergiler, kamu harcamalarının finansmanıdır.
  
• 
  Vergiler, ödeme güçleri oranında bireyler ve tüzel kişilerden alınır.
  
• 
  Vergi, karşılıksız bir ödemedir.
  
• 
  Vergi, zorunlu bir ödemedir.
  
• 
  Vergi ekonomik bir değerdir.
  

Vergileme ilkeleri:

Vergilendirme ilkeleri - bir vergi sisteminde yer alan vergilerin seçiminde ve uygulanmasında uyulması gereken ilkeler anlamına gelir.

• 
  Klasik ilkeler – bu ilkelerin günümüzde tam tatmin edici bir etkisi yoktur.
  
• 
  Mali ilkeler – 2 şekilde analiz etmek mümkündür.
  
• 
  Ekonomik ilkeler - vergilerin bu ilkelere sahip olması, etkin vergilendirmenin koşullarından biridir.
  

Klasik ilkeler, Adam Smith'in ortaya koyduğu dört temel vergi ilkesinden oluşur:

1. 
   Adalet ilkesi
   
2. 
   Kesinlik ilkesi
   
3. 
   Uygunluk ilkesi
   
4. 
   Ekonomilik ilkesi
   

Adalet ilkesi, herkesin vergi ödeyebilecek yeterlilikte olanların kamu harcamalarının finansmanında ödeyebilecek kapasitede olmasının önemini vurgulamaktadır. Bireyler, hiçbir ayrım gözetmeksizin, ödeme güçleriyle orantılı olarak vergi ödemelidir.

Kesinlik ilkesi, herkes tarafından ödenecek verginin türü ve miktarının önceden belirlenmesi anlamına gelir.

Uygunluk ilkesine göre vergiler, mükelleflerden en uygun zaman ve koşullarda tahsil edilmeli, mükellefler vergi ödemek adına zor duruma düşürülmemelidir.

Ekonomilik ilkesi ise, mükellefler tarafından ödenen vergi miktarı ile hazinedeki vergi miktarı arasındaki farkın olabildiğince düşük olmasını amaçlıyor.

Bu 4 ilke hem devlet hem de vatandaşlar için faydalıdır. Ancak günümüzde bu prensiplerin kabul edilmelerine rağmen yeterli olmadığı görülmektedir.

Vergilendirmenin en önemli amacı, devlet bütçesinden belirlenen mal ve hizmetlerin üretimi için finansman ihtiyacının karşılanmasıdır. Mali ilkeler 2 başlık altında incelenmektedir:

1. 
   Verimlilik ilkesi
   
2. 
   Esneklik ilkesi
   

Verimlilik ilkesi, vergi gelirinin, devletin belirli bir süre boyunca yaptığı harcamaların büyük bir bölümünü karşılayacak düzeyde elde edilmesi anlamına gelir.

Esneklik ilkesi, vergi gelirlerinin belirli koşullar altında artması ve azalması anlamına gelir.

Vergilerin ekonomik ilkeleri ise iki koşul altında yazılabilir:

1. Vergilerin piyasa performansı üzerindeki etkisi

2. Vergilerin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi