1. AMAÇ: Sterilizasyon ve dezenfeksiyon ilkelerini belirlemek, sterilizasyon ve dezenfeksiyon uygulamalarının en verimli şekilde kullanılması için belirli bir standart oluşturmaktır.
2. KAPSAM: Hastanedeki tüm birimlere yönelik sterilizasyon ve dezenfeksiyon faaliyetlerini kapsar.
3. SORUMLULAR: Bu talimatın uygulanmasından hastanedeki tüm birimler ve çalışanlar sorumludur. Bu talimatın uygulanması ile ilgili denetimlerden Başhekimlik adına Enfeksiyon ve Antibiyotik Direnç Kontrol Komitesi sorumludur.
Form No: 38.0225 Rev.No : 0 KOÜ ARŞ. VE UYG. HAST. Umuttepe Yerleşkesi Eski İstanbul Yolu 10. Km KOCAELİ
4. UYGULAMA 4.1. TANIMLAR TEMİZLİK: Mikroorganizmaların çoğalması ve yayılmasını önlemek için, yüzeylerin kir ve organik maddelerden fiziksel olarak uzaklaştırılmasıdır.
STERİLİZASYON: Cansız maddeler üzerinde bulunan mikroorganizmaların, sporlar dahil tüm formlarının, çeşitli fiziksel veya kimyasal yöntemlerle öldürülmesi işlemidir.
STERİLİZAN: Mikroorganizmaların sporlar dahil tüm şekillerini tahrip eden özel kimyasal maddelerdir.
DEZENFEKSİYON: Cansız maddeler/yüzeyler üzerinde bulunan patojen mikroorganizmaların dirençli olanlar hariç yok edilmesi işlemidir.
YÜKSEK DÜZEY DEZENFEKSİYON:Tüm vejetatif bakteriler, virüsler ve mantar sporları ile bakteri sporlarının bir kısmının eliminasyonunu sağlayan dezenfeksiyon seviyesidir. Yüksek düzeyde dezenfeksiyon, sterilizasyon olarak da ifade edilebilir.
ORTA DÜZEY DEZENFEKSİYON: Tüberküloz etkenleri ve diğer vejetatif bakteriler, virüs ve mantarların çoğunun inaktive edildiği dezenfeksiyon seviyesidir.
DÜŞÜK DÜZEY DEZENFEKSİYON: Tüberküloz etkenleri ve zarfsız virüslere etkisiz olan, ancak bir kısım vejetatif mikroorganizmaları inaktive edebilen dezenfeksiyon seviyesidir.
38.0225_S2
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
DEZENFEKTAN: Cansız maddeler üzerindeki, bakteri endosporları hariç patojen mikroorganizmaların üremelerini durdurmak veya öldürmek amacıyla kullanılan kimyasal maddelerdir.
SPOROSİD: Sporları da tahrip eden ajanlara verilen addır.
DEKONTAMİNASYON: Cansız maddelerden patojen mikroorganizmaların uzaklaştırılması işlemidir. Kontamine malzemenin temizlik, dezenfeksiyon veya sterilizasyon ile kullanıma elverişli hale getirilmesidir.
ASEPSİ: Steril ortam şartlarının korunması, enfeksiyon etkenlerinin steril dokulara girişinin önlenmesidir. Ortamın, yaraların mikroorganizmalar ile kontaminasyonunu önlemeye yönelik tüm önlemler asepsi terimiyle ifade edilir.
ANTİSEPSİ: Deri ve mukoza gibi canlı yüzeyler üzerindeki, spor formları hariç tüm patojen mikroorganizmaların kimyasal maddeler uygulanarak yok edilmesidir.
ANTİSEPTİK: Antisepsi amacıyla kullanılan kimyasal ajanlara verilen addır.
4.2. GENEL İLKELER
El antisepsisi sağlanmasında ‘‘El Hijyeni Talimatı’’ önerileri uygulanmalıdır.
Eldiven kullanımında ‘‘Eldiven Kullanımı Talimatı’’ önerileri dikkate alınmalıdır.
Servislerde kullanılan araç ve gereçlerin dezenfeksiyonu ‘‘Servislerde Kullanılan Tıbbi Alet ve Malzemelerin Sterilizasyon ve Dezenfeksiyonu Talimatı’’önerileri doğrultusunda uygulanmalıdır.
Endoskopik aletlerin sterilizasyon ve dezenfeksiyonu ‘‘Endoskopik Aletlerin Sterilizasyon ve Dezenfeksiyonu Talimatı’’na göre yapılmalıdır.
ENZİMATİK İLE ORGANİK ARTIKLARDAN ARINDIRMA VE STERİLİZASYONA HAZIRLIK
PAKETLEME
STERİLİZASYON
STERİL MALZEMENİN KORUNMASI
Sterilizasyonun her basamağındaki uygulamalar kurallara uygun ve belirli standartta yapılmalı ve her basamak kontrol edilerek düzenli kayıtlar tutulmalıdır.
38.0225_S4
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
Kullanılmış Araç ve Gereçlerin Toplanması, Ön Temizlik ve Dekontaminasyonu
Tek kullanımlık malzemeler kullanıldıktan sonra kullanım alanında uygun şekilde ayrıştırılıp kırmızı renkli tıbbi atık poşetine atılmalı ve ‘‘Hastane Atıkları Yönetimi Talimatı’’ önerileri uygulanarak uzaklaştırılmalıdır.
Aspiratör şişeleri ve benzeri sıvı atık içeren kaplar, taşıma sırasında dökülüp saçılmayı önlemek için, kullanım alanında boşaltılmalıdır.
Steril edilecek aletler kullanımdan hemen sonra üzerindeki kaba kirden arındırılmalı ve uygun bir enzimatik kullanılarak dekontamine edilmelidir.
Dekontamine edilmiş aletler sızdırmaz, kapalı kaplar içerisinde sterilizasyon ünitesine taşınmalıdır.
Tüm bu işlemleri gerçekleştirecek personel eldiven, maske, gözlük ve gereğine göre koruyucu önlük giymelidir.
Dekontaminasyon alanı diğer çalışma alanlarından fizikel olarak ayrılmış olmalı, bu bölüme görevli personel dışında kişilerin girişi önlenmelidir.
Sterilizasyon ünitesine teslim edilen malzemeler için ‘‘Merkezi Sterilizasyon Ünitesi Malzeme Teslim Formu’’ kullanılmalıdır.
ALETLER TEMİZLİK VE DEKONTAMİNASYON YAPILMADAN ASLA STERİL EDİLEMEZ.
38.0225_S5
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
4. 3.2. YIKAMA VE STERİLİZASYONA HAZIRLIK
Kullanılmış tüm aletler sterilizasyon öncesi mutlaka yıkanmalıdır.
Yıkama işlemi otomatik yıkama, dezenfeksiyon makineleri, ultrasonik temizleyiciler veya elde yapılabilir.
Enzimatik temizleyiciler kullanıldığında, enzimin aktif olduğu sıcaklık derecesine dikkat edilmelidir.
Elle yıkamada kullanılan fırçalar, yıkama tankları vb. ekipman her kullanımdan sonra temizlenip dezenfekte edilmelidir.
Yıkamadan sonra mutlaka etkili bir durulama yapılmalı, aletler üzerinde sterilizasyonu engelleyen ve daha sonra kullanım sırasında hastaya zarar verme riski olan deterjan vb. kalıntıların kalmamasına özen gösterilmelidir.
Son durulama suyu mutlaka kireçsiz, yumuşatılmış olmalı, olanak varsa tüm yıkama işlemlerinde yumuşak su kullanılmalıdır.
Yıkamada görevli personel su geçirmez koruyucu giysi ve eldiven giymeli, genel koruyucu önlemleri uygulamalıdır.
Çok parçalı aletler demonte edilerek yıkanmalı, yıkama sonrasında parçalar birleştirilerek fonksiyon kontrolü yapılmalıdır.
Eklemli aletler açık şekilde yıkama tepsilerine yerleştirilmeli, sivri aletlerin uçlarını koruyan lastik bantları çıkartılmalıdır.
Küçük parçalar birbirine bağlanarak temizlenmesi güç hale getirilmemelidir.
Yıkama kaplarına çok fazla alet yerleştirilmemeli, büyük parçalar küçükleri örtecek şekilde konmamalıdır.
Alet ve malzemeler kurutulmadan paketlenmemelidir.
Aletlerin temiz, kuru ve çalıştığından emin olunmalıdır.
Hareketli parçaları olan aletlerde yıkamadan sonra ek yerleri suda çözünen yağlarla yağlanmalıdır.
Aşınma, paslanma, deformasyon ya da başka tür bir hasar görülen aletler kullanım dışı bırakılmalıdır.
Steril edilecek malzemeler kullanım anına kadar sterilliğini koruyacak şekilde paketlenmeli ve mutlaka etiketlenmelidir.
Paket üzerindeki etikette sterilizasyon tarihi, sterilizasyon yöntemi, protokol numarası, paket içeriği gibi sterilizasyon çevrimine ilişkin bilgiler ve paketi oluşturan kişinin ad ve soyadının baş harfleri bulunmalıdır.
Sterilizasyon poşetlerinde sterilizasyon çevrimine ilişkin bilgiler poşetin ısı ile kapatılan kısmının üst dış kısmına yazılmalıdır.
Paketlemede kullanılan malzeme seçilen sterilizasyon yöntemi ile uyumlu olmalıdır.
Tablo 1’de değişik sterilizasyon yöntemlerinde kullanılabilecek paketleme malzemeleri gösterilmiştir.
Paketleme malzemesi ve paketleme şekli, kullanım sırasında paket içeriğinin aseptik koşullarda sahaya alınmasını sağlamaya uygun olmalıdır.
Tekstil paketleme malzemeleri kullanılıyorsa mutlaka her kullanımdan önce yıkanmalı, aşırı kurumaya bırakılmamalı, kesinlikle ütülenmemelidir.
Tekstil paketleme malzemeleri ışıklı masada yırtık, delik ve yıpranma yönünden kontrol edilmeldir.
Paketlenecek malzemeyi yeterli şekilde örtebilecek uygun boyutta paketleme malzemesi seçilmelidir.
Zarf ve dikdörtgen yöntemi ile paketlemede çift paketleme malzemesi kullanılmalı ve her kat ayrı paketlenmelidir.
Zarf ve dikdörtgen yöntemi ile paketlenen setler işlem bandı ile kapatılmalıdır.
Sterilizasyon poşetleri ısı ile kapatma makinesi ile kapatılmalıdır.
Birden fazla ve ağır malzemeler çift poşet ile paketlenmelidir.
Çift poşet paket yapılacaksa içteki poşetin ebatları ikinci poşetin ebatlarından daha küçük olmalıdır.
Poşet paketlerinin kapalı olup olmadığı sterilizasyon öncesi kontrol edilmelidir.
38.0225_S7
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
Sterilizasyon sırasında patlayan, ağzı açılan paketler açılıp yeniden paket yapılarak steril edilmelidir.
Paketlenecek aletlerin uygun şekilde çalıştığı ışık altında kontrol edilmeli, arızalı aletler tamir edilmeden sete konmamalıdır.
Metal veya plastik konteynerlerin her sterilizasyon çevriminde filtreleri değiştirilmeli, valf sistemlerinin çalışır durumda olduğu kontrol edilmelidir.
Tekstil örtüler, delikli, havlu ve ameliyat giysileri ile metal aletlerin ısı ve nem absorbsiyonu özellikleri farklı olduğundan her iki türden malzeme birarada paketlenmemelidir.
Paket hacim ve ağırlıkları kullanılan sterilizatörler için izin verilen limitlere uygun olmalıdır.
Buhar sterilizatörde steril edilecek bohça ebatları 30 x 30 x 50 cm boyut ve 5.5 kg ağırlık sınırlarını aşmamalıdır.
Cihazlar için özel bir ölçü verilmemişse alet tepsileri için 7 kg toplam ağırlık ( tepsi, aletler ve bohçanın toplamı) aşılmamalıdır.
Paketler üzerinde sterilizasyon işleminden geçmiş olduğunu gösterecek bir işlem indikatörü bulunmalıdır.
Paketleri kapatmak amacıyla iğne, zımba gibi bütünlüğü bozan malzemeler ve geçirgenliği bozan yapışkan bantlar kullanılmamalıdır.
Kontaminasyonu engellemek ve açmayı kolaylaştırmak için paket kenarları katlanmış olarak sarılmalıdır.
Kağıtla paketlemede buharı kağıt içine temas ettirecek kağıtlar kullanılmalıdır.
Paketin büyüklüğüne göre sterilizasyon süresini uzatmak gereklidir.
Paketlenmiş eşyanın geniş yüzeyleri dikey duracak şekilde otoklava yerleştirilmelidir.
Etilen oksit sterilizasyonunda naylon, selefon ve alüminyum kağıdı içeren maddeler yeterli gaz geçişini engelleyeceğinden kullanılmamalıdır.
Alet setleri içine konan kimyasal indikatörlerin metalin ısısından etkilenmemesi için metale temas etmeyecek uygun bir yer seçilmelidir.
Zarf paketleme yöntemi, dikdörtgen paketleme yöntemi, kağıt/plastik poşetlerle paketleme yöntemleri resim 1, 2, 3’te şematize edilmiş ve uygulama şekli açıklanmıştır.
38.0225_S8
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
Tablo 1. Sterilizasyon Yöntemine Göre Kullanılabilecek Paketleme Malzemeleri
Paketleme Malzemesi
Buhar
Sterilizasyonu
Etilenoksit
Sterilizasyonu
Gaz plazma
Sterilizasyonu
Kumaş örtü
+
-
-
Selülöz örtü
+
+
-
Polipropilen örtü
(selülozsuz)
-
+
+
Kağıt + plastik* poşet
+
+
-
Polipropilen poşet
-
+
+
Metal konteyner
+
+
-
Plastik* konteyner
+
+
+
* : Otoklava dayanıklı
38.0225_S9 STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
Masa üzerine çift katlı 2 bez bohça/1bohçanın üzerine medikal paketleme kağıdı veya çift medikal kağıt serilir.
Alet seti ortaya köşeli olarak yerleştirilir.
Önce geniş taraftaki köşe alet setinin üzerine çevrilir ve uç kısmı kolay açılabilmesi için geriye kıvrılır.
Sağ ve sol köşe uçları geriye kıvrılarak paketlenecek malzemenin üzerine katlanır.
Son olarak diğer geniş taraf malzemenin üzerine katlanır. Uç, paketin içinden çekilebilecek şekilde sıkıştırılır. İkinci kat örtüde aynı yöntemle kapatılır ve bantlanır.
38.0225_S10
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI Resim 2. Dikdörtgen Paketleme Yöntemi
Açıklama:
Masa üzerine çift katlı 2 bez bohça/1bohçanın üzerine medikal paketleme kağıdı veya çift medikal kağıt serilir.
Malzeme kenarlara paralel olarak yerleştirilir.
Önce geniş taraf malzemenin üzerine katlanır, bir kısım geri çevrilir.
Diğer geniş taraf aynı şekide üzerine katlanır.
Sağ ve sol taraf aynı tarzda sırayla katlanır.
İkinci kat örtü de aynı yöntemle kapatılır.
38.0225_S11
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
Resim 3. Kağıt/Plastik Poşetlerle Paketleme Yöntemi
Açıklama:
Paketlenecek malzemeye uygun büyüklükte kağıt/plastik poşet seçilir.
Makine yardımı ile kağıdın bir tarafı yapıştırılarak malzeme içine yerleştirilir, daha sonra diğer taraf yapıştırılır.
Paket ağırsa veya birden fazla alet paketlenecekse çift kat paketleme yapılır.
Çift kat paketlemede içteki paketin bir tarafı kapatılır, diğer tarafı şeffaf kısma doğru kıvrılır. Paket yapılan aletin özelliğinin kapatılmamasına dikkat edilir.
Üst paketi yaparken içteki paketin açık olan kısmının paketin açma yönüne gelmesine dikkat edilir.
Paket yapıldıktan sonra iyi yapışıp yapışmadığı kontrol edilir.
Paketin ısı ile yapıştırılan bölümün dış kısmına tarih atılır. Paket üzerine direk olarak yazı yazılmaz.
Barkotlar ve etiketler kağıt kısmına değil, poşet kısmına yapıştırılır.
Havanın genişlemesine ve paketin yırtılmasına yol açabileceği için poşet içerisindeki hava paket ısı ile kapatılmadan önce boşaltılabildiği kadar boşaltılır.
38.0225_S12 STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
4.3.4. STERİLİZASYON UYGULAMASI Hastanemiz MSÜ’nde sterilizasyon için buhar, etilen oksit, acil durumlar için buhar sterilizatörünün flash programı kullanılmaktadır.
1. BASINÇLI BUHAR İLE STERİLİZASYON
Buhar sterilizasyonunda uygulanan sıcaklık derecelerine dayanabilen her türlü materyal bu yöntemle steril edilmelidir.
Tablo 2’de basınçlı buhar sterilizasyonunda sterilizasyon için gerekli koşullar belirtilmiştir.
Steril edilecek malzemenin her noktasının doymuş su buharı ile yeterli süre temas etmesi sağlanmalıdır.
Sterilizasyon sırasında aletteki ve eşyalar arasındaki tüm hava çıkmış olmalıdır.
Basınçlı buharla yapılan sterilizasyondan önce, otoklavdan boşaltılan havanın yerine verilen buharın sterilizasyonu tam olmalıdır.
Malzemeler sterilizatöre sıkışık olarak yerleştirilmemelidir.
Yeterli bir sterilizasyon için otoklav kullanan personel bu konuda eğitilmiş olmalıdır.
Buhar sterilizatörüne yüklemede dokuma ve büyük paketler alttaki rafa, küçük paketler üst rafa yerleştirilmeli; kağıt kağıda, plastik plastik yüzeye karşılık getirilmeli; paketler kesinlikle sıkışık yerleştirilmemelidir.
Buhar sterilizatöründe bohçalar dikey/eğik pozisyonda olmalı ve bohçaların kendi aralarında boşluk olmalı, sterilizatörün duvarıyla arasında 5-10 cm’lik boşluk bırakılmalıdır.
Alet tepsileri alt rafa yatay yüklenmelidir.
Alet tepsisi steril edilmek üzere sterilizatöre yatay konacak ise steril edilecek setin buhar geçişine izin verebilecek tel sepetle olması koşulu ile iki set üst üste konabilir.
Kumaş setler, içi çukur olanlar yan yana hafif aşağı bakacak şekilde sterilizatöre yerleştirilmelidir.
Sterilizasyonun kontrolünde biyolojik ve kimyasal indikatörler kullanılmalıdır.
38.0225_S13
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
Sterilizatörün kazan hacminin en fazla %70’i doldurulmalıdır.
Sterilize edilen bohçalar nem açısından kontrol edilmeli, nemli çıkan bohçalar kullanıma verilmemelidir.
Nemli bohça takibi için ‘‘Nemli Bohça Kayıt Formu’’ doldurulmalıdır.
Tablo 2. Basınçlı Buhar Sterilizasyonunda Sterilizasyon İçin Gerekli Koşullar
Sıcaklık derecesi (°C)
Süre (dakika)
121
15
126
10
132
4
134
3*
* Prionlar için 134 °C’de 18 dakika gereklidir.
2. HIZLI STERİLİZASYON (FLASH)
Hızlı sterilizasyon sadece malzemelere acil ihtiyaç olduğu durumlarda kullanılmalıdır.
Hızlı sterilizasyonda, sterilizasyon öncesi temizleme, dekontaminasyon, aletlerin uygun tepsi ve kaplara düzgün olarak yerleştirilmesi gibi rutin işlemler mutlaka yapılmalıdır.
Yerleştirme, sterilizasyon sonrasında aletlerin kullanım noktasına kontamine olmadan ulaşabileceği biçimde yapılmalıdır.
Düz yüzeyli aletler için 132 °C’de 3 dakika; lümenli, kompleks yapılı aletler için 10 dakika süre gereklidir.
Sterilize edilmiş aletler kullanım noktasına aseptik koşullarda taşınmalıdır.
Bir ucu kapalı lümenli aletler, tekstil ve kağıt gibi absorbe edici malzemeler ve implantlarda hızlı sterilizasyon uygulanmamalıdır.
Alet setleri ve bohçalar bu yöntemlerle steril edilmemelidir.
38.0225_S14
STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
3. Otoklav Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Steril edilecek malzemeler otoklavın içine aralarında buharın serbest dolaşabileceği ve bütün eşyaya temas edebileceği bir şekilde yerleştirilmelidir.
Büyük hacimli eşyalar ile küçük hacimli eşyalar bir arada bulunmamalıdır.
Çözeltiler, sterilizasyon sırasında taşmayı önlemek için, bulundukları kapların en fazla %80’ini dolduracak şekilde konmalıdır.
Steril edilecek eşya paket yapılırken içine buhar girmesini engellemeyecek şekilde ve uygun malzeme ile sarılmalıdır.
Büyük hacimli sıvıların sterilizasyonu daha uzun sürede yapılmalıdır
.C
TERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON TALİMATI
