T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev
Yüklə 29,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
O ’Z B E K IST O N RESPUB LIK A SI OLIY VA O ’RTA M AXSUS TA'LIM VAZIRLIG I T O SH K E N T D A V L A T IQTISO DIYO T U NIVERSITETI F.T . A B D U V A X ID O V , Z.A. UM AROV, K. N. D JU RA Y EV BANKLARDA BUXGALTERIYA HISOBI O’zbekiston Respublikasi Oliy va o ’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi o’quv-metodik birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash tomonidan “Tashqi iqtisodiy faoliyat hisobi va tahlili”mutaxassisligi talabalari uchun o’quv qo’llanma sifatida tavsiya etilgan К 1 ° Mazkur o‘quv qo‘Hanmani yozishda banklarda buxgalteriya hisobini tashkil qilish bo‘yicha ishlab chiqilgan qonuniy va me'yoriy hujjatlardan, shuningdek, shu sohaga oid iqtisodchi olimlaming ilmiy tadqiqot natijalari hamda davriy nashrlardagi axborot ma'lumotlardan foydalanildi. Ushbu o ‘quv qoMlanmada banklarda buxgalteriya hisobini tashkil qilish asoslari, bank operatsiyalarini rasmiylashtirish va ularda hujjatlar aylanishini nazorat qilish, hisob-kitob, kassa, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlami hisobga olish, kredit, factoring, lizing, chet el valyutasi, qimmatli qog‘ozlar, moliyaviy natijalar hisobi hamda moliyaviy hisobotlami tuzish, ulami taqdim etish kabi mavzular keng yoritib berilgan. Mazkur o‘quv qo‘llanma Davlat ta'lim standartlariga muvofiq ishlab chiqilgan o ‘quv dasturlari asosida tayyorlangan bo‘lib, uni 5A340904 - «Tashqi iqtisodiy faoliyat hisobi va tahlili» mutaxassisligi bo'yicha ta'lim olayotgan talabalaming o ‘quv jarayonida foydalanishlari uchun tavsiya etiladi. Ma‘sul muharrirlar: A.K. Ibragimov, O lzR Bank-moliya akademiyasi “Buxgalteriya hisobi, tahlil va audit” kafedrasi mudiri, iqtisod fanlari doktori, professor Taqrizchilar: Z.T. Mamatov, TM I “Buxgalteriya hisobi” kafedrasi professori, iqtisod fanlari doktori N Yu. Jo'rayev, TDIU “Buxgalteriya hisobi” kafedrasi professori, iqtisod fanlari doktori Ф.Т.Абдувахидов. З.А.Умаров, К.Н.Джураев. “Бухгалтерский учет в банках” / Учебное пособие. - Т .: 2010г. -224 стр. В данном учебном пособии использованы законодательные и нормативные документы бухгалтерского учета в банках, в том числе, результаты научно - исследовательских работ ученых экономистов в этой сфере, а также, периодические информационные данные. В учебной пособий освещен соответствие действующих законов, положений, стандартов и инструкции порядок организации и ведения бухгалтерского учета в коммерческих банках. На основании международных и национальных стандартов изложен порядок организации учетной политики, их рабочего дня и документооборота, учета расчетов основных средств и нематериальных активов, материальных запасов, учета расчетов кассы, кредитных, факторинговых и лизинговых операций, иностранных валют, учет ценных бумаг, учета финансового результата и финансовый отчетности. Учебное пособие написано на основе учебной программы, который разработан на основе государственного стандарта по специальности 5А340904 «Учет и анализ внешнеэкономических деятельности» и рекомендуется использовать в учебном процессе обучающих студентов по вышеперечисленным, а также другим специальностям. Ответственные редакторы: А.К. Ибрагимов, Заведующий кафедрой «Бухгалтерский учет, анализ и аудит» Банковско-финансовая академия, доктор экономический наук, профессор Рецензенты: З.Т.Маматов, Профессор кафедры «Бухгалтерский учет» ТФИ, доктор экономический наук Н.Ю.Жураев, Профессор кафедры «Бухгалтерский учет» ТГЭУ доктор экономический наук The textbook highlights legal acts related to accounting in banks. Besides results o f research conducted by economists in this sphere and periodical publications is included in this book. The textbook covers organizing and conducting accounting in commercial banks in accordance with current laws, regulations. Based on international and national standards the book contains order of organizing accounting policy, document circulation analytical and synthetic accounting o f material and immaterial assets, cash, credit and leasing transactions foreign currency forming charter capital and ether funds, securities, financial results accounting and financial reporting. The textbook has been prepared in compliance with curriculum developed in accordance with state standard 5A340904 “Accounting and analiyze o f External economic activity” with recommendation to use within academic process by students specialized in above mentioned and other disciplines. Responsible editor: A.K. Ibragimov, Academy o f Bank-Finance o f the republic o f Uzbekistan. Chef o f the chair “Accounting, analyze and audit”, doctor o f economic science, professor Reviewers: Z.T. Mamatov, TFI. professor o f the chair “Accounting”, doctor o f economic science N.Yu. Jurayev, TSEU . professor o f the chair “Accounting” doctor o f economic science Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so‘ng, iqtisodiyotimizda bir qator muhim islohatlar amalga oshirildi. Jumladan, bank sohasida ham o'zgarishlar bo'ldiki, natijada ularning faoliyatini amalga oshirish xalqaro andozalar talablariga yaqinlashtirildi desak mubolag‘a bo'lmaydi. Chunki O'zbekistonda bank tizimini isloh qilish va rivojlantirishda dastlab uning qonuniy hamda me'yoriy asoslari yaratildi1. Shuningdek, 1997 yildan O'zbekiston Respublikasi Banklarda buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari rejasi xalqaro andozalarga moslashtirilgan holatda ishlab chiqilganligi, bank tizimida katta o'zgarishlar bo'lishiga olib keldi. Bu esa, bugungi davom etayotgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozini va uning mamlakatimiz iqtisodiyotiga ta’sirini e’tiborga olgan holda, bank-moliya tizimining barqarorligini ta’minlash muhim ustuvor vazifa bo'lib qolmoqda. Bu o'rinda Prezidentimiz I.Karimov o ’z ma'ruzasida ... “gap banklaming kapitallashuvi va investitsiyaviy faolligini yanada oshirish, iqtisodiyotdagi tarkibiy o'zgarishlaming ustuvor yo'nalishlarini qayta tiklash va kengaytirish, ishlab chiqarishni modemizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga qaratilgan kreditlash hajmini oshirish haqida bormoqda. Barchamiz oddiy bir haqiqatni yaxshi anglab olishimiz darkor - investitsiyalarsiz modemizatsiya ham, yangilanish ham bo'lmaydi. Bu o'rinda biz nafaqat korxonalar tomonidan investitsiya loyihalarini amalga oshirishni jadallashtirishni, balki bundan tijorat banklari qanchalar manfaatdor ekani va ular bu loyihalarda o'z kredit resurslari bilan nechog'Iik faol ishtirok etayotganini ham ko'zda tutamiz. Buning uchun tijorat banklari yetarli kapitalga ega, moliyaviy barqaror bo'lishi lozim, bir so'z bilan aytganda, ular yirik investitsiya institutlariga aylanishi darkor” deb ta'kidlagan edi2. Shu boisdan, ushbu jarayonlami talaba yoshlarga to’g’ri etkazish, ulaming ongini, bilim va malakalarini shakllantirish orqali inqirozning oldini olish uchun mavjud muammolaming ijobiy echimini berish dolzarb vazifalardan biriga aylandi. Bu esa, o'z navbatida, Oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimida tayyorlanadigan yoshlami moliyaviy-iqtisodiy inqirozni bartaraf etish yo’llarini, bank jarayonlarida sodir bo'layotgan o'zgarishlami ularga etkazib berish zaruriyatini keltirib chiqardi. Shu boisdan, Oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimida ham talaba yoshlami o'qitish va ulami kasbga tayyorlash bo'yicha Davlat ta'lim standartlari ishlab chiqilgan bo'lib, bu standartlarga asosan, har bir mutaxassisliklar bo'yicha alohida ishchi o'quv dasturlari tayyorlandi. Shu qatori, 5A340904-«Tashqi iqtisodiy faoliyat hisobi va tahlil» mutaxassisligi bo'yicha ishchi o'quv dasturlar tayyorlanib, ushbu dasturda o'qitiladigan fanlar hajmi ko'rsatilgan bo'lib, bunda «Banklarda buxgalteriya hisobi» fani ham o 'z ifodasini topgan. 'Ў зР.П рези денти ни нг “У збеки стон Республикаси тижорат банкларини ислой к и л и ш ва янада эркинлаштириш чора-тадбирлари тўгриси да”ги фармони. 16.04.2005Й . И .Каримов. А сосий вазифамиз - ватанимиз таракки&ти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Х а л к сўзи газетаси. 3 1.0 1 .2 0 1 0 йил Shundan kelib chiqib, mazkur fanni o‘qitishda fanning oldiga qo‘ygan asosiy maqsad va vazifalarini belgilab olish, shuningdek, talabalarga bugungi kundagi mavjud muammoli masalalami qamrab oluvchi mavzulami o'qitish talim tizimidagi dolzarb masalalardan biriga aylandi. Demak, shunday ekan, fanning nazariy asoslari amaliyotdan imkon qadar oldinda yurishi va uning natijalari amaliyotga tadbiq etilib, undan iqtisodiy samara olish imkoniyatini yaratishga olib keladi. Ushbu ehtiyojlami inobatga olib, talabalaming Banklarda amalga oshiriladigan operatsiyalaming buxgalteriya hisobini tashkil qilish bo'yicha tushuncha va ko'nikmalar hosil qilishlari uchun o'quv qo‘llanma tayyorlash zaruriyati vujudga keldi. Bozor sharoitida ta'lim tizimini isloh etishning asosiy yo‘nalishlaridan biri hozirgi zamon talablari va xalqaro tajribalardan foydalanilgan holda, ishchi o ‘quv rejalarini takomillashtirilgan holda, ishlab chiqishni talab qilmoqda. Bu o‘z navbatida, talabalami o ‘qitishda har bir yo‘nalish bo'yicha o'qitiladigan maxsus fanlami nazariy va amaliy jihatdan bir-biriga uyg'unlashtirishni talab etmoqda. Bu esa, ushbu fanlami o'rgatishda eng zarur bo'lgan masalalami va muammolami o'zida mujassam etuvchi mavzulami talaba yoshlarga yetkazishni talab qilmoqda. Shu boisdan, 5A340904 —«Tashqi iqtisodiy faoliyat hisobi va tahlil» mutaxassisligi bo'yicha tahsil olayotgan talabalarga “Banklarda buxgalteriya hisobi” fanini o'qitishda kerakli bo'lgan bilim va ko'nikmalami bugungi kun hamda xalqaro andozalar talablaridan kelib chiqqan holda etkazib berish muhim ahamiyatga ega. Bunda, ushbu fanni talaba yoshlaming ongiga juda oddiy va tushunarli tarzda o'rgatish lozim. Buning uchun, ushbu fanni o'zlashtirishda shu sohaga oid bilim va malakaga ega bo'lish uchun qaysimasalalar va muammolami o'rganishda, nafaqat, O'zbekistonda balki, hamdo'stlik davlatlarida o'qitiladigan fanlaming mazmun va mohiyatini tahlil qilish, shuningdek, o'qitish metodikasini o'zlashtirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. 5A340904—«Tashqi iqtisodiy faoliyat hisobi va tahlil» mutaxassisligi bo'yicha ishlab chiqilgan ishchi o'quv dasturlardagi belgilangan soatlar hajmidan kelib chiqib, “Banklarda buxgalteriya hisobi” fani bo'yicha namunaviy va ishchi dastur tuzilgan. Ushbu yo'nalishlarga tuzilgan dasturlarda keltirilgan mavzulaming naqadar to'g'ri belgilanganligi va bu mavzularda qanday masalalar yoritilishini hamdo'stlik davlatlaridagi oliy o'quv yurtlarinikiga taqqoslab, ulami yanada takomillashtirish zarur deb o'ylaymiz. Shu boisdan, “Banklarda buxgalteriya hisobi” fanini o'qitishda tuzilgan ishchi o'quv dasturlardagi mavzulami hamdo'stlik davlatlaridagi oliy o'quv yurtlarining mos yo'nalish yoki mutaxassisliklarga tuzilgan ishchi o'quv dasturlari bilan taqqoslashni lozim deb topdik. “Banklarda buxgalteriya hisobi” fani Rossiya Federatsiyasi davlati va boshqa hamdo'stlik davlatlaridagi institutlar hamda universitetlarida tahsil olayotgan talabalarga ham o'qitilmoqda. Buning isboti sifatida, ushbu fanni o'qitish jarayonida chet el mamlakatlari olimlari tomonidan yozilgan adabiyotlaming qiyosiy tahlilini ko'rib chiqamiz. Ushbu olimlarimizdan E.P.Kozlova, E.N. Nikolaevna3, va 3 К озлова Е .П ., Н иколаевна E.H . Б ухгалтерски й у ч ет в ком м ерческих банках. - М .: Ф и С. 2 0 0 3 г. 6 K.Parfenov4, V.N.Kursov, G.A.Yakovlev5, L.P. Krolivetskaya i dr6, S.K.Semenov7 lar tomonidan yozilgan kitoblarda keltirilgan mavzular mazmun va mohiyati jihatidan bizning mavzularga deyarli yaqin, biroq, mavzularda berilgan masalalar aynan bitta mavzuda to‘liq keltirilmagan. Masalalaming bunday berilishi talabalaming o'rganayotgan mavzusi bo'yicha to'la bilim va ko'nikma hosil qilishlari uchun etarli bo'lmaydi, deb hisoblaymiz. Shuningdek, E.P.Kozlova, E.N.Nikolaevna tomonidan yozilgan kitobning 2- bo'limda 3-9 mavzular, 3-bo'limida 7-mavzu, 5-bo'limida 13-mavzular to'g'ri keladi. Biroq, 1,2,10,11,12-mavzular ushbu olimlaming kitobida berilgan mavzulaming ichida keltirilgan. Lekin alohida mavzu sifatida berilmagan. K. Parfenov tomonidan yozilgan kitobidagi 1 va 2 mavzular, 3-bob “Безналичное форма расчетов”, 4 -bob “Межбанковские расчетов'”, 6 -bob “Учет операций с иностранной валютой”, 7-bob “Кредитное операции”, 8- bob «Учет операций с ценными бумагами”, 12 -bob “Учет основных средств, нематериальных активов и МБП”, 13 -bob “Учет доходов, расходов и финансовых результатов” mavzulari bizda berilgan mavzularga o'xshash va mazmunan yaqinroqdir. Biroq, banklarda moliyaviy hisobot mavzusi K.Parfenovning kitobida umuman berilmagan. Shuningdek, 5 -bob “Порядок начисления процентов” va 9 -bob “Формирование резервов под обеспечение балансовых активов и под риски по условным обязательствам” mavzulari bizning namunaviy dasturimizda berilmagan, chunki, ushbu mavzular bizda berilgan har bir mavzuning o'zida yoritib berilgan va hisobvaraqlarda ham aynan o'sha hisobvaraqqa tegishli operatsiyalar o'z aksini topgan. Shuningdek, L.P. Krolivetskaya i dr., V.R.Bank8, N.E. Sokolinskoy9 va L.A. Tarakanov10 laming kitoblarida ham berilgan mavzular mazmun va mohiyati jihatidan yaqinroqdir. Biroq, mavzular ketma-ketligi turlicha va bizning o'quv rejamizdagi berilgan mavzulardan farq qiladi. Chunki, bu adabiyotlarda mavzular alohida-alohida mavzu sifatida berilgan. Ularda rejalashtirilgan soatlar hajmi ham tubdan farh qiladi. Shu boisdan, bizdagi o'quv dasturlaridagi mavzularda ko'riladigan masalalar bir butunligicha olinib, unda, mavzuda ko'riladigan masalalaming yakuniy (daromad va xarajatlar) natijalari bo'icha aniq bilim va ko'nikmalar olish imkoniyatini yaratadi. Shunday qilib, qiyosiy tahlil natijalaridan kelib chiqib, shuni ta’kidlash joizki, Banklarda buxgalteriya hisobi fani bo'yicha tuzilgan o'quv dasturdagi qo'yilgan mavzular asosli bo'lib, bank amaliyotiga bevosita bog'liq bo'lgan mavzulami qamrab olganligi bilan farqlanadi. 4 Парфенов К. Банковский у ч ет.-М .:, О О О «П арфенов.ру». 2 0 0 4 г. 5 К урсов В .Н ., Я ко вл ев Г А. Бухгалтерски й у ч ет в коммерческом банке: новы е типовые б ухгалтерски е проводки операций банка. Учеб. пос. -М .: И Н Ф Р А -М , 2 0 0 4 6 Кроливецкая Л .П . и др. Бухгалтерски й у ч ет в коммерческом банке в проводках. -М .: Ф и С - 2 0 0 4 ,1 9 2 стр. 7 С ем енов С.К . Бухгалтерски й у чет и отчетность кредитных организаций: У чеб. пособие. И эд.-2, исправ. и допол. -М .: И здательство "Э кзам ен ", 2004. - 4 8 0 с. 0 Банк В .Р . Организация и бухгалтерский у ч е т б анко вски х операций: У чеб. пос. • М .: Ф и С , 2 0 0 4 . - 3 5 0 с. 9 Соколннской Н .Е. У ч е т и операционная техн и ка в сберегательном банке. - М .: “Ф и С” . 2003 г. 10 Тараканов J1.A. Бухгалтерски й у ч е т в банке. -М .: 2 0 0 3 г. Mazkur o‘quv qo‘llanma bank tizimida buxgalteriya hisobi va hisobotlarini yuritishning o ‘ziga xos xususiyatlarini e'tiborga olib, o‘quv dasturlarida belgilangan mavzular mazmuni va mohiyati jihatidan ochib berishga harakat qilindi. Bunda, talabalar ushbu fanni o ‘qish davomida Banklarda buxgalteriya hisobini yuritishning tartib-qoidalarini, banklarda hisob-kitob-pul hujjatlarini qabul qilish, qayta ishlov berish, rasmiylashtirish hamda hujjatlar aylanishi tashkil qilishni, shuningdek, ulaming analitik va sintetik hisobini yuritish bo‘yicha tushunchalar hosil qilishlari mumkin. Shu bilan birga, bankdagi mavjud moddiy qiymatliklardan foydalanishni va ulaming harakatini hisobga olish, shuningdek, mijozlarga naqd va naqd pulsiz xizmatlar ko‘rsatish, bankning bo‘sh turgan mablag'larini vaqtinchalik daromad keltiruvchi (kredit, lizing, faktoring, qimmatli qog‘ozlar bozoriga va investitsiyga) manbalarga yo'naltirishdan kutiladigan daromadlarini (xarajatlarini) buxgalteriya hisobida to‘g ‘ri hisobga olish, xususan, banklarda amalga oshiriladigan operatsiyalar bo'yicha buxgalteriya hisobi va hisobotlarini tuzish hamda moliyaviy natijalami aniqlash ushun zaruriy bilim olish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shunday qilib, mazkur o'quv qo'llanma Davlat ta'lim standartlariga muvofiq ishlab chiqilgan o'quv dasturi asosida tayyorlangan bo'lib, uni 5A340904—«Tashqi iqtisodiy faoliyat hisobi va tahlil» mutaxassisligi bo'yicha ta'lim olayotgan talabalaming o'qish jarayonida foydalanishlari uchun tavsiya etiladi. Yüklə 29,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|