Т reja: Qaror qabul qilishni qo’llab-quvvatlash tizimi. Uning evolyutsiyasi

- Axborotlarni yagona hisoblash markazida qayta ishlashni markazlashtirish;
- Xodimlar soni qo’shimcha harajatlarni qisqartirish maqsadida ma’lumotlarni qayta ishlashning apparat va dasturiy vositasidan foydalanish;
- Ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi tushunchalarining paydo bo’lishi.
Mazkur konsepsiya keyingi avlod tizimlarida foydalanila boshlandi. Shuni qayd etish lozimki,barcha avlod tizimlari va ularning konsepsiyasining mohiyati o’sha davrda mavjud axborotlarni qayta ishlashning texnik imkoniyatlari bilan aniqlangan.
Faoliyatni avtomatlashtirish tizimi taqsimlangan ma’lumotlar bazalarini amalga oshirgan.
Ortiqcha markazlashtirish bartaraf etildi. O’rta EHM bazasida lokal hisoblash tarmoqlari yuzaga keldi. Qarorlarni qo’llab-quvvatlash axborot darajasida maqbul qarorlar qabul qilish uchun alohidaouslubova modellar qo’llaniladi.
OAS– bu xuddi shunday boshqaruv tizimi faoliyatining operasiyalar kompleksini bajaradigan kompyutertizimidir.
Keyingi bosqich–DDS tizimi. DDS–bu dialog kompyuter tizimi hisoblanib, boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va tekshirish uchun ma’lumotlar bazasi va menejerning shaxsiy tajribasi bilan birgalikda boshqaruv obyektining rasmiylashtirilgan qoidalari va modellaridan foydalanadi. Ko’rinib turibdiki, bu xildagi tizimlar nafaqat qaror qabul qilishning axborot jarayonlarini ta’minlaydi, shuningdek, unda ishtirok ham etadi.Axborot tizimi rivojlanishining cho’qqisi ekspert tizimlari (ES) sanaladi. Ekspert tizimi – bu
qaror qabul qilish vazifasini hal etish uchun ayrim rasmiy ko’rinishda taqdim etilgan bir yoki bir nechta ekspertlar bilimidan foydalanuvchi kompyuter tizimidir.
Tizimlar turlari: | Foydalanuvchilar guruhlari:
- ES; | - yuqori rahbariyat;
- DDS; | -rahbalar;
- MIS. | – mutaxassislar va ijrochilar.

Qayd etilgan konsepsiyalardan tashqari turli xil tizimlarning ayrim xususiyatlarini o’zida u yoki bu darajada mujassamlashtirgan boshqa konsepsiyalar ham bo’ladi. Masalan, axborot resurslarini boshqarish konsepsiyasi (IRM – Information Resource Management). U tashqi yoki ichki axborot mahsulotlari asosida qaror qabul qilish, axborot mahsulotlarini yaratish manbai va vositalarini boshqarish imkoniyatlarini namoyon qiladi.Barcha turdagi tizimlar oqibat natijasida, vaqt o’tishi bilan boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish jarayonlarini yaxshilash, osonlashtirish va arzonlashtirish. Bu – avtomatlashtirilgan axborot tizimi bajaradigan «yordam funksiyasi»dir.Qaror qabul qilishni qo’llab-quvvatlash tizimi. Uning evolyutsiyasi. Menejerlarning faoliyati turli murakkablikdagi qarorlarni qabul qilish zaruriyati bilan bog’liq (masalan, firmani rivojlantirish tanlash, kompaniya faoliyatini avtomatlashtirish variantlari, ofis uchun binoni tanlash, filiallarni joylashtirish variantlarini belgilash, ishlab chiqriladigan yoki sotib olinadigan tovarlar turlari, asbob-uskuna turlari, kreditor, ishning ijrochisi, vakant joylarga nomzodlardan birini tayinlash).
Bu birinchi galda axborot kzrorlarini qabul qilish uchun talab 1990- 2000- yillar Raqobat afzalligini ta’minlovchi axborot-strategik resurs Strategik axborot tizimi.Avtomatlashtirilgan ofislar. Tashkilotlarning yashab qolish vagullabyashnashini ta’minlash etiladigan yongin zaruriyati bilan bog’liq. Axborotga ega bo’lish zarur, birok to’g’ri qaror qabul qilish uchun bu etarli emas. Buning uchun predmet sohasini yaxshi bilish, darhol qabul qilish kunikmasini xosil qilish, bir qator vosita va usullarga ega bo’lishi lozim.Buning uchun ancha murakkab qarorlarni qabul qilishda turli sohalardagi ekspert-mutaxassislarni jalb etish kerak bo’ladi. Biroq, ekspertlar bilimidan samarali foydalanish uchun, birinchidan, qanday ekspertlar zarurligini, ikkinchidan, ular oldiga qanday masalalarni qo’yishni, va nihoyat, qaror qabul qilish uchun ularning bilimidan qanday foydalanishni bilish kerak bo’ladi. Ayni paytda qaror qabul qilish mas`uliyati baribir menejer zimmasida qoladi.Qaror qabul qilishdagi asosiy vazifa — bu alternativ (muqobil) variantlarni tanlash yoki ularning bir nechtasini maqsadga yetishish uchun qanchalik ahamiyatligiga ko’ra qatorlashtirib chiqish. Axborotlashtirish variantlarini tanlashda, avvalo firmaning asosiy maqsadi sifatida firma rentabelligini oshirishni ko’rsatish mumkin. Variantlarni baholash mezonlari sifatida esa axborotlashtirishga ketgan xarajatlar, bosh faoliyat turiga moslashish imkoniyati, axborotni himoyalash imkoniyati, so’rovga javob berish tezligi, asbobuskunalarning ishonchliligi va hokazo omillarni qo’llash mumkin.Qarorlar qabul qilish bosqichlarida va jarayonlarida yuzaga keladigan muammolarni hal etishning ko’plab usullari mavjud. Bu barcha usullar maxsus axborot tizimlari — qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimi(KKKT) orqali amalga oshiriladi. KKKTni loyihalash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqlikka asoslangan bo’lib, vazifalarning murakkabligi bilan aniqlanadi. Mazkur tizim — dialog ko’rinishidagi avtomatlashtirilgan tizimdir.U boshqaruvning axborot tizimidagi muhim darajalaridan (kategoriya) biri sanaladi. So`nggi paytlarda KKKT kichik va o’rta biznesda ham (masalan, savdo nuktalarini joylashtirish variantlarini tanlash) yakunlana boshlandi. Umuman olganda, ular alohida yakka uslubni qo’llab-quvvatlash va menejerning shaxsiy talablariga mos kelish imkoniyatiga ega. Katta tijorat va davlat tashkilotlarida murakkab muammolarni hal etish uchun yaratilgan tizimlar ham mavjud. Aviakompaniya tizimi.Aviatashish tarmoqda «Boshqaruvning Tahliliy Axborot Tizimi deb nomlangan qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimidan foydalaniladi. U American Airlines tomonidan yaratilgan, ammo boshqa kompaniyalar, samolyot ishlab chiqaruvchilar va assotsiatsiyalar, tahlilchilar tomonidan ham foydalaniladi. Bu tizim transportdan foydalanish chog’ida to’plangan ma`lumotlarni tahlil etish, yo’q oqimini baxolash jadvalini statistik taxlil etish orqali ko’pincha qarorlarni qo’llab-quvvatlaydi. Masalan, u kompaniyalar ulushi, tushumi va rentabellik bo’yicha aviabozorlar uchun bashoratlash (prognoz qilish) imkonini beradi.Mazkur tizim shu tarzda aviakompaniyalar raxbariyatlariga chiptalar narxi, taransportga bo’lgan talab va hokazo masalalar yuzasidan qaror qabul qilishga ko’maklashadi.