T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
13. Aylanma kapitalni boshqarish bo‘yicha savollar:
a) Faraz qiling, bilyard stollari ishlab chiqaradigan fir
-
ma rahbarisiz. O‘ttiz kun avval moliyaviy maslahatchi yol-
ladingiz. Uning vazifasi kompaniyangizning faoliyatini tah-
lil qilish va uning samaradorligini oshirish usullarini taklif 
qilish. Moliyaviy maslahatchi bergan tavsiyalar bajarilgan 
taqdirda mahsulotlaringiz sotilishi va haqi olinishi o‘rtasi-
dagi vaqtni 20 kunga qisqartirish, materiallar sotib olish 
va mahsulotni sotish o‘rtasidagi vaqtni uzaytirish (atigi 5 
kunga) va materiallar sotib olish va ularning haqini to‘lash 
o‘rtasidagi davrni 15 kunga qisqartirish imkonini beradi. 
Maslahatchi bergan tavsiyalarni bajarasizmi? Tushuntirib 
bering-chi, nima uchun?
b) Pul mablag‘lari aylanishi sikli davomiyligini boshqa-
rishning asosiy prinsiplariga ko‘ra har qanday firma debi
-
torlik qarzlarini qoplash uchun zarur vaqtni imkon qadar 
qisqartirishga, shu bilan birga o‘z hisoblarini to‘lash mud-
datini imkon qadar uzaytirishga harakat qiladi. Tushuntirib 
bering­chi, agar firma o‘z iste’molchilariga to‘lov talabnoma
-
si bo‘yicha erta to‘lagan mahsulot yetkazib beruvchilarga 
chegirmalar taklif etib, o‘zi mahsulot yetkazib beruvchilari 
to‘lov muddatini uzaytirish uchun taklif etayotgan chegir-
malardan voz kechsa, aylanma kapitalni boshqarish borasi-
da qanday tanlov muammosiga duch keladi?
v) Faraz qilaylik, bugun 13.03.20x5-yil va Siz endigi-
na o‘z kredit kartochkangizda bor mablag‘lar to‘g‘risida har 
oylik hisobotni oldingiz. Qarzingiz 2,0 mln. so‘mni tash-
kil etadi. To‘lov muddati 05.04.20x5-yilda tugaydi. Ammo 
rafiqangiz (yoki eringiz) hisobotni ko‘rib, tahlikaga tushadi 
va qarzni zudlik bilan to‘lashingizni talab qiladi. Pul mab-
lag‘lari aylanishi sikli davomiyligini boshqarishning aso-
siy prinsiplariga ko‘ra ish tutishingizni inobatga oladigan 
bo‘lsangiz, to‘lovni qachon amalga oshirasiz? Nima uchun? 
Bunday strategiyaning xavfli tomoni nimada?
g) Mebel ishlab chiqarish bilan shug‘ullanuvchi ba’zi fir
-
malar keng miqyosda reklama qilingan mahsulotlarini sotib 
bitirdilar. Bunda mijozlar naqd pul (yoki kredit kartoch-

---

Moliya
259
kasi) orqali to‘lovni amalga oshirayotganda chegirmalardan 
foydalanishi yoki kompaniya tomonidan ochilgan kredit 
bo‘yicha to‘lovlarni bir yilgacha amalga oshirishi sharti bi-
lan to‘lov muddatini uzaytirishi mumkin edi. Pullar bahosi 
(qiymati)ning vaqt davomida o‘zgarishini hisobga olmasak, 
pul mablag‘lari aylanishi sikli davomiyligini boshqarishning 
asosiy prinsiplarini esda tutgan holda, quyidagi savollarga 
javob bering: (1) Nima uchun bu kompaniyalar chegirmalar 
taklif etdilar? (2) Agar mijoz pul shaklidagi to‘lovlarni bir 
yilga cho‘zishni tanlasa, kompaniyalar nima sababdan rozi 
bo‘lmasliklari mumkin? Kompaniya to‘lov muddatini uzay-
tirganda qanday risk bilan to‘qnashadi-yu va nima sabab-
dan chegirma berganda bunday risk bilan to‘qnashmaydi?
d) Sizning fikringizcha firma o‘z aylanma kapitali o‘zga
-
rishini kuzatishi va potensial muammolarni hal qilishi 
mumkin bo‘lgan chastotani bo‘lajak sotuvlar hajmiga tuza-
tish kiritish va qo‘shimcha moliyaviy mablag‘larga ehtiyojni 
aniqlash chastotasi bilan solishtiring.
e) O‘z aylanma kapitali bilan bog‘liq vaziyatni doim va 
aniq kuzatib keladigan firma qanday muammolardan xoli 
bo‘lishi mumkin?
14. Quyidagi aktivlar va majburiyatlar o‘z egalarining 
balanslarida qanday aks ettiriladi? 
a) lotereya biletlari;
b) xit qo‘shiq;
v) muvaffaqiyatsizlikka uchragan film?
15. Shaxsiy moliya(viy mablag‘lar) buxgalteriya hisobi
Quyidagi hodisa va operatsiyalar Sizning shaxsiy daro-
madlaringiz va xarajatlaringiz to‘g‘risidagi hisobotda, ba-
lansda va pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobotda qanday aks 
ettirilishi kerakligini ko‘rsating:
a) 20xx-yilning 1-iyul kuni institutni tugatishingiz mu-
nosabati bilan Siz 20,0 mln. so‘m miqdorida sovg‘a oldingiz 
va talabalik qarzingiz uchun 10,0 mln. so‘m to‘ladingiz;
b) 20xx-yilning 1-avgustida siz “Yo”
 
korporatsiyasiga 
moliyaviy masalalar bo‘yicha kichik maslahatchi lavozimiga 

---

260