T. S. Malikov moliya

Balans
20x6 y.
20x7 y. 
20x6 g.

---

Moliya
253
Aktivlar
Pul mablag‘lari
300,0
375,0
Debitorlik qarzlari
200,0
250,0
Tovar-moddiy zaxiralar
700,0
875,0
Asosiy vositalar
180,0
225,0
Jami aktivlar
300,0
375,0
Majburiyatlar va aksiyadorlik 
kapitali 
Majburiyatlar
Kreditorlik qarzlari
300,0
375,0
Qisqa muddatli majburiyatlar (foiz 
stavkasi 10,0%)
500,0
989,4
Uzoq muddatli majburiyatlar (foiz 
stavkasi 7,0%)
800,0
900,0
Aksiyadorlik kapitali
Oddiy aksiyalar
100,0
110,0
Taqsimlanmagan foyda
300,0
375,1
Jami majburiyatlar va kapital
300,0
375,0
Topshirqlar:
7.1. 20x7-yilda 20x6-yilga nisbatan moliyaviy hisobot-
ning qaysi qismlari sotuvlar hajmiga proporsional ravishda 
o‘zgarganini aniqlang.
7.2. 20x7-yilda 20x6-yilga nisbatan sotuvlar hajmi o‘si-
shi sur’ati ko‘rsatkichi qanday o‘zgarishini aniqlang.
7.3. 20x7­yilda firmaning ROE ko‘rsatkichi qanday 
bo‘lgan?
7.4. 20x7-yil uchun tashqi manbalardan qo‘shimcha 
moliyalashtirishga bo‘lgan ehtiyoj qancha miqdorda belgi-
langan? Bu summa qaysi manbalardan olingan?
7.5. Quyidagi taxminlarga asoslangan holda 20x8-yil 
uchun moliyaviy hisobotlarning (moliyaviy hisobot va ba-
lans) 
dastlabki shakllarini
tuzing.
• 
sotuvlar hajmi 15,0% ga oshadi;
• 
01.01.20x8­yilda firma o‘zining qisqa muddatli maj­
buriyatlari bo‘yicha 100,0 mln. so‘m to‘lashni rejalashtirgan;

---

254
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
• 
firma to‘lagan qarzlar (qisqa muddatli va uzoq mud
-
datli) bo‘yicha foiz stavkalari 20x8-yil boshiga tuzilgan ba-
lansda ko‘rsatilgan stavkalarga mos. Firma 01.01.20x8-yil-
da qisqa muddatli qarzlarining bir qismini to‘lamoqchi;
• 
20x8­yilda dividendlarni to‘lash koeffitsiyenti 30,0% 
ga qisqaradi.
1.1.1. 
20x8­yilda firmaning prognoz qilingan ROE koef
-
fitsiyenti qanday bo‘ladi?
1.1.2. 
20x8­yilda firmaning qo‘shimcha moliyalashti­
rishga ehtiyoji qanday bo‘ladi?
1.1.3. Firma talab qilinayotgan qo‘shimcha summa-
ning 40,0% ini muomalaga yangi aksiyalar chiqarish orqali 
qoplaydi. Bundan tashqari u uzoq muddatli qarzdan 100,0 
mln. so‘m sarflaydi, qolgan summa qisqa muddatli qarzdan 
olinadi. 20x8-yilga dastlabki balans tuzing.
7.6. Faraz qilaylik, firma rahbariyati korporatsiyalar 
uchun soliq stavkasi 38,0% gacha oshishini oldindan bi-
lyapti. Agar bu yuz bersa, kerak bo‘ladigan qo‘shimcha 
moliyalashtirish summasini aniqlang.
8. Endi 7-topshiriqni bajarish jarayonida tuzilgan 
dast
­
labki
hisobot shakllarini oling va quyidagi vazifani bajaring 
(foyda solig‘i stavkasi 35,0% ga teng bo‘lishini taxmin qilgan 
holda):
8.1. 20x8-yilda sotuvlar hajmi 20x7-yilga nisbatan 
10,0%ga o‘sishini taxmin qilib, ularga tuzatish kiriting. 
Bunday ssenariyda firmaning qo‘shimcha moliyalashtirish
-
ga ehtiyoji qanday bo‘ladi?
8.2. Endi 20x9-yilga dastlabki hisobot shakllari-
ni tu zing. Faraz qilingki, 20x9-yilda sotuvlar hajmi o‘sishi 
oldingi 20x8-yilga nisbatan 20,0%ni tashkil etdi. U holda 
20x9­yilda firmaning qo‘shimcha moliyalashtirishga ehtiyoji 
qanday bo‘ladi? Firma qisqa muddatli qarzning butun sum-
masini qoplash uchun qisqa muddatli qarzdan foydalanish-
ni rejalashtirmoqda.
9. Faraz qilaylik, kompaniyaning 20x8-yildagi faoliyati 
natijalari tahlil qilinib, 20x9-yil uchun dastlabki moliyaviy 
hisobot tayyorlangandan keyin “D” kompaniyasi jami ak-

---

Moliya
255
tivlar 50,0 mln. so‘mga, taqsimlanmagan foyda 25,0 mln. 
so‘mga va kreditorlik qarzlari 40,0 mln. so‘m miqdorida 
ko‘payishini prognoz qilmoqda. Shuningdek, kreditorlik qar-
zidan tashqari firmaning majburiyatlari qisqa muddatli va 
uzoq muddatli qarzlarni ham o‘z ichiga oladi. Uning kapitali 
esa oddiy aksiyalar va taqsimlanmagan daromaddan iborat.
9.1. Bu firmaga 20x9­yilda tashqi manbalardan moli
-
yalashtirish talab etilishi mumkin. Moliyaviy direktor ush-
bu moliyalashtirish summasini aniqlashni so‘radi. Siz bu 
rahbarga qanday javob berasiz? 
9.2. Siz ko‘rsatgan summani olish uchun “D”
 
kompani-
yasi qanday choralar ko‘rishi mumkin?
10. Quyida keltirilgan tadbirlarni ular moliyaviy re-
jalashtirish mantig‘iga ko‘ra qanday tartibda kelishi kerak 
bo‘lsa, shu tartibda raqamlab chiqing.
– rejalashtirilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun 
zarur summani oldindan baholash (belgilash);
– firma ko‘lamida yakuniy reja va smetani ishlab chi­
qishni yakunlash.
– ijrochi direktor va boshqa oliy bo‘g‘in rahbarlari to-
monidan firma strategik maqsadlarining belgilab olinishi 
(masalan, bozor ulushini 10,0%dan 12,0%gacha oshirish);
– sexlar va boshqa bo‘linmalar boshliqlari tomonidan 
firmaning asosiy strategik vazifalarini bajarishga qaratilgan 
tadbirlar rejasi amalga oshirilishi; 
– firma sexlari va bo‘linmalarining strategik reja va 
moliyaviy rejalarini menejerlarning resurslarga (pul va in-
son resurslariga) bo‘lgan muayyan ehtiyojlar borasidagi 
fikrlarini inobatga olgan holda qayta ko‘rib chiqish; 
– firma tashqi moliyalashtirishning qanday manbalari
-
dan foydalanishi borasida qaror qabul qilish.
– ijrochi direktor va boshqa oliy bo‘g‘in rahbarlari to-
monidan bo‘linmalarning moliyaviy rejalari asosida firma­
ning umumiy dastlabki moliyaviy rejasi tuzilishi; 
– firma tashqi manbalardan olishi kerak bo‘lgan sum
-
mani belgilash;

---

256