T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

Iqtisodiyotning asosiy muammosi 
- bu iqtisodiy resurslar cheklangan 
sharoitda jam iyatning cheksiz ehtiyojlarini qanday qilib to'laroq qondirib 
borish m um kinligi to'g'risidagi masaladir.
Infratuzilma
turlari
Ishlab
chiqarish
Ayriboshlash
Taqsimlash
4

---

Iqtisodiyotning
asosiy
muammosini hal
qilish yoMlari
iqtisodiy resurslar miqdorini 
ko'paytirish
resurslar unumdorligini oshirish
• resurslardan foydalanishning 
turli xil muqobil variantlaridan 
eng sam aralisini tanlash
resurslarni samarali 
uyg'unlashtirish
jam iyat ehtiyojlarini cheklash
2-§. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi
Iqtisodiy bilimlarning paydo bo'lishi
• Milloddan aw algi davrdagi qadimgi Misr, Hindiston, Xitoy, 
Yunoniston, Rim va Sharq mutaffakirlari (Xammurapi, Manu, 
Konfutsiy, Ksenifont, Platon, Aristotel, Varran, M.Katon, 
Kollumela va boshqalar)ning iqtisodiy qarashlari. Ular 
m ehnat taqsim oti, yaratilgan m ahsulot taqsim lanishi, 
boylikning vujudga kelishi, x o 'ja lik yuritish qoidalari, 
mehnatni tashkil qilish, yerga mulkchilik masalalariga o‘z 
yondashuvlarini bayon qiladi.
5

---

• Milloddan keying! dastlabki ming yillikdagi iqtisodiy qarashlar. 
Bu davrda iqtisodiy bilim larning rivojlanishida m uqaddas 
kitoblar («Qur'on», «Hadis») hamda 0 ‘rta Osiyo va Sharqning 
buyuk allomalari qarashlari alohida o‘rin tutgan.
Ular inson ehtiyojlari (Farobiy), darom adlar va xarajatlar 
muvozanati (Ibn Sino), pulning kelib chiqish sabablari (Abu 
Rayhon Beruniy), ja m iya td a g i m ehnatning roli, m oddiy 
ne’matlarning xususiyatlari, pul va uning vazifalari (Yusuf Xos 
Hojib) jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi, davlat moliyasi, 
soliqlarni belgilash tartibi (A. Navoiy), insonlarning ishlab 
chiqarish faoliyati, mehnat va uning jamiyatdagi roli, tovar 
qiymati va iste’mol qiymati, ayriboshlash jarayoni, tarixiy- 
ijtimoiy taraqqiyot prinsiplari (Ibn Xoldun) kabi masalalarga o'z 
munosabatlahni bildirishgan.
Iq tis o d iy o t n a z a riy a s i k o 'p g in a m a m la k a tla rd a m illiy
bozorlarning qaror topishi va jahon bozorining vujudga kelishi 
sharoitida (XVI-XVII asr) iqtisodiy bilim va qarashlarning yaxlit 
tizimi sifatida «siyosiy iqtisod» nomi bilan mustaqil fan sifatida 
shakllana boshladi.
«Siyosiy iqtisod» grekcha so'zdan olingan bo'lib, «politikos» -
ijtimoiy, «oykos» - uy, uy hjaligi, «nomos» - qonun degan 
ma'noni anglatadi. Fransuz iqtisodchisi Antuan Monkreten 
(1575-1621y.) birinchi marta «Siyosi iqtisod trakti» (1615 y.) 
asarida bu fanni ilmiy jihatdan asosladi va u 300 yildan ortiq 
vaqtdavomida shu nom bilan rivojlandi.
6

---

«Iqtisodiyot nazariyasi» fan sifatida shakllanish jarayonida vujudga
kelgan asosiy g'oyaviy oqimlar.
Merkantelizm 
- jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat bo'lib, 
u savdoda, «asosan tashqi savdoda paydo bladi va ko'payadi», 
deb tushuntiradi. Merkantelizm - italyancha «mercante» so'zidan 
olingan bo'lib, «savdogar» ma’nosini anglatadi.
Bu o q im n in g n a m o n d a la ri: V il S ta ffo rd , Tom as M en, A ntu a n
Monkreten, Jon Lou, C aspar Skaruffi va boshqalar.
Fiziokratlar 
- jamiyatning boyligi qishloq xo'jaligida vujudga keladi 
degan g'oyani ilgari suradilar. Bu ta ’limotning asoschisi Fransua 
Kene (1694-1774 y.y.) hisoblanadi.