T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

G runtni zichlaydigan m ashinalarning vazifasi va
klassifikatsiyasi
Gruntni 
zichlaydigan 
m ashinalar 
dambalar, 
to‘g ‘onlar, 
ko‘tarm alar va boshqa tuproq inshootlari qurishda tuproq qazuvchi 
m ashinalar keltirib to‘kkan gruntni qatlamm a-qatlam zichlashga 
m oljallangan. Ular ishlash prinsipiga va tyagachga qo‘shish usuliga 
ko‘ra klassifikatsiyalanadi.
Gruntga ta’sir qilish prinsipiga ko‘ra, gruntni zichlovchi m ashi­
nalar statsionar va dinam ik ishlaydigan xillarga bo'linadi. Tyagachga
272

---

qo'shish usuliga ko‘ra, gruntni zichlovchi m ashinalar tirkalm a, 
yarim tirkalm a va o‘ziyurar xillarga ajratiladi.
G runtni o‘z og‘irligi hisobiga qatlamm a-qatlam zichlashga 
m oljallangan statik ishlovchi m ashinalarga silliq g'altakli oV.iyurar 
g ‘altakmolalar, 
kulachokli 
tirkalm a g ‘altakmoialar, 
pnevmatik 
shinali tirkalm a, yarim tirkalm a va o‘ziyurar g laltakm olalar kiradi.
B ogiangan 
va 
bogianm agan 
gruntlarni 
hamda 
istalgan 
sochi luvchan 
m ateriallarni 
zichlash 
uchun silliq 
g'altaklaini 
ishlatish m umkin, chunki ziehlanadigan qatlam ning yuzasi bunda 
deyarli yum sham aydi yoki 1-3 sm chuqurlikdagina yumshaydi 
(bog‘lanmagan gruntlar).
Kulachokli g‘altakmolalar bilan b ogianm agan gruntlar zichla- 
nadi. Bunda grunt qatlam ining ustki qismi gruntning turiga 
va ahvoliga qarab kulachok balandligining 1/3... 1/2 qismicha 
yumshaydi. Bunday g‘altakmolalarni bogian m ag an gruntlarni 
zichlash uchun ishlatib boim aydi, chunki bunda gruntning ustki 
qatlami ancha chuqur yumshaydi.
Pnevmatik shinali g‘altakmolalarni istalgan gruntni zichlash 
uchun ishlatish mumkin, bunda shinalar protektorlarining naqshi 
qancha yuza boisa, gruntning ustki qatlami shuncha kam yumshaydi.
G runtni 
qo‘zg‘atuvchi 
kuch yoki 
pastga tushuvchi 
yuk 
o g irlig i ta’sirida qatlamma-qatlam zichlash uchun ishlatiladigan 
dinam ik ishlovchi m ashinalarga tirkalm a va o‘ziyurar vibratsion 
g ‘altakmolalar, vibroplitalar ham da shibbalovchi m ashinalar kiradi.
Vibratsion 
g‘altakmolalardan 
bogianm agan 
gruntlarni 
zichlashda foydalaniladi. Uning ish organi payvandlab yasalgan, ichi 
bo‘sh, silliq metall g‘altak bo iib, ichiga odatda disbalansli tipdagi 
vibroqo‘zg‘atkich o'rnatilgan, u doiraviy tebranishlar hosil qiladi.
Vibroplitalar bilan ham bogianm agan gruntlar zichlanadi. Ular 
obyektning oicham lari cheklangan boiganda, masalan, transheya 
ham da kanallarni, to‘qmalar bo‘sh lig in i qayta ko'm ishda ishlatiladi.
Shibbalovchi m ashinalar ancha qalin qilib to‘qilgan (1,5-2,0 
m gacha) bogianm agan gruntlarni, shuningdek, tub yuzalardagi 
va sug‘orish kanallari ham da suv om borlarining yon bag‘ridagi
273

---

strukturasi buzilm agan gruntlarni suvning sizishini kam aytirish 
m aqsadida zichlash uchun mo'Ijallangan. Bog‘lanm agan gruntlarni 
shibbalab zichlash samarasizdir, chunki zarb berilgan joyning 
atrofidagi grunt yum shab qoladi,