Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

2.Tabiatda azotning manbalari.

Barcha yashil o‘simliklar mineral azotni o‘zlashtirish qobiliyatiga ega. Bu asosan tuproq hisobiga sodir bo‘ladi. Tuproq tarkibidagi azot asosan ikki holda uchraydi: organik moddalar tarkibidagi azot; mineral tuzlar tarkibidagi azot. Organik moddalar asosan o‘simlik va xayvon qoldiqlaridan iborat bo‘lib, ular tarkibidagi azot mikroorganizmlar ishtirokida ammonifikatsiya va nitrifikatsiya jarayonlari natijasida o‘zlashtiriladigan holatga o‘tadi. Tuproq, tarkibidagi azotniig mineral formasi ammoniy tuzlari (NH₂C1, (NN₄)_2, SO₄, NN₄NO₃ va boshqalar) va nitrat tuzlari (NaNO₃, Ca(NO₃)₂, va boshqalar) holida bo‘ladi. Bu mineral tuzlar unish xususiyatiga ega ekanligi uchun ham oson o‘zlashtiruvchi azot manbasini tashkil etadi. CHunki o‘simliklar azotni tuproqdan kation - NN₄ yoki anion –NO₃; holatida o‘zlashtiradi. Bunday erkin azot tuproqlarda uncha ko‘p emas. Masalan, eng unumdor qora tuproqlarning bir gektarida 200 kg/ga yakin o‘zlashtiriladigan azot mavjud. Podzol tuproqlarda esa bu ko‘rsatkich 3-4 marta kam. Nitrat anioni -N0₃ tuproq zarrachalari bilan mustahkam birlashmaydi. Shuning uchun tez yuvilib ketishi mumkin va ko‘p to‘planib ham qolmaydi. Nitratlar miqdori tuproqda ayniqsa, yoz fasllarida, mikroorganizmlar faollashgan vaqtlarda ko‘p bo‘lishi mumkin. Umuman, ionlarning (N0₃) tuproqdagi miqdori o‘simliklarning o‘zlashtirish tezligiga, mikrobiologik jarayonlarning jadalligiga va yuvilish jarayonlariga bog‘liq. O‘simliklarning ko‘pi nitratlarni yaxshi o‘zlashtiradi.