Tabiiy sharoitda o‘simlik va hayvonlardagi shaxsiy o‘zgaruvchanlik Organizmlarning ko‘payishi tezligi

Dizruptiv tanlanish. Ba’zi hollarda muayyan joyda tarqalgan bir turga mansub organizmlar orasida bir-biridan farq qiluvchi ikki va undan ortiq individlar guruhi uchrashi mumkin. Bu tabiiy tanlanishning yana bir alohida shakli bo‘lgan dizruptiv tanla- nish natijasidir. Chunonchi, ikki nuqtali tugmachaqo‘ng‘izning qoramtir va qizg‘ish, qattiq qanotli formalari uchraydi. Qizg‘ish qanotlilar qishda haroratning pasayishi tufayli kam nobud bo‘lib, yoz oylarida esa kam nasl beradi. Aksincha, qoramtir qattiq qa- notli formalilari qishda past haroratga bardosh berolmay, ko‘p- roq nobud bo‘ladi va yoz oylarida esa ko‘p nasl beradi. Demak, yilning turli fasliga moslashish orqali bu ikki xil tugmacha qo‘ng‘iz guruhi o‘z naslini asrdan asrga saqlab kelmoqda.
Sun'iy tanlash va uning turlari.
Sun'iy tanlash - ko'p yillar davomida madaniy o'simliklar yoki uy hayvonlari orasidan kichik, ammo qiziqarli xususiyat bilan ajralib turadigan shaxslar.
Ko'payish uchun tarbiyalangan organizmda bu xususiyat har kuni kuchayadi. Misol uchun, to'qimachilik san'ati uchun tolaning sifati juda muhimdir. Shu boisdan ham g‘o‘zaning yangi navlarini yaratish ustida ish olib borayotgan olimlar, birinchi navbatda, yangi navning mahsuldorligini, po‘choq hajmini, tola hosildorligini va uzunligini doimiy oshirishga e’tibor qaratadilar. Buning natijasida o‘tgan 30 yil ichida ma’lum ijobiy natijalarga erishildi. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng bu sohaga katta e’tibor qaratildi. Har bir hududning tuproq-iqlim sharoitiga mos navlarning yaratilishi respublika iqtisodiyotini yuksaltirish imkonini berdi. Masalan: Andijon texnologiyasida yetishtiriladigan g’uza navlari Buxoro iqlimiga mos g’uza navlari bo’lib, unumdorligi va sifati sun’iy tanlash natijasi hisoblanadi.
Yillar davomida guza tolasidan foydalanish natijalarini jadvallarda kuzatish mumkin.
1747 yilda lavlagi tarkibida shakar borligi ma'lum bo'lgan. 18-asrdan boshlab bu o'simlikning ildizlarida shakar miqdorini oshirish uchun naslchilik ishlari olib borildi. Nihoyat, sun’iy selektsiya tufayli so‘nggi 150 yil ichida lavlagi tarkibidagi qand miqdori 3,5 barobar oshdi.
Angliyada 1870-1875 yillarda har bir simmental sigirdan o'rtacha 2500 kg sut olinsa, sun'iy tanlash natijasida uning sut mahsuldorligi 1900-1910 yillarda 4000 kg sutga yetdi.
Inson o'simlik va hayvonlarni sun'iy tanlashni amalga oshirar ekan, u doimo asosiy maqsad - o'z ehtiyojlarini qondirishdir. Inson ehtiyojlari har xil: iqtisodiy, estetik va boshqalar.
Sun’iy seleksiya natijasida bir kishi yuqori mahsuldorlik hosil qilish uchun tovuq, yana bir zot tovuq ko‘proq tuxum, uchinchi zot qarg‘a xo‘roz, yana bir zotimiz tuk rangi yaxshiroq bo‘lgan tovuqlar yetishtirishga harakat qildi. Kabutar, karam, shaftoli, uzum, qovun va boshqa oʻsimliklar va uy hayvonlari kabi madaniy oʻsimliklarning zot va navlari ham rivojlangan. Meva va rezavorlar, sabzavot va donlarning erta, erta, kechpishar navlari turli yo'nalishlarda sun'iy tanlash natijasidi.
Sun'iy tanlashning ikki turi mavjud:
ongsiz tanlov
uslubiy tanlov (axborotlangan).
Ongsiz tanlov - ming yillar davomida odamlar o'z-o'zidan, ongsiz ravishda, ya'ni bo'lajak xatti-harakatlari qanday natijalarga olib kelishini tasavvur qilmasdan, sun'iy tanlovlar qildilar. Shunday qilib, qadimgi odamlar yovvoyi o'simliklar urug'ini ekib, yosh yovvoyi hayvonlarga g'amxo'rlik qilishgan, ularni pulpaga urib, pul olishgan (128-rasm).
Uslubiy tanlash - keyinchalik, inson ongining o'sishi va fan va texnikaning rivojlanishi bilan bog'liq holda, odamlar yaratilmagan zot va navlar qanday bo'lishi kerakligini oldindan rejalashtirishgan. Sungra ma'lum bir reja tuzdi va shu reja asosida sun'iy tanlov qildi.

Xulosa
Shunday qilib, Charlz Darvin odam tanlanishini tanlash deb atadi va ongsiz va ongli tanlash turlarini aniqladi. Sun'iy tanlashning ikkala turi ham yangi zot va navlarni yaratadi. Ammo ongsiz tanlov bilan inson yangi zotlar va navlarni uzoq vaqt davomida ixtiyoriy tanlash natijasida yaratiladi. Ongli tanlash bilan navlar va zotlarni tanlash qisqa vaqt ichida amalga oshiriladi, chunki bu ish maqsad, oldindan va aniq reja asosida amalga oshiriladi.

Adabiyotlar


1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil.
2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991
3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil
4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001
5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g.
6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.