Tajriba ishi № ппн, пдм yuklovchi mashinasi tuzilishini va ishlash

Uzluksiz ishlovchi yuklash mashinalari.
borishda va foydali qazilmalarni qazib olish uchun tayyorlov lahimlarni o’tishda 
yuqori unumdorlikli kon jinsini yon tarafdan tqamrovchi uzluksiz ishlovchi 
yuklash mashinalari ishlatiladi. 
Yuklash mashinalarining bu
imkoniyatiga egadir. Ishchi organi sifatida bir juft qamrovchi panjalar xizmat 
qiladi. Ular tog’ jinsini yon tarafdan qamrab
beradi, kurakli konveyer esa keyingi transport vositasi
8 qattiqlikdagi jinslardan o’tishda yillik iqtisodiy samara shu 
turkumdagi boshqa mashinalarga nisbatan 20-25 % kattaligi aniqlangan.
5p yuklash mashinasi kesim yuzasi 5,2 m
2
gorizontal lahimlarni burg’ilash-portlatish usuli bilan o’tishda tog’ jinslarini 
vagonchalarga yoki konveyerga yuklashni mexanizatsiyalashtirish uchun xizmat 
Mashina pnevmatik yuritma bilan ishlab chiqarilgan. Texnik unumdorligi 
/min. ni tashkil etadi.
7 yuklash mashinasi tepadan pastga 25
0
gacha qiyalikdagi lahimlarni 
portlatish usuli bilan o’tishda tog’ jinslarini vagonchalarga, konveyerga 
va skipga yuklashni mexanizatsiyalashtirishga mo’ljallangan. Mashinani kesim 
dan, balandligi 2 m dan kam bo’lmagan lahimlarni o’tishda 
ishlatiladi. Mashina elektruskunalari portlashga xavfsiz ishlanganligi sababli chang 
va gazga xavfli shaxtalarda ishlatish imkoniyatini beradi. Mashin
ishchi organi esa turli qattiqlik va tirnovchanlikdagi tog’ jinslarini yuklash 
-rasm. CHo’michli pog’onali yuklash mashinasi
Uzluksiz ishlovchi yuklash mashinalari. Hozirgi vaqtda qidirkv ishlarini olib 
borishda va foydali qazilmalarni qazib olish uchun tayyorlov lahimlarni o’tishda 
yuqori unumdorlikli kon jinsini yon tarafdan tqamrovchi uzluksiz ishlovchi 
yuklash mashinalari ishlatiladi.
Yuklash mashinalarining bunday turlari faqat pog’onali yuklash 
imkoniyatiga egadir. Ishchi organi sifatida bir juft qamrovchi panjalar xizmat 
qiladi. Ular tog’ jinsini yon tarafdan qamrab-sidirib olib kurakli konveyerga uzatib 
beradi, kurakli konveyer esa keyingi transport vositasiga uzatib beradi.
8 qattiqlikdagi jinslardan o’tishda yillik iqtisodiy samara shu 
25 % kattaligi aniqlangan. 
dan kam bo’lmagan 
portlatish usuli bilan o’tishda tog’ jinslarini 
vagonchalarga yoki konveyerga yuklashni mexanizatsiyalashtirish uchun xizmat 
n. Texnik unumdorligi 
gacha qiyalikdagi lahimlarni 
portlatish usuli bilan o’tishda tog’ jinslarini vagonchalarga, konveyerga 
ga mo’ljallangan. Mashinani kesim 
dan, balandligi 2 m dan kam bo’lmagan lahimlarni o’tishda 
ishlatiladi. Mashina elektruskunalari portlashga xavfsiz ishlanganligi sababli chang 
va gazga xavfli shaxtalarda ishlatish imkoniyatini beradi. Mashinaning cho’michli 
ishchi organi esa turli qattiqlik va tirnovchanlikdagi tog’ jinslarini yuklash 
rasm. CHo’michli pog’onali yuklash mashinasi 
Hozirgi vaqtda qidirkv ishlarini olib 
borishda va foydali qazilmalarni qazib olish uchun tayyorlov lahimlarni o’tishda 
yuqori unumdorlikli kon jinsini yon tarafdan tqamrovchi uzluksiz ishlovchi 
nday turlari faqat pog’onali yuklash 
imkoniyatiga egadir. Ishchi organi sifatida bir juft qamrovchi panjalar xizmat 
sidirib olib kurakli konveyerga uzatib 
ga uzatib beradi. 

---

19.6-rasm. Uzluksiz ishlovchi qamrovchi panjali yuklash mashinasi
Bunday yuklash mashinalarining eng ko’p tarqalgan turlaridan biri PNB 
rusumidagisidir. PNB turkumidagi barcha mashinalar (19.6
konstruktsiyali bo’lib, quyid
panja 1 dan iborat ish bajaruvchi organ, gusenitsali 2 yurish organi, kurakli 
konveyer ko’rinishidagi yuklash organi 3, krivoship 4, qabul qilish plitasi 5 va 
yuritmalar va boshqaruv tizimi. 
19.7-rasm. Qamrovchi kaftli yuklash qurilmasining ishlash sxemasi
Juft qamrovchi panjalar (
Panja korpusi 4 o’rtasidan sharnir 3 orqali disk 2 bilan bog’langan, panja oxiri esa 
– tayanch sharniri 7 bilan va qisqa
suruvchi (yoki aylantiruvchi) sharnir 5 bilan bog’langan. 
Etaklovchi disk aylanishi bilan panjalar qabul qilish plitasi 1 da murakkab 
qamrash harakatini bajaradilar. Qamrovchi panjalar uchlari kon jinsi uyumi tag
qismiga ta’sir qilib, undan tegishli hajmni ajratib olib plitada sidirib konveyerga 
uzatib beradi. 
Uzluksiz ishlovchi yuklash mashinalari texnik tavsiflari
Ko’rsatgichlari
rasm. Uzluksiz ishlovchi qamrovchi panjali yuklash mashinasi
Bunday yuklash mashinalarining eng ko’p tarqalgan turlaridan biri PNB 
rusumidagisidir. PNB turkumidagi barcha mashinalar (19.6
konstruktsiyali bo’lib, quyidagi asosiy qismlardan tuzilgandir: ikkita qamrovchi 
panja 1 dan iborat ish bajaruvchi organ, gusenitsali 2 yurish organi, kurakli 
konveyer ko’rinishidagi yuklash organi 3, krivoship 4, qabul qilish plitasi 5 va 
yuritmalar va boshqaruv tizimi.
. Qamrovchi kaftli yuklash qurilmasining ishlash sxemasi
Juft qamrovchi panjalar (19.7-rasm) – to’rtzvenoli tekis sharnirlardan iborat. 
Panja korpusi 4 o’rtasidan sharnir 3 orqali disk 2 bilan bog’langan, panja oxiri esa 
tayanch sharniri 7 bilan va qisqa (kalta) tebratuvchi richag 6 yordamida 
suruvchi (yoki aylantiruvchi) sharnir 5 bilan bog’langan.
Etaklovchi disk aylanishi bilan panjalar qabul qilish plitasi 1 da murakkab 
qamrash harakatini bajaradilar. Qamrovchi panjalar uchlari kon jinsi uyumi tag
qismiga ta’sir qilib, undan tegishli hajmni ajratib olib plitada sidirib konveyerga 
Uzluksiz ishlovchi yuklash mashinalari texnik tavsiflari
Ko’rsatgichlari 
Turi 
rasm. Uzluksiz ishlovchi qamrovchi panjali yuklash mashinasi 
Bunday yuklash mashinalarining eng ko’p tarqalgan turlaridan biri PNB 
rusumidagisidir. PNB turkumidagi barcha mashinalar (19.6-rasm) bir xil 
agi asosiy qismlardan tuzilgandir: ikkita qamrovchi 
panja 1 dan iborat ish bajaruvchi organ, gusenitsali 2 yurish organi, kurakli 
konveyer ko’rinishidagi yuklash organi 3, krivoship 4, qabul qilish plitasi 5 va 
. Qamrovchi kaftli yuklash qurilmasining ishlash sxemasi 
to’rtzvenoli tekis sharnirlardan iborat. 
Panja korpusi 4 o’rtasidan sharnir 3 orqali disk 2 bilan bog’langan, panja oxiri esa 
(kalta) tebratuvchi richag 6 yordamida – 
Etaklovchi disk aylanishi bilan panjalar qabul qilish plitasi 1 da murakkab 
qamrash harakatini bajaradilar. Qamrovchi panjalar uchlari kon jinsi uyumi tag 
qismiga ta’sir qilib, undan tegishli hajmni ajratib olib plitada sidirib konveyerga 
19.2-jadval 
Uzluksiz ishlovchi yuklash mashinalari texnik tavsiflari 

---

2PNB-2 
PNB-2K 
PNB-3D 
PNB-4 
Texnik unumdorligi, 
m
3
/min 
2,0 
2,5 
4,0 
6,0 
O’lchamlari, mm 
- eni 
1800 
1800 
2500 
2700 
- uzunligi 
8000 
8000 
9000 
10000 
- balandligi 
1450/3000 1140/1860 1900/3500 2000/3600 
Massasi, t 
12 
7 
18,0 
34,0 
Dvigatel quvvati, kVt 
65 
80,2 
94,0 
168,0 
O’tiladigan lahimning 
eng kichik yuzasi, m
2 
6,2 
6,5 
- 
- 
PNB-1 yuklash mashinasi gorizontal va 6
0
gacha qiyalikdagi 3 m
2
va undan 
oshiq kesim yuzali kon lahimlarini o’tishda ko’mir va yumshoq kon jinslarini 
yuklashga mo’ljallangan. PNB-1 yuklash mashinasi Yasinovotsk mashinasozlik 
zavodida ishlab chiqarilgan. U ishchi organ iva kurakli konveyerli yuklash organ 
iva harakatlanish organidan tashkil topgan. Ishchi organi yuritmasi sifatida ikkita 
55 kVt quvvatli KOMF41-8 elektrodvigateli ishlatiladi. Har ikala panja alohida 
yuritmaga ega. Panjalar yuritmasi reduktorlari bir-birlari bilan val-sinxronizator 
yordamida birlashgan. Bu Valga biriktirilgan yulduzcha konveyer sidirgichli 
zanjirini ham harakatlantiradi. Mashina gusenitsalari quvvati 10 kVt li KOMF41-4 
elektrodvigateli yordamida reduktor orqali harakatlantiriladi. Yurish qismining 
gidravlik boshqarilishi mashinaning tekis ishga tushishini ta’minlaydi. Qamrovchi 
qismini ko’tarish va tushirish, hamda konveyerni ko’tarish, tushirish va gorizontal 
tekislikda burish gidrotsilindrlar yordamida amalga oshiriladi. Elektr uskunalari 
portlashga xavsiz ishlanganligi sababli gaz va chandan xavfli shaxtalarda ishlatish 
mumkin. 
Yuklash mashinalari ishi nazariyasi va hisoblash asoslari
Tog’ jinsi to’dasiga cho’mich tishlari botib kirishi jarayonida (19.8.-rasm) ular 
oldingi kesuvchi qirrasi oldida zichlangan yadro V paydo bo’ladi, uning formasi va 
o’lchamlari tish botib kirishi va tog’ jinslarning kattaliklari oshgani sari o’zgarib 
boradi. CHo’mich tog’ jinsi to’dasiga botishi tsikli to’xtaganda, uning vertikal 
tekislikda ko’tarilishi va burilishi bajariladi. Bu momentda tog’ jinslarining 
cho’mich tagi VS chizig’i bo’ylab jipslashishi va siljitilishi amalga oshiriladi. 
CHo’michning tog’ jinsi to’dasidan chiqishida uning LVS hajmi cho’michni 
to’ldiradi. CHo’michning ish tsikli botishi oxirida tog’ jinslarining reaktsiya kuchi 
maksimal qiymatlarga yetadi, cho’michning botishi kuchi esa quyidagi empirik 
formula bilan aniqlanishi mumkin. 
(19.1) 

---

Bu yerda 
cho’mich botishi chuqurligi;
cho’mich eni; 
tog’ 
jinslarining maydalanishi va granulometrik tarkibini e’tiborga oladigan koeffitsient; 
tog’ jinsi to’dasining balandligini 
cho’mich formasini e’tiborga 
oladigan koeffitsient;
tog’ jinsi nisbiy og’irligini e’tiborga oladigan koeffitsient. 
CHo’michning tog’ jinsi to’dasidan chiqishida ( tog’ jinsi massasini qazish) 
tog’ jinslarining qarshilik kuchlari cho’mich burilishi burchagi va qazish 
traektoriyasiga mos ravishda o’zgaradi. CHo’michda eng katta qarshilik kuchi, 
uning tishlarining maksimal botib kirganida, ya’ni qazish jarayoni boshlanishida 
poydo bo’ladi. Qazish jarayoni boshlang’ich momentni quyidagi ifodadan 
aniqlanadi
(19.2) 
bu yerda
cho’mich burilishi o’qlari koordinatalari (q. 5.8.-rasm).
Yuklash mashinalari asosiy parametrlarini hisoblash
Yuklash mashinalarining asosiy ekspluatatsion ko’rsatkichi ularning nazariy 
unumdorligi hisoblanib, u uning cho’michi parametrlarini belgilaydi. CHo’mich 
sig’imi quyidagi ifodadan
(19.3) 
Bu yerda
yuklash mashinasi nazariy ish unumdorligi; 
yig’ishtirish-
yuklash tsikli nazariy davomiyligi.

---

CHo’mich tagi uzunligi quyidagi nisbatdan qabul qilinadi
cho’mich botishi chuqurligining
CHo’mich eni quyidagi nisbatdan aniqlanadi, lekin eng katta tog’ jinsi 
bo’lagining eng maksimal o’lchamidan
uyumidagi o’rtacha bo’lakdan ancha katta bo’lishi kerak
CHo’mich oldingi va ort devorlari ba
Qulochkashlovchi kaftli yuklash ishchi organlari qazish mexanizmi asosiy 
o’lchamlari taxminan quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi (19.10.
yetakchi disk diametri
bu yerda
tog’ jinsi uyumida eng katta tosh bo’lagi maksimal o’lchami;
Qulochkashlovchi kaft balandligi
Bu yerda
- to-
Yukni qabul qilib olish plitasi eni
bu yerda
yuk uzatuvchi konveyer ko’taruvchi qismi eni 
Tog’ jinsi to’dasidagi kon massasining cho’michga qarshiligi yuklash 
mashinasi harakat uskunasi tomonidan yengiladi. Yuklash mashinasi harakat 
uskunasi tomonidan tog’ jinsi uyumining maksimal qarshiligini yengishni amalga 
oshiriladigan maksimal kuchi, yu
bilan yetakchi g’ildirak ilashish kuchiga bog’liq bo’lib, quyidagi formula 
bilananiqlanadi.
bu yerda
yuklash mashinasi tortish kuchi
harakat uskunasi 
koeffitsienti. 
CHo’mich tagi uzunligi quyidagi nisbatdan qabul qilinadi
cho’mich botishi chuqurligining 1,2...1,4 miqdoridan oshib ketmasligi lozim
(19.4) 
CHo’mich eni quyidagi nisbatdan aniqlanadi, lekin eng katta tog’ jinsi 
bo’lagining eng maksimal o’lchamidan 4.. .5 marta ortiq bo’lmasligi va tog’ jinsi 
uyumidagi o’rtacha bo’lakdan ancha katta bo’lishi kerak 
(19.5) 
CHo’mich oldingi va ort devorlari balandligi quyidagi ifodalardan aniqlanadi:
Qulochkashlovchi kaftli yuklash ishchi organlari qazish mexanizmi asosiy 
o’lchamlari taxminan quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi (19.10.
yetakchi disk diametri
(19.7) 
tog’ jinsi uyumida eng katta tosh bo’lagi maksimal o’lchami;
Qulochkashlovchi kaft balandligi 
(19,8,)
- jinsi uyumida o’rtacha kattalikdagi bo’lak o’lchamlari;
Yukni qabul qilib olish plitasi eni 
(19.9) 
yuk uzatuvchi konveyer ko’taruvchi qismi eni 
Tog’ jinsi to’dasidagi kon massasining cho’michga qarshiligi yuklash 
mashinasi harakat uskunasi tomonidan yengiladi. Yuklash mashinasi harakat 
uskunasi tomonidan tog’ jinsi uyumining maksimal qarshiligini yengishni amalga 
oshiriladigan maksimal kuchi, yuklash mashinasining tortish kuchi va yo’l yuzasi 
bilan yetakchi g’ildirak ilashish kuchiga bog’liq bo’lib, quyidagi formula 
(19.10) 
yuklash mashinasi tortish kuchi;
mashina ilashish massasi
harakat uskunasi ilashish mexanizmi bilan yo’l polotnasi ilashish 
CHo’mich tagi uzunligi quyidagi nisbatdan qabul qilinadi(5.9.-rasm), lekin 
1,2...1,4 miqdoridan oshib ketmasligi lozim 
CHo’mich eni quyidagi nisbatdan aniqlanadi, lekin eng katta tog’ jinsi 
4.. .5 marta ortiq bo’lmasligi va tog’ jinsi 
landligi quyidagi ifodalardan aniqlanadi: 
(19.6) 
Qulochkashlovchi kaftli yuklash ishchi organlari qazish mexanizmi asosiy 
o’lchamlari taxminan quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi (19.10.-rasm): 
tog’ jinsi uyumida eng katta tosh bo’lagi maksimal o’lchami; 
jinsi uyumida o’rtacha kattalikdagi bo’lak o’lchamlari; 
yuk uzatuvchi konveyer ko’taruvchi qismi eni 
Tog’ jinsi to’dasidagi kon massasining cho’michga qarshiligi yuklash 
mashinasi harakat uskunasi tomonidan yengiladi. Yuklash mashinasi harakat 
uskunasi tomonidan tog’ jinsi uyumining maksimal qarshiligini yengishni amalga 
klash mashinasining tortish kuchi va yo’l yuzasi 
bilan yetakchi g’ildirak ilashish kuchiga bog’liq bo’lib, quyidagi formula 
mashina ilashish massasi;
ilashish mexanizmi bilan yo’l polotnasi ilashish 

---

Yuklash mashinasining harakatga qarshiligini e’tiborga olmasdan, tog’ jinsi 
uyumiga cho’michning botishi kuchini harakat uskunasi tortish kuchiga teng deb 
hisoblab, mashina joyida aylanib qolmaydidigan sharoitda, yuklash mashinasining 
ilashish massasini taxminan quyidagi ifodadan aniqlash mumkin.
bu yerda n – zahiralik 
Engil va o’rtacha og’irlikdagi yuklash mashinalari uchun cho’michning 
uyumga botib kirishini oshirish uchun yuklash mashinasi tez harakatda dinamik 
kuchlar hisobiga cho’mich botishi chuqurligini oshirish orqali bajariladi. Bu 
holatda dvigatel harakat me
ilashishi bilan chegaralanadigan maksimal tezlanishiga erishishi lozim. 
Yuklash mashinalari ish unumdorligini hisoblash.
CHo’michli yuklash mashinasining nazariy ish unumdorligi cho’mich sig’imi 
va nazariy yig’ishtirish
bu yerda
cho’mich geometrik sig’imi;
davomiyligi. 
Nazariy yig’ishtirish
yurgizib kelish, cho’michni tog’ jinsi uyumiga botirish, tog’ jinsini yig’ishtirib 
qazish, strelani ko’tarish va yukni ag’darib to’kish jarayonlarini o’z ichiga oladi.
To’g’ri yuklaydigan siljiydigan dastakli yuklash mashinalarining nazariy 
yig’ishtirish-yuklash tsikli davomiyligi 8...10 s, bosqichli yuklovchi mashinalar 
uchun 12...15 s. qabul qilinadi.
Yuk ko’taruvchi-tashuvchi cho’michli yuklovchi
yig’ishtirish-yuklash tsikli davomiyligi quyidagi empirik formula bilan aniqlanadi, 
s, 
Yuklash mashinasining harakatga qarshiligini e’tiborga olmasdan, tog’ jinsi 
uyumiga cho’michning botishi kuchini harakat uskunasi tortish kuchiga teng deb 
hisoblab, mashina joyida aylanib qolmaydidigan sharoitda, yuklash mashinasining 
taxminan quyidagi ifodadan aniqlash mumkin.
(19.11) 
zahiralik koeffitsienti, qiymati 1,1 ... 1,15 ga tengqabul qilinadi
Engil va o’rtacha og’irlikdagi yuklash mashinalari uchun cho’michning 
uyumga botib kirishini oshirish uchun yuklash mashinasi tez harakatda dinamik 
kuchlar hisobiga cho’mich botishi chuqurligini oshirish orqali bajariladi. Bu 
holatda dvigatel harakat mexanizmi, uning yo’l polotnasi bilan harakat mexanizmi 
ilashishi bilan chegaralanadigan maksimal tezlanishiga erishishi lozim. 
Yuklash mashinalari ish unumdorligini hisoblash.
CHo’michli yuklash mashinasining nazariy ish unumdorligi cho’mich sig’imi 
zariy yig’ishtirish-yuklash tsikli davomiyligi bilan aniqlanadi:
(19.12) 
cho’mich geometrik sig’imi;
yig’ishtirish
Nazariy yig’ishtirish-yuklash bitta tsikli davomiyligi o’ziga mashinani tez 
kelish, cho’michni tog’ jinsi uyumiga botirish, tog’ jinsini yig’ishtirib 
qazish, strelani ko’tarish va yukni ag’darib to’kish jarayonlarini o’z ichiga oladi.
To’g’ri yuklaydigan siljiydigan dastakli yuklash mashinalarining nazariy 
sikli davomiyligi 8...10 s, bosqichli yuklovchi mashinalar 
uchun 12...15 s. qabul qilinadi. 
tashuvchi cho’michli yuklovchi-transport mashinalari uchun 
yuklash tsikli davomiyligi quyidagi empirik formula bilan aniqlanadi, 
Yuklash mashinasining harakatga qarshiligini e’tiborga olmasdan, tog’ jinsi 
uyumiga cho’michning botishi kuchini harakat uskunasi tortish kuchiga teng deb 
hisoblab, mashina joyida aylanib qolmaydidigan sharoitda, yuklash mashinasining 
taxminan quyidagi ifodadan aniqlash mumkin.
ga tengqabul qilinadi. 
Engil va o’rtacha og’irlikdagi yuklash mashinalari uchun cho’michning 
uyumga botib kirishini oshirish uchun yuklash mashinasi tez harakatda dinamik 
kuchlar hisobiga cho’mich botishi chuqurligini oshirish orqali bajariladi. Bu 
xanizmi, uning yo’l polotnasi bilan harakat mexanizmi 
ilashishi bilan chegaralanadigan maksimal tezlanishiga erishishi lozim.
Yuklash mashinalari ish unumdorligini hisoblash. 
CHo’michli yuklash mashinasining nazariy ish unumdorligi cho’mich sig’imi 
yuklash tsikli davomiyligi bilan aniqlanadi: 
yig’ishtirish-yuklash bitta tsikli 
yuklash bitta tsikli davomiyligi o’ziga mashinani tez 
kelish, cho’michni tog’ jinsi uyumiga botirish, tog’ jinsini yig’ishtirib 
qazish, strelani ko’tarish va yukni ag’darib to’kish jarayonlarini o’z ichiga oladi.
To’g’ri yuklaydigan siljiydigan dastakli yuklash mashinalarining nazariy 
sikli davomiyligi 8...10 s, bosqichli yuklovchi mashinalar 
transport mashinalari uchun 
yuklash tsikli davomiyligi quyidagi empirik formula bilan aniqlanadi, 

---

(19.13) 
bu yerda
s kon massasi to’dasidagi tog’ jinsi bo’laklarining o’rtacha 
diametri, m; R – mashina yuk ko’taruvchanligi, kN.
CHo’michdan yukni ag’darib bo’shatish vaqti, s 
(19.14) 
Mashina texnik ish unumdorligi real yuklash ishlarini olib borish 
sharoitlarida maydalangan tog’ jinslarini yuklash bilan bog’liq texnologik 
operatsiyalar uchun sarflanadigan vaqtlar e’tiborga olib aniqlanadi. Yuklash 
mashinasi texnik unumdorligi 
(19.15) 
bu yerda gde k
3
– cho’michning to’lishini belgilovchi koeffitsientbo’lib, u 
maydalangan tog’ jinsi kattaligi, uning zichligi, cho’mich formasi va tog’ jinsi 
to’dasi balandligiga bog’liq bo’ladi; k -tog’ jinslarining cho’michda qo’shimcha 
maydalanishi koeffitsienti; T - tog’ jinslarini yuklash bo’yicha mashinaning 
ishlash vaqti; T
vo
- mashinaning qo’shimcha texnologik operatsiyalarga (mashina 
manyovri, vagonetkalarni yoki temir yo’l tarkibini almashtirish uchun ketgan 
vaqt, kon massasini yukni ag’darib to’kadigan joygacha tashish uchun ketgan 
vaqt, ish vaqtida mashinalarni texnik qarovi ta’mirlash ishlarini bajarish uchun 
ketgan vaqt, temir yo’llarni uzaytirish uchun ketgan vaqt, yuklash-tashish ishlari
va mashina konstruktsiyasi bilan bog’liq boshqa yordamchi qo’shimcha ishlarga 
sarflanadigan vaqt va b.) sarflanadigan qo’shimcha vaqt . 
Yuklash 
mashinasi 
ekspluatatsion 
unumdorligi 
aniqlash 
uchun
yuqorigilardan tashqari mashinasini uni ishlatayotganda mashinaning tashkiliy-
texnik sabablarga ko’ra to’xtab turishlari, vagonetkalar yo’qligi, ehtiyot qismlar 
yo’qligi, energiya yo’qligi va h. e’tiborga olinib aniqlanadi. 
Skreper qurilmalar maydalangan tog’ jinsini yig’ishtirib olish, yetkazish va 
yuklash 
uchun 
mo’ljalangan 
kon 
uskunasi 
hisoblanadi. 
Skreper 
qurilmalarkonstruktiv sodda tuzilganligi, yetkazish va yuklash ishlarini bir vaqtda 
bajarish imkoniyati mavjudligi, nisbatan arzonligi, tortivchi lebyodkaning ish 
joyidan ancha masofada urnatilishi va boshqa uskunalarga nisbatan montaj-
demontaj ishlari osonligi tufayli konchilik korchonalarida juda keng qo’llaniladi 
(19.11.-rasm).
Skreper qurilma bilan rudani ish joyidan va qazish ish joyidan o’zining 
og’irligi hisobiga ishchi bo’shliqlarga oqib tushirilgan joydan, hamda 
tayyorlash kon lahimlaridan transport lahimlariga yetkazish va transport 
vositalariga yuklash uchun ishlari olib boriladi. 

---

 Ko’p holatlarda ruda shaxtalarda ruda tushirgich qurilmalargacha yoki
tog’ jinsini vagonchalarga yuklovchi taxtakachlargacha yetkazish uchun keng 
qo’llaniladi. 
Skreper qurilmalar O’zbekistondagi barcha ruda va ko’mir qazish 
shaxtalarida, boyitish va qayta ishlash korxonalarida keng qo’llaniladi. 
Ularning qo’llanish shart-sharoitlari: 
-er ochiq yuzasida qiyaligi 30-40
0
qatlam usti bo’ylab tog’ jinslarini 
yetkazish; 
-qazish uchastkasidan tag qismidan ruda lahimga tushirilganda maxsus 
kon lahimlari bo’ylab yetkazish; 
-yupqa qatlamli qazish ish joylarida rudani ish joyi bo’ylab yetkazish.
Skreper qurilmalarlarning ekspluatatsion unumdorligi smenada 20tndan 
350tngacha yetkazilishi mumkin. Kichik quvvatli skreper qurilmalar kon lahimi 
kesim yuzasi kichikroq bo’lgan tor qazish uchastkalarida ham samarali 
ishlatilishi mumkin. Katta quvvatli kon skreper qurilmalari ruda qalin yotqiziqli 
qazish ish joyi tag qismidan kon lahimiga tushirilganda yetkazish uchun 
qo’llaniladi. Bu holatda ruda 20-30m masofaga rudatushirgichgacha yoki 
vagonchalarga groxotli yuklash uskunasigacha yetkaziladi va yuklash ishi 
bajariladi. Ayrim holatlarda rudani qiya kon lahimlari bo’ylab 150 m 
masofagacha tashishda ham ishlatiladi. Umuman olganda skreper qurilmalar 
yupqa qalinlikdagi yoki kam zahirali yotqiziqlarni qazishda, asosiy 
yotqiziqdan uzoqroq joylashgan zahiralarni qazib olishda, yillik unumdorligi 
kichik korxonalarda, hamda yon tomon tog’ jinslari barqaror bo’lmaganda 
kichik kesim yuzali kon lahimlarini o’tish zaruriyati bo’lganda va o’zi yurar 
mashinalar va uskunalar ishlatilishi mumkin bo’lmagan sharoitlarda 
qo’llaniladi. 
Skreperlar ishchi a’zosining (idishi) konstruktsiyasi turlari bo’yicha 
sidirg’ichli, yashikli va sidirg’ichli-yashikli turlarga bo’linadi.
Sidirg’ichli 
skreper ishchi idishi qattiq bog’langan va sharnirli yig’ishtiriladigan 
konstruktsiyali turlarga bo’linadi. Bu skreperlar bir sektsiyali va ko’p sektsiyali 
bo’ladi.
Qattiq va qoyasimon rudalarni yig’ishtirishda va yetkazishda 
marganetsli po’latdan quyilgan, yig’ishtiriladigan skreperlar samarali 
ishlatiladi. CHunki ular ish jarayonida ishchi a’zo bilan tog’ jirsini lahim 
kesimi eni bo’yicha to’liq qamrab oladi; ortga salt qaytishida cho’mich ort 
devori yig’ishtiriladi va shuning hisobiga skreper kam qarshilikga uchraydi, 
hamda tog’ jinsi to’dasi ustidan bemalol oshib o’tadi.
Ishlab chiqarish sharoitida skreperlashning turli sxemalari qo’llaniladi: 
to’g’ri chiziqli yo’nalishda yetkazish ishlarida ikki barabanli; keng kamerali 
ish joylarida biror burchak ostida yetkazish ishlarida ikki- uch barabanli 

---

skreper lebyodkalar qo’llaniladi.
yoki birin-ketin ishlash holatida, yoki alohida la
ikki barabanli skreperlar; yoki bitta uch barabanli skreperlar qo’llaniladi.
(19.11.-rasm). Ikki barabanli lebedka ishlatilganda oldin “burchakdan oldingi” 
ruda ajratib olinadigan ilgakli ikki tomonli blokli skreper bilan tashi
esa eng oxirgi blokdan sim arqon olinadi va bitta blokda qoldiriladi, hamda ruda 
yaqindagi blok yordamida lebyodka tomon yetkaziladi.
Uch barabanli lebyodkalar qo’llanilganda to’ldirilgan skreper idishi bitta 
bosh sim arqon yordamida 
ikkinchi kon lahimi bo’ylab yetkaziladi.
skreper lebyodkalar qo’llaniladi.
Rudani biri-biriga burchak ostida joylashgan
ketin ishlash holatida, yoki alohida lahimlarda o’rnatilgan ikkita 
ikki barabanli skreperlar; yoki bitta uch barabanli skreperlar qo’llaniladi.
rabanli lebedka ishlatilganda oldin “burchakdan oldingi” 
ruda ajratib olinadigan ilgakli ikki tomonli blokli skreper bilan tashi
esa eng oxirgi blokdan sim arqon olinadi va bitta blokda qoldiriladi, hamda ruda 
yaqindagi blok yordamida lebyodka tomon yetkaziladi. 
Uch barabanli lebyodkalar qo’llanilganda to’ldirilgan skreper idishi bitta 
bosh sim arqon yordamida birinchi kon lahimi bo’ylab, ikkinchisi bilan esa 
ikkinchi kon lahimi bo’ylab yetkaziladi. 
biriga burchak ostida joylashgan
himlarda o’rnatilgan ikkita 
ikki barabanli skreperlar; yoki bitta uch barabanli skreperlar qo’llaniladi. 
rabanli lebedka ishlatilganda oldin “burchakdan oldingi” 
ruda ajratib olinadigan ilgakli ikki tomonli blokli skreper bilan tashiladi, keyin 
esa eng oxirgi blokdan sim arqon olinadi va bitta blokda qoldiriladi, hamda ruda 
Uch barabanli lebyodkalar qo’llanilganda to’ldirilgan skreper idishi bitta 
birinchi kon lahimi bo’ylab, ikkinchisi bilan esa 

---