Таълим вазирлиги гулистон давлат университети

Hissiyotning tashqi ifodalanishi.
Psixik jarayonlarning hammasi organizmning tashqi o’zgarishlarida va
harakatlarida ma’lum darajada ifodalanadi. Lekin odamning hissiyotlari
ayniqsa, yaqqol ifodalanadi. Emotsional kechinmalar organizmning tashqi
o’zgarishlarida shu qadar yaqqol alomatlarda ifodalanadiki, odatda, biz
odamning tashqi ko’rinishiga qarab unda qanday hissiyotlar yuz
berayotganligini u xursandmi, yoki xafami, g’azablanganmi yoki biror
nimadan qo’rqib turganmi, unda muhabbat paydo bo’lganmi yoki nafrat paydo
bo’lganmi, shodlik paydo bo’lganmi yoki uyalish paydo bo’lganmi, xullas,
mana shu hislarning ko’pini aytib bera olamiz.
Bizning emotsional kechinmalarimiz mimikada, gavda harakatlarida va
imo-ishoralarda ayniqsa yaqqol ifodalanadi. Kishining emotsional
kechinmalari fiziologik jarayonlarda yig’i, kulgi va boshqa shu kabilarda ham
namoyon bo’ladi. Hissiyotlarning harakatlarda, mimikada, gavdada, imo-
ishoralar va ma’noli ko’z qarashlarda, boshqa shu kabilarda mana shu tariqa
tashqi ifodalanishlarining hammasi suratga va kinoga olish yo’li bilan qayd
qilinishi mumkin.
Kishining emotsional kechinmalari uning nutqida ham ifodalanadi.
Kayfiyat zaif yoki o’rtacha kuchga ega bo’lgan va, odatda, ancha barqaror
emotsional holatdir. Odamdagi ba’zi bir kayfiyat bir necha kun, bir necha
hafta, bir necha oy va undan ham ko’proq davom etishi mumkin. Quvnoq
kayfiyat, ma’yus kayfiyat, g’amginlik kayfiyati, g’azab kayfiyati va shu kabi
kayfiyatlar, yaxshi yoki yomon kayfiyatlar bo’lib turishi hammaga ma’lum.
Biz biror kishidan, ahvollaringiz qalay, deb so’raganimizda, asosan, uning
kayfiyatini nazarda tutamiz.
Ehtiros- ham uzoq davom qiladigan va barqaror bo’lgan emottsional
holatdir. Lekin kayfiyatdan ehtirosning farqi shuki, ehtiros muayyan harakatga,
muayyan obektga muttasil intilishda kuchli sur’atda ifodalangan kuchli
emottsional holatdir. Ehtiros hamisha aniq bir narsaga qaratilgan bo’ladi.

---

---

79
79

Masalan, odamlarda bilimga, ixtirochilikka, musiqaga bo’lgan ehtiros mana
shunday aniq ehtirosdir. Bular ijobiy ehtiroslarga misol bo’la oladi. Bizning
axloqimiz nuqtayi nazaridan qaraganda, salbiy ehtiroslar ham bor.
Masalan, ichkilikbozlikka, alkogolga, qimorga, kartabozlikka hirs qo’yish,
pulparastlik mana shunday salbiy ehtiroslardir. Ijobiy ehtiroslar odamni ulkan
ijodiy faoliyat yo’liga etaklovchi kuchdir.
Affektlar
Tez paydo bo’ladigan, nihoyat darajada kuchli, g’oyat jo’shqinlik bilan
o’tadigan qisqa muddatli emottsional holatlar affektlar deb aytiladi. Masalan,
birdaniga achchiqlanish, g’azablanish, to’satdan qo’rqish va shu kabi holatlar
affektlarning bir ko’rinishidir. Affektlar ko’pincha to’satdan paydo bo’ladi va
ba’zan atigi bir necha daqiqa davom etadi. Affekt holatida kishining ongi,
tasavur qilish va fikr qilish qobiliyati torayadi, susayib qoladi. Mana shunday
kuchli emottsional qo’zg’alish shiddatli ha-rakatlarda, tartibsiz gaplarni gapirib
yuborishda, ko’pincha, baqirib yuborish tarzida namoyon bo’ladi. Affektlar
vaqtida odamning harakatlari kutilmagan tarzda, «portlash» singari, birdaniga
boshlanib ketadi.