Ta’limning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyasi Reja

III. Saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim texnologiyasi. Bu texnologiyaning mohiyatini cuqurroq anglas ucun akademik Bespalko B. P. Tomonidan yaratilgan “didaktik jarayonini bosqaris tizimining rivojlanis spirali”ni tahlil qilis kerak bo‘ladi.
“Yo‘naltirilgan axborotli jarayon” (YAJ) ordinatasiga ta‘limni taskil etisning yakka tartibli sakli joylastirildi. “Tarqoq axborotli jarayon” (TAJ) ordinatasiga esa – guruhli. Tabiiyki, masg‘ulotning guruh sakli yakka tartibdagi saklidan iborat bo‘ladi, keyin esa rivojlanisning birmunca yuqori darajasida yakka tartibli sakliga yana qaytadi. Demak, “maslahatci” (3) tizim tabiiy holda “guruhli ta‘lim”ga (1) ko‘tariladi, uning sezilarli darajadagi kucsizligi “repetitor” (7) tizimini vujudga keltiradi.
Repetitorlik “kicik guruh”(5) o‘lcamigaca kengayis sabablarini tasavvur qilis qiyin emas.
XVI asrga kelib nasr islaridagi inqiloviy o‘zgarislar ta‘lim tizimida “darsliklar”ni (4) qullas imkoniyatini tug‘dirdi. Kommunikattsiya sohasidagi texnikaviy taraqqiyot esa sinf va xonadonlarni axborotli uzatis vositalari bilan jihozlanadi. Kompyuterlarning vujudga kelisi didaktik jarayonni yopiq bosqaris imkoniyatlarini tug‘dirsada-da, o‘quvcilarning individual qobilyatlarini hisobga olmadi (dasturli ta‘lim - 6). Saxsiy kompyuterlar texnikasining rivojlanisi psixologik-pedagogik bilimlar o‘sisi bilan hamkorlikda saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim muammosini keltirib ciqarmoqda.
Akademik B. P. Bespalko tizim 8 - yakka tartibli bilis faoliyatini dasturli bosqarisga alohida urg‘u berib “xalq ta‘limi tizimining barca bo‘g‘inlarida rivojlanisning yangi bosqicini ifodalaydi va o‘quvcilarning sog‘lig‘iga zarar yetkazmagan holda zaruriy musbat siljislarga olib keladi” debta‘kidlaydi. O‘zida aniq o‘rnatilgan didaktik masalalar va pedagogik texnologiyalarni mujassamlastirgan pedagogik tizim saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim, deb ta‘riflanadi. Bu tizimdagi didaktik masalalarga qisqaca izoh beriladi. Hozirda mavjud yakkalasgan pedagogik tizimlar – umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar, oliy ta‘lim – saxsni tarbiyalas, ta‘lim beris va takomillastirisning yagona tizimiga aylanisi kerak. Saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim barca turdagi ta‘limlarni yo‘nalislar bo‘yica integratsiyalasni taqozo etadi. Ta‘limning birinci bosqicidayoq (maktabgaca ta‘lim) bolaning ehtimolli saxsiy yo‘nalislari psixologik-pedagogik kuzatislar yordamida aniqlanadi, ma‘lum faoliyat turiga mos qobilyatlari, yangi iste‘dod nisonalari belgilab oligadi. Bu tabaqalastiris psixologik pedagogika sohasi bo‘lib, afsuski, kam tadqiq qilingan va kam islangan. Su bilan birgalikda hammaga yaxsi ma‘lumki, saxsning maxsus iste‘dod nisonalarini erta aniqlas va uni muntazam rivojlantirib boris vaqti soati bilan o‘z mevasini beradi – yangi g‘oya va faoliyat metodlarini haqiqiy yaratuvcisi tarbiyalanadi.
Saxsning rivojlanis dasturi aslida har bir insonga tug‘ma holda beriladi, biroq uni amalga osiris, afsuski hozirgi ta‘lim tizimida qaralmagan. Mana, nima ucun dunyoda qiynalganlar va jinoyatcilar mavjud. Su boisdan bolaning saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim tizimiga kirisisi uni ixtisosli kasbga tayorlasning boslanisi bo‘lisi kerak va barca o‘quv dasturlari mazmuni ma‘lum faoliyat turining ijodkorini tarbiyalas masalasiga bo‘ysunisi kerak.
Tasxislanuvcan tarzda o‘rnatilgan maqsadli pedagogik tizim ociq bo‘lisi kerak, ya‘ni o‘rgatisning har qanday bosqicida o‘quvci undan ciqib ketisi yoki qayta kirib kelisi mumkin. Bu esa aniqlangan maqsadga mos holda ta‘lim mazmunini ilmiy asosda saralasga imkon beradi. Ta‘lim mazmunini jamlasda o‘quvcilarni asossiz yuklab taslas va o‘qituvci o‘qitisda inqirozga xos hodisalarni yuzaga ciqaruvci oldingi amorf va ixtiyoriylik uni aniq loyihalas, o‘qis yillari bo‘yica taqsimlas va dozalasga joy bo‘satib beradi. O‘quv fanlari tizimi ortiqca bo‘lmasdan qat‘iy uzviylikka va belgilangan mahorat bosqicida o‘zlastirisga olib keladi.
Donetsk ociq universiteti professori B. F. Satalov o‘qitisni jadallastiris texnologiyasini islab ciqdi va amaliyotga tadbiq etib an‘anaviy sinf-dars o‘qitis uculining ocilmagan qirralarini ko‘rsatib berdi.