Taraqqiyoti: muammo va yechim

---

YANGI OʻZBEKISTON: YANGI TA’LIM TIZIMI VA YANGICHA 
YONDASHUVLAR TA’LIM TARAQQIYOTI ASOSI. OLIY TA’LIM 
TARAQQIYOTI: MUAMMO VA YECHIM 
 
Nasiba Madreymova 
[e-mail] 
Oʻzbekiston davlat san’at va madaniyat instituti Nukus filiali 
 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Oʻzbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 
rivojlantirish sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar haqida fikr yuritilgan. 
Kalit soʻzlar:
oliy ta’lim, yoshlar, vazirlik 
NEW UZBEKISTAN: NEW EDUCATIONAL SYSTEM AND NEW 
APPROACHES BASIS OF EDUCATIONAL DEVELOPMENT. 
DEVELOPMENT OF HIGHER EDUCATION: PROBLEM AND SOLUTION 
Nasiba Madreimova 
[e-mail] 
Nukus branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture 
Abstract:
This article discusses the reforms implemented in the field of 
development of the higher education system of the Republic of Uzbekistan. 
Keywords:
higher education, youth, ministry 
Ma’lumki, bugungi kunda mamlakatimizda har bir sohada keng koʻlamli 
islohotlar amalga oshirilmoqda. Oʻz navbatida, mazkur islohotlarning salmoqli 
qismini ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar tashkil etmoqda. Soʻnggi 
yillarda ta’lim sohasining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil 
etish boʻyicha amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, oliy ta’lim tizimida 
islohotlar va amaliy chora-tadbirlar judayam keng ko’lamli amalga oshirilmoqda. 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich 
Oʻqituvchi va murabbiylar kuniga bagʻishlangan tantanali marosimda 
ta`kidlaganlaridek: Hammamizga ayonki, taraqqiyotning tamal toshi ham, 
mamlakatni qudratli, millatni buyuk qiladigan kuch ham bu - ilm-fan, ta’lim va 
tarbiyadir. Ertangi kunimiz, Vatanimizning yorugʻ istiqboli, birinchi navbatda ta’lim 
tizimi va farzandlarimizga berayotgan tarbiyamiz bilan chambarchas bogʻliq. 
1
Mutaffarkir olim Abu Nasr Farobiyning fikricha “Ta’lim - degan soʻz xalqlar va 
shaharliklar oʻrtasida nazariy fazilatni birlashtirish, tarbiya esa shu xalqlar oʻrtasidagi 
1
Sh.M. Mirziyoyevning Oʻqituvchi va murabbiylar kuniga bagʻishlangan tantanali marosimdagi nutqidan 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
771
http://oac.dsmi-qf.uz

---

tugʻma fazilat va amaliy kasb hunar fazilatlarini birlashtirish degan soʻzdir. Ta’lim 
faqat soʻz va oʻrgatish bilangina boʻladi. Farobiyning ta’lim-tarbiya yoʻllari, usullari 
vositalari haqidagi qarashlari ham qimmatlidir. U insonda goʻzal fazilatlar ikki yoʻl - 
ta’lim va tarbiya yoʻli bilan hosil qilinadi. Ta’lim nazariy fazilatlarini birlashtirsa, 
tarbiya esa tugʻma fazilat - nazariy bilimlar va amaliy kasb - hunar, xulq odob 
fazilatlarini birlashtiradi. Ta’lim soʻz va oʻrganish bilan tarbiya esa amaliy ish, tajriba 
bilan amalga oshiriladi, deydi. Har ikkalasi birlashsa yetuklik namoyon boʻladi, 
ammo bu yetuklik bilim va amaliy koʻnikmalarni qay darajada oʻrganganligiga qarab 
paydo boʻladi, deb koʻrsatadi. 
Farobiy ta’limda barcha fanlarning nazariy asoslari oʻrganilsa, tarbiyada 
ma’naviy - axloqiy qoidalar, odob me’yorlari oʻrganiladi, kasb-hunarga oid malakalar 
hosil qilinadi, deb uqtiradi. 
Oʻzbekiston Respublikasining 30 yoshgacha boʻlgan aholisi butun aholining 60 
foizini tashkil etadigan noyob demografik holatga yuz tutish arafasida
2
Shunday ekan 
yoshlarning ongini, ma`naviyatini, salohiyatini, madaniyatini, bilim darajasini 
shakllantirmay turib biz kelajagimizga istiqbolimizga nazar tashlay olmaymiz. Bu 
boʻyicha qator qonunlar qarorlar chiqarilayotgani hech kimga sir emas. Oʻzbekiston 
Respublikasining ta’lim toʻgʻrisidagi qonuni Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 30 
yilga moʻljallangan konseptsiya va ta’lim toʻgʻrisidagi bir qancha qaror va 
qonunlarning qabul qilinishi yoshlarimizning kelajagini oʻylab, davlatimiz rivojini 
oʻylab amalga oshirilayotgani bejiz emas. 
Yurtimizda bugungi kunda eng dolzarb muammo va yechimlarni qamrab olgan 
30-yilgacha moʻljallangan konseptsiyaning qabul qilinishi va amalga oshirilishi 
yurtimizda ta’lim sohasida ulkan oʻzgarishlar amalga oshishiga olib keladi. Ta’lim 
sifati Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 
kontseptsiyasi oliy ta’lim tizimini ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlari 
ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, fan, ta’lim va ishlab chiqarishning mustahkam 
integratsiyasini ta’minlash asosida ta’lim sifatini yaxshilash, raqobatbardosh kadrlar 
tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish, xalqaro hamkorlikni 
rivojlantirish maqsadida, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 
yil 11 iyuldagi PQ-4391-son "Oliy va oʻrta maxsus ta’lim tizimiga boshqaruvning 
yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida"gi qarori ijrosi yuzasidan 
ishlab chiqilgan. 
Kontseptsiya Oʻzbekiston Respublikasida oliy ta’limni rivojlantirishning 
strategik maqsadlari, ustuvor yoʻnalishlari, vazifalari, oʻrta va uzoq muddatli 
istiqboldagi bosqichlarini belgilaydi hamda sohaga oid dasturlar va kompleks chora-
tadbirlarni ishlab chiqish uchun asos boʻladi. Oʻzbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-5847-son Farmoni bilan tasdiqlangan 
2
https://www.unicef.org 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
772
http://oac.dsmi-qf.uz

---

Oʻzbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish 
Kontseptsiyasida : Oliy ta’lim tizimining joriy holati va mavjud muammolar, Oliy 
taʻlim tizimini rivojlantirishning strategik maqsadlari va ustuvor yoʻnalishlari, 
Oliy ta`lim bilan qamrovni kengaytirish, oliy ma’lumotli mutaxassislar 
tayyorlash sifatini oshirish , taʻlim jarayoniga raqamli texnologiyalar va zamonaviy 
usullarni joriy etish, oliy taʻlim muassasalarida ilmiy - tadqiqot ishlari natijadorligini 
oshirish, yoshlarni ilmiy faoliyatga keng jalb etish ilm-fanning innovattsion 
infratuzilmasini shakllantirish, ma’naviy - ma`rifiy va tarbiyaviy ishlar 
ta’sirchanligini oshirish, yuqori malakali mutaxxassislar tayyorlash jarayoniga 
kadrlar buyurtmachilarini faol jalb etish, oliy ta’lim muassasalarining moliyaviy 
mustaqilligi 
va barqarorligini ta’minlash, moddiy - texnik ta’minotini 
mustahkamlash, oliy ta’lim muassasalarini tizimli rivojlantirish va boshqaruv 
faoliyatini takomillashtirish, oliy ta’lim tizimining investitsiyaviy jozibadorligini 
oshirish, 
xalqaro 
miqyosda 
tanilishi 
va 
raqobatbardoshligini ta’minlash, 
konseptsiyani amalga oshirishdan kutilayotgan natijalar xususida keng qamrovli 
masalalar qamrab olingan.
Statistik ma’lumotlarga koʻra, 2019 yil respublikada 114 ta oliy ta’lim 
muassasasi mavjud boʻlib, ulardan 93 tasi mahalliy hamda 21 tasi xorijiy oliy ta’lim 
muassasasi va ularning filiallari hisoblanadi. Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi 
Oʻzbekistonda faoliyat koʻrsatayotgan OTM lar sonini ochiqladi. Qayd etilishicha, 
bugungi kunda Oʻzbekistonda 159 ta jumladan, Toshkent shahrida 72 ta, hududlarda 
87 ta oliy ta’lim muassasasi mavjud.Shundan universitet 28 ta, institutlar 47 ta, 
akademiya 3 ta, konservatoriya 1 ta, filial 26 ta, xorijiy OTM va uning filiallari 30 ta, 
nodavlat OTM 24 ta. 59 Bundan koʻrinib turibdiki bugungi kunda ta`lim tizimidagi 
ijobiy oʻzgarishlar sezilarli darajada oʻsgan. Davlat oliy ta`lim muassasalari 
tegishliligi boʻyicha vazirlik va idoralar tasarrufiga biriktirilgan: Xorijiy oliy ta’lim 
tashkilotlari soni soʻnggi 3 yilda ikki barobar oshgan.2020-2021- oʻquv yili boshida 
respublika boʻyicha 20 ta xorijiy oliy ta’lim tashkiloti faoliyat yuritgan. 
3
Bu 
ma’lumotlar esa ta’lim tizimimiz uzviyligi toʻgʻri yoʻlga qoʻyilganini koʻrsatib 
turibdi. Davlat oliy ta’lim muassasalari tegishliligi boʻyicha vazirlik va idoralar 
tasarrufiga biriktirilishi- oliy ta’limda kadrlar sifatini oshirish, har bir yoʻnalish 
boʻyicha yetuk mutaxassislarning tayyorlanishi nazarda tutilgan. Xorijiy oliy ta’lim 
muassasalarining soʻngi 3 yilda 2 barobar oʻsishi ham buning isbotidir. 
Bu oliy dargohlarning koʻlami yildan-yilga oʻsib borayotgani va 
mamlakatimizning rivojiga hissa qoʻshadigan turli yoʻnalishlarda kadrlar 
tayyorlayotgani bugun hech kimga sir emas. Kadrlar buyurtmachilari takliflari 
asosida Oliy ta’lim yoʻnalishlari va mutaxassisliklari klassifikatoriga 329 ta ta’lim 
yoʻnalishi va 582 ta magistratura mutaxassisligi kiritildi. 2019-2020 oʻquv yilida 59 
3
https://daryo.uz 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
773
http://oac.dsmi-qf.uz

---

ta oliy ta’lim muassasasida sirtqi ta’lim, 10 ta oliy ta’lim muassasasida kechki ta’lim 
shakli joriy etildi. Respublika oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan talabalar 
soni bakalavriat ta’lim yoʻnalishi boʻyicha 410 ming, magistratura mutaxassisligi 
boʻyicha esa 13 ming nafarni tashkil qilib, soʻnggi 3 yilda 1,7 baravarga oshdi. 
Talabalarning 54,8 foizi gumanitar va pedagogik, 25,2 foizi ishlab chiqarish- 
texnik, 5,2 foizi ijtimoiy soha, iqtisod va huquq, 5,9 foizi qishloq va suv xoʻjaligi, 4,4 
foizi sogʻliqni saqlash va ijtimoiy ta`minot, 4,5 foizi xizmat koʻrsatish bilim 
sohalariga oid ta’lim yoʻnalishlari va mutaxassisliklari boʻyicha tahsil olmoqdalar. 
Magistratura talabalarining 40,8 foizi gumanitar va pedagogik, 23,3 foizi ishlab 
chiqarish-texnik, 13,3 foizi ijtimoiy soha, iqtisod va huquq, 5,9 foizi qishloq va suv 
xoʻjaligi, 13,5 foizi sogʻliqni saqlash va ijtimoiy ta’minot, 3,2 foizi xizmat koʻrsatish 
bilim sohalariga oid ta’lim yoʻnalishlari boʻyicha tahsil olmoqdalar. 2019-2020 oʻquv 
yili uchun qabul parametrlari 121 mingtani tashkil etdi va oʻtgan yilga nisbatan 18 
foizga, 2016 yilga nisbatan esa 92 foizga oshdi. Respublikaning 16 ta oliy ta’lim 
muassasasida 2018-2019 oʻquv yilidan boshlab xorijiy oliy ta’lim muassasalari bilan 
hamkorlikda qoʻshma ta’lim dasturlari asosida kadrlar tayyorlash faoliyati yoʻlga 
qoʻyildi.
Soʻnggi 3 yilda oliy ta`lim muassasalarining 1611 nafar professor-oʻqituvchisi 
xorijiy oliy ta’lim muassasalarida stajirovka oʻtashi va malaka oshirishi ta’minlandi. 
Xalqaro hamkorlik doirasida xorijiy oliy ta’lim va ilmiy muassasalar magistratura 
mutaxassisligiga 112 nafar, doktoranturasiga 51 nafar yoshlar ta’lim olishga qabul 
qilindi.
"El-yurt umidi" jamgʻarmasi orqali 46 nafar professor-oʻqituvchining Kanada, 
Buyuk Britaniya va Italiya davlatlarida stajirovka oʻtashi ta’minlandi. 2017-2019 
yillarda ta’lim jarayoniga 1154 nafar xorijlik yuqori malakali pedagog xodim va olim 
jalb etildi (AQShdan 94 nafar, Yevropa mamlakatlaridan 445 nafar, Osiyo 
mamlakatlaridan 299 nafar, MDH mamlakatlaridan 316 nafar). Oliy ta’lim 
muassasalarida fan doktori ilmiy darajasiga ega professorlarning bazaviy lavozim 
maoshlari 2016 yilga nisbatan 3,2 baravarga oshirildi. 
4
Bugungi kunda oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini ta’minlashni va nazorat 
qilishni xorijiy tajribalar asosida oshirish, mazkur mavzu dolzarbligi va bugungi 
kunda zaruratini koʻrsatadi. Kadrlar raqobatbardoshligini ta’minlash uchun oʻqitishni 
yangi zamonaviy ta’lim texnologiyalarga moslashtirish, zamonaviy metodlarni va 
tamoyillarni ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy etishda xorijiy tajribalar bugungi 
kunda zarur bo’ladi. Bugungi kunda oliy ta’lim sifatini ta’minlash va 
modernizasiyalashtirishda avvalombor, zamonaviy oʻquv-metodik ta’minotni 
shakllantirish masalasi paydo boʻldi. Shu sababli davlatimiz tomonidan oliy ta’lim 
4
O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi. 2-bob.
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
774
http://oac.dsmi-qf.uz

---

oldiga qoʻyayotgan masalalarni ijobiy hal etish uchun zamoaviy oʻquv-metodik 
ta’minotni yaratish dolzarb masala boʻlib turibdi. 
Ta’lim sifati va ta’lim samaradorligi jamiyatda hayot sifatini koʻrsatuvchi asosiy 
omillardan biri hisoblanadi. Davlat va jamiyat umumiy va kasbiy ta’limga qanchalik 
ko’p mablagʻ sarflasa va natijasi eng yuqori xalqaro standartlarga javob bersa, hayot 
sifati shunchalik yuqori boʻladi.
Ta’lim samaradorligini belgilashda eng optimal qarorlar qabul qilish yuqori 
ta’lim sifatga erishishni talab etadi. Mamlakatimizning hozirgi davrdagi rivojlanish 
bosqichida oliy kasbiy ta’lim globallashuv jarayonlari davrida mamlakatning milliy, 
iqtisodiy, ekologik, siyosiy xavfsizligini ta’minlashga qodir boʻlgan shaxslarning 
shakllanishidagi, insoniyatning universallashuvi va postindustrial axborot jamiyatiga 
oʻtishidagi asosiy vositalardan biri boʻlib hisoblanadi. Shu bilan birga hozirgi 
kundagi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi asoratlari davom etayotgan bir pallada 
oliy ta’lim jamiyatni birlashtirishning, yagona ijtimoiy-madaniy makonni saqlab 
qolish, ijtimoiy nizolar va etnomilliy ziddiyatlarni yengib oʻtishning eng muhim 
salohiyatli omili sifatida olib qaralishi lozimdir. Yangicha ta’lim tizimlarining 
shakllanishi tendensiyalari aniq ravshan turibdiki, hozirgi zamon jamiyatining 
umumiy rivojlanishi tendensiyalar bilan belgilanadi.[3] 
Ta’lim sifati an’anaga koʻra oʻqitishning va ilmiy tadqiqotlarning OTM 
darajasidagi tabiiy elementi va olimlarning kasbiy faoliyatidagi ajralmas bir boʻlagi 
boʻlib sanaladi. Hozirgi kunda oliy ta’lim sifatini oshirish butun dunyoda ta’lim 
tizimidagi eng muhim va asosiy masalalardan biri boʻlib qolmoqda. Shuning uchun 
ham oliy ta’lim sifatini baholashdagi yondashuvlarni tadqiq qilishga ehtiyoj tuǵiladi. 
Shunga koʻra, oliy ta’lim sifatini ta’minlash turli oqibatlarga va xususiyatlarga 
ega bo’ladi. Oliy ta’lim sohasidagi turli tadqiqotchilar ta’lim sifatini ta’minlashning 
adekvat(mos) tizimini ishlab chiqishda har doim ilgʻor tajribalarga tayanadilar. 
Ta’lim sifatini ta’minlash “jangovar harakat qoidalari” deb talqin qilinishi mumkin 
bo’lgan aniq oqibatlarga ega bo’ladi. Shu bilan birga tashqi intensiv nazorat 
zaruratini pasaytiradigan ta’lim xizmatlari sifatining shaffofligi borasidagi 
“yozilmagan qoidalar” ham mavjuddir. 
Xulosa qiladigan bo’lsak, oliy ta’lim sifatini ta’minlash borasida shu paytgacha 
mavjud bo’lgan milliy va xorijiy tajribalar shuni ko’rsatadiki, hozirgi paytda 
OTMlarda alohida, tizimsiz tarzda o’tkaziladigan islohotlar va innovatsiyalar 
samarasiz boʻlib, bu koʻpincha oliy ta’lim sohasidagi umumiy samaradorlikka putur 
yetkazadi. Shuning uchun oliy ta’lim sifatini oshirish boʻyicha shu paytgacha 
toʻplangan xorijiy tajribalarni milliy ta’lim tizimi yutuqlari bilan o’zaro 
uygʻunlashtirgan holda ham faqat majmuaviy, tizimli va bir butun tarzda amalga 
oshirish mamlakatimizda oliy ta’lim sifatini yangi bosqichga koʻtarishi shak-
shubhasizdir. Aqliy rivojlanishning barcha sohalarida shaxs ijtimoiy munosabatlar 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
775
http://oac.dsmi-qf.uz

---

oʻzgaradi. Bu jarayonda oʻquv faoliyatining yetakchi roli kichik maktab yoshidagi 
oʻquvchining boshqa tadbirlarga faol qoʻshilishini istisno etmaydi, uning davomida 
bolaning yangi yutuqlari yaxshilanadi va mustahkamlanadi. L.S.Vigotskiyning 
ta’kidlashicha boshlangʻich maktab yoshining oʻziga xos xususiyati shundaki, 
faoliyatning maqsadlari asosan bolalar uchun kattalar tomonidan belgilab beriladi. 
Yangi Oʻzbekistonda oliy ta’lim sohasidagi islohotlar bugungi kunda oʻzining 
dolzarbligi hamda amaliy ahamiyati bilan boshqa sohalardagi islohotlardan aslo 
qolishmaydi. Bu islohotlar bugun allaqachon natijasini ham koʻrsatyapti. Yuqorida 
keltirilgan ma’lumotlar ta’lim tizimimizdagi ijobiy natijalar ushbu sohada amalga 
oshirilayotgan islohotlarning yanada keng koʻlamda davom etayotganligidan dalolat 
beradi. 
 
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.M. Mirziyoyevning Oʻqituvchi va murabbiylar kuniga bagʻishlangan 
tantanali marosimdagi nutqidan. 
2. https://www.unicef.org 
3. https://daryo.uz 
4. O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasi. 2-bob 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 4 Issue 1 / February 2023
776
http://oac.dsmi-qf.uz