Тарбия назарияси. Оилада тарбия асослари

F arg'ona Davlat Universiteti
Sirtqi bo‘lim Boshlang'ich ta'lim va sport ishlari yo'nalishi 20.59 guruh talabasi Urunboyeva
Marhaboning O'zbek tilining sohada qo'llanilishi fanidan tayyorlagantaqdimoti
^{M avzu: O'zbe kAda biy tili me’yorlari}


Reja:
^{1 Me'yor tushunchasi}
2 O'zbek adabiy tili me'yoriy ko' rinishlar
^{3 Nutqjarayonida me'yorning
buzilishi va ularnituzatish yo’llari}
M e’yor- jamiyat a’zolaritomonidan qabul qilingan,
imkoniyatidir.


maqullangan va ularga tushunarli bo’lgan til
birliklarining nutq jarayonida qo’llanish holati va


Til va nutq tizimida me’yor o’ziga xos o’ringa ega. Til material sifatida nutq jarayonida xizmat qila
boshlagan lahzalardanoq uni me’yorlashtirish
jamiyat ehtiyojiga aylangan va me’yoriy muammolar kun tartibiga qo’yilgan.

A nglashiladiki, til me’yorini
^{belgilash muammolarini qilish har}
bir milliy til madaniyatini
rivojlantirishning uzviy qismiga
aylanadi. Shuning uchun ham me’ yor masalalarining nutq madaniyati doirasida o’rganilishi bejiz emas. Tildan foydalanishdagi an’anaviy
me’yorlarning davrlar o’tishi
^{bilan o’zgarib, yangilanibturishi}
ham tarixiyjarayondir

O 'zbek adabiy tilining meyor lari:


1 Fonetik meyorlar.
Bunda hozirgi o'zbek adabiy tilidagi unli va undosh tovushlarning qo'llanilishi meyor hisoblanadi.


2 Leksik-semantik meyor (so'z qo'llash ash)lar.


So'z variantlaridan hamma uchun tushunarli bolgan ko'rinishini tanlab olish hozirgi o'zbek tilining lug’aviy meyori hisoblanadi.


Imlo, talaffuz, tarjima lug’atlarida lug’aviy meyor o'z aksini topadi.
3 Tal affuz me'yorlari (orfoepik).
Til birliklarining og’zaki nutqjarayonida
adabiy til me'yorlariga muvofiq kelishi.
Ruscha so'zlarni yozma shakliga taqlid
qilib aytish-(Moskva to'g’ri aytilishi
Maskva) so'zlarni o'zbekcha aksent bilan talaffuz etish (Angiliya) shevaga xos
talaffuz (yol-jol) talaffuz me'yorlarini
egallashda orfoepik lug’atlarning
ahamiyati katta


4. Aksento logik (urg’uning to'g’riligi ) me'yorlar .
Bunda so'z va gaplarda urg’uni to'g’ri
qo'llash h me'yori tushuniladi. Urg’
uni to'g’ri ishlatmaslik so'z ma'nosiga
ta'sir qiladi: olma-meva, olma-
buyruq feli.
5 Grammatik meyor:
T urlovchi va tuslovchi s hakllarning
eng maqbul variantlari hozirgi
tilimizda tanlab olingan va ular nutqda barqaror shaklda ishlatiladi. Ammo
kelishik qo'shimchalarini noto'g’ri qo’
llash uchraydi. Bazan –ning o'rnida –ni, -lar
^{o'rnida –la ishlatiladi. Direktorni}
xonasida ko'rdim. (direktorni o'z
xonasida ko'rmoq). Direktorning
xonasida ko'rdim. (Boshqa birovni
direktor xonasida ko'rmoq).
6. So'z ya salish me'yorlari :
So'z yasovchi qo'shimchalarning
fonetik tuzilishijihatidan bir qolipda
ishlatilishi so'z yasalish me'yori
^{hisoblanadi. Ba'zan nuqtda sifat}
yasovchi –li va ot yasovchi –lik qo'
shimchalari farqlanmay ishlatiladi.
Paxtali chopon o'rnida paxtalik
chopon
7 Im loviy me'yor lar (orfografik).
Hozirgi o'zbek adabiy tilining me'yorlari
1956-yil “O'zbek orfografiyasining asosiy qoidalari” ga tayanadi. 72 paragrafdan
iborat. 1995-yil yangi lotin alifbosiga o'tish haqida qaror qabul qilindi



8 Grafik (yozuv) me'yorlari:
H ozirgi yozuvimiz lotin alifbosiga
asoslangan bo'lib , 29 ta harf va 3 ta harf birikmasidan iborat.
9. Punktuatsion me'yorlar:
Bu me'yor 10 ta tinish belgisi asosida ish yuritadi (nuqta, vergul, ikki nuqta, nuqtali vergul, tire, undov belgisi, so'roq belgisi, ko'p nuqta, qo'shtirnoq , qavs)
10 Uslubiy me'y or: Nutq sharoitiga qarab til birliklarining eng maqulini qo’llash adabiy tilning
uslubiy me'yori hisoblanadi.
Sinonimlardan noto'g’ri foydalanish, so'z takror ayrim eskirgan so'zlarni qo'llash nutqni uslubiy jihatdan buzadi.
O'zbek tilida so'zlashuvchi kishilar va ijodkorlar uchun o'zbek adabiy tili me` yorlariga rioya qilish majburiy sanaladi.