Tarmoq Xavfsizligi fanidan Ki20-02-guruh talabasi Bajardi : Abdurahmonov F. Tekshiradi : Shakarov A. Samarqand -2023

Optik tolaning ishlash prinspi Uzoq masofalarga yorug‘likni uzatishda ularning quvvatini asrash muhimdir. Uzatish jarayonida nurlanish quvvatini susayishini kamaytirish uchun birinchidan, nurning sochilish jarayonida optik shaffoflikni oshirish zarur. Bunda yutilish minimum qiymatga ega bo‘lishi kerak. Ikkinchidan, nur yo‘nalishi troyektoriyasini to‘g‘ri tanlash lozim. Bularga bog‘liq holda, birinchi vazifa yuqori tozalikdagi texnologiya’ni qo‘llagan holda sof kvars oynadan foydalanish maqsadga muvoffiq. Ikkinchi vazifa optik qonunlarni to‘g‘ri qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Optik signalni nurlanish manbaidan qabul qilish qurilmasiga tola bo‘ylab tarqalib etib borishini ta’minlash uchun optik nurlanishni optik tola o‘zagi bo‘ylab imkon qadar yo‘qotishlarsiz tarqalishini ta’minlash lozim. Optik nurlanishni faqat optik tola o‘zagi bo‘ylab tarqalishi tola o‘zagi va qobig‘i chegarasida to‘la ichki qaytish xodiassi yuz bergandagina amalga oshadi. Biroq, buning uchun turli zichliklarga ega bo‘lgan ikkita yopiq sistema kerak bo‘ladi. Ko‘p hollarda bunday yopiq ikki sistema sifatida turli zichliklarga ega bo‘lgan kvars oynalar qo‘llaniladi. To‘lqin nisbatan zichroq bo‘lgan sistemada uzatiladi. Bu holatni batafsil tushunish uchun optik tola tizilishini ko‘rib chiqaylik.
Uning o‘zagi zichligi nisbatan yuqoriroq bo‘lgan oyna (1) bo‘lib, u yorug‘lik uzatuvchidir. U nisbatan zichligi kichiqroq bo‘lgan oyna bilan (2) qoplangan. Unda signallar to‘la qaytadi. Mexanik ta’sirlardan saqlash uchun ularning sirti maxsus qoplama (3) bilan qoplanadi. Optik nurlanish tola o‘zagiga kiritilganda optik nurlanish tola o‘zagi va qobig‘i chegarasiga tushadi. Nurlanish tola o‘zak qobiq chegarasida akslanishi lozim aks holda tola o‘zagida qobiqqa sizib chiqishi va quvvatini yo‘qotishi mumkin. Tola o‘zagi va qobig‘i chegarasida to‘la ichki qaytish xodisasi yuz berishi uchun avvalo yuqoridagi takidlangan shart bajarilishi lozim: n1>n2 Ya’ni, tola o‘zagi nur sindirish ko‘rsatkichi qobiq sindirish ko‘rsatkichidan katta bo‘lishi lozim. Nurning tola o‘zagi bo‘ylab tarqalishining ikkinchi asosiy sharti optik nurlanish tola o‘zak qobiq chegarasiga shunday burchakda tushishi kerakki, bunda to‘la ichki qaytish hodisasi yuz berishi lozim. Bu burcha to‘la ishki qaytish burchagi deyiladi va quyidagicha aniqlanadi: Θ𝑡.𝑖.𝑞 = arcsin( n2 n1 ) (2.4) Formuladan ma’lum bo‘ladiki, tola o‘zak qobiq chegarasida to‘la ichki qaytish hodisasining amalga oshishi tola o‘zak va qobig‘ining nur sindirish ko‘rsatkichlarining nisbatiga bog‘liq. Tola o‘zak va qobiq chegarasidagi to‘la ichki qaytish xodisasining bajarilishi uchun tola o‘zagiga optik nurlanishni tashqi muhitdan kiritishdagi burchagi qiymatini ham ma’lum chegaraviy qiymatdan ortishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim. Tashqi muhitdan tola o‘zagiga nurlanishni kiritish burchagining me’yoriy qiymati apertura burchagi deyiladi va quyidagi formula asosida aniqlanadi: Θ𝑎 = arcsin √n1 2 − n2 2 (2.5) Demak, apertura burchagi ham to‘la o‘zagi va qobig‘ining nur sindirish ko‘rsatkichiga bog‘liq ekan. Optik tolali aloqa tizimlarida bugungi kunda asosan ikki turdagi, bir modali va ko‘p modali optik tolalardan foydalaniladi. Ular bir biridan giometrik parametrlari bilan ham farq qiladi. Bir modali tolalar giometrik o‘lchamlariga bog‘liq ravishda faqat bitta modani (ma’lum to‘lqin uzunligidagi optik nurlanishni) uzatishga mo‘ljallangan. Ko‘p modali tolalar esa aksincha bir vaqtda bir necha to‘lqin uznlikdagi modalarni uzatishda qo‘llanishi mumkin. Bir modalar o‘zining disperstsion parametrlarining ijobiyligi sababli uzoq masofali (80-120 km) magistral optik tarmoqlarda qo‘llaniladi. Ko‘p modali tolali kabellar esa hizmat ko‘rsatish masofasi bir necha o‘nlab km dan oshmaydigan kirish tarmoqlarida, lokal tarmoqlarda qo‘llaniladi. Buning asosiy sababi ko‘p modali tolalarda modalararo dispersiya’ning yuzaga kelishi va u uzatilayotgan signal sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI:
1. SH.M. Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, qat`iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak. Toshkent, 2017. 2. SH.M. Mirziyoev. Erkin va farovon, demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, 2017. 3. R.I. Isaev. Optik aloqa tizimlari va tarmoqlari. Toshkent, TATU, 2009. 4. N. Jo`rayev. Telekommunikatsiya uzatish tizimlariga texnik xizmat ko`rsatish. Farg`ona, 2013. 5. N.M. Jo`rayev. Tolali optik aloqa tizimlari va tarmoqlariga texnik xizmat ko`rsatish. Toshkent, 2017. 6. Убайдуллаев Р.Р. Волоконно-оптические сети. – М.: ЭкоТрендз, 1998. 7. N.Y. Ynucov. Optik aloqa asoslari. Toshkent, 2009. 8. Васильев В.Н. Оптические кабели. Справочное пособие. ч.1. Ташкент. ТУИТ. 2003г. 9. Слепов Н.Н. Волоконно-оптические системы перидачи: современное состояние и перспективы.- М: Радио и связь, 2004. 10. Строительство кабельных сооружений связи: Справочник. С 86 Д.А.Барон, И. И. Гроднев, В. Н. Евдокимов и др. – 4-е изд., перераб. и доп. М.: Радио и связь, 1988. 11. Мальке Г., Гессинг П. Волоконно-оптические кабели. – Новосибирск: Издатель 1997-1999. 12. Ўзбекистон Алоқа ва Ахборотлаштириш Агентлиги, Фантехника ва маркетинг тадқиқотлари маркази: Алоқа лниялари ва узатиш тизимларига оид атамаларнинг русча-ўзбекча изоҳли луғати. 13. Андреев В.А., Попов Б.В., Польников И.А. Строительство и техническая эксплуатация волоконно-оптических линия связи: Учебник для Вузов, под ред Б.В.Попова.-М. Радио и связь,1995. 14. Портнов Л. Оптические кабели связи: конструкции и характеристики. М.: Горячая линия-Телеком, 2002.-232с. 15. Фриман Ф. Волоконно-оптические системы связи.-М.: Техносфера. 2003.-400с. 16. Ўзбекистон давлат стандарти “Толали оптик узатиш тизимлари. Атамалар ва таърифлар”, Тошкент, 2011. 17. Бакланов И.Т. Технологии измерений в современных текоммуникациях. 1997 18. Волоконная - оптика: компоненты, СП, измерения. Иванов А.Б.- Москва: компания Сайрус системс, 1999. 19. Harry J. R. Dutton., “Understanding optical communications”/ International Technical Support Organization/ 1998. 20. Casimer DeCusatis., “Handbook of Fiber Optic Data Communication”, Amsterdam, Boston, Heidelberg, London, New York, Oxford, Paris, San Diego Academic Press is an imprint of ElsevierElsevier Academic Press/ 2008. 21. Stamatios V. Kartalopoulos. Free Space Optical Networks for UltraBroad Band Service, Wiley-IEEE Press. August 2011 22. Muriel Médard. Security issues for all-optical networks. 1998. 23. Max Ming-Kang Liu. Principles and applications of optical communications. Quickturn Design Systems, Inc. 1996 24. L.A. Backman. “Application in Optical Communication: Optical Transmission of Millimeter – Wave Signals; and, An All – Optical Wavelength – Router Switching Network”. Ph.D. thesis. University of California, Berkeley, 1996. 25. A, Budman, E. Eichen, J. Schalafer, R. Olshansky and F, McAleavey. “Miltigigabit Optical Packet Switch for Self – routing Network with Subcarrier Addressing”, in OFC’92 (San Jose, CA), 2010. 26. D.J. Blumenthal, P.R. Prucnal, and J.R. Sauer. “Photonic Packet Switches: Architecture and Experimental implementations”. Proceedings of the IEEE, 1994.
Internet manbalar:

1. 
   www.okbmei.ru
   
2. 
   www.bibliofond.ru
   
3. 
   www.extusur.net
   
4. 
   www.radioland.net
   
5. 
   http://strategy.regulation.gov.uz/uz/document