Tarmoq xavfsizligi tushunchasi va uning mohiyati

TCP/IP protokoli

Transmission Control Protocol (TCP) va Internet Protocol (IP) - bu asosan birgalikda ishlatiladigan ikki xil tarmoq protokollari. Ommabopligi va keng qo’llanilishi tufayli ular tarmoq qurilmalarining barcha operatsion tizimlarida o’rnatilgan.

IP ochiq tizimlarning modelidagi (OSI) tarmoq sathiga (OSI modelining 3-sathi) to’g’ri keladi, TCP esa transport sathiga (OSI modelining 4-sathi) to’g’ri keladi.

1.3.1-jadval.

OSI va TCP/IP modellarining sathlari taqqoslanishi

OSI modeli	TCP/IP modeli	TCP/IP protokollari
Ilova	Ilova	Telnet, SMTP, FTP, NNTP, HTTP, SNMP, DNS, SSH, …
Taqdimot
Seans
Transport	Transport	TCP, UDP
Tarmoq	Internet	IP, ICMP, ARP, DHCP
Kanal	Tarmoqga kirish	Ethernet, PPP, ADSL
Fizik

TCP/IP protokollari to’plami 1980 yilda xavfsizlik jihatlariga minimal e’tibor qaratgan holda internetda ishlashda yechim sifatida yaratilgan.

U cheklangan, ishonchli tarmoq orqali aloqa o’rnatishga mo’ljallangan. Ammo vaqt o’tishi bilan ushbu protokol Internet-aloqa uchun standart bo’ldi.

TCP/IP xavfsizligining keng tarqalgan ba’zi zaifliklari:

• HTTP - bu veb-serverlardan veb-sahifalarni tashkil etuvchi, fayllarni uzatish uchun ishlatiladigan TCP/IP to’plamidagi protokol. Ushbu uzatishlar oddiy matnda amalga oshiriladi va buzg’unchi, server va mijoz o’rtasida almashinadigan ma’lumotlar paketini osongina o’qiy oladi;

• HTTP-ning yana bir zaifligi - seansni boshlash paytida mijoz va veb-server o’rtasida zaif autentifikatsiya. Ushbu zaiflik seansni o’g’irlash hujumiga olib kelishi mumkin, bu yerda buzg’unchi qonuniy foydalanuvchining HTTP sessiyasini o’g’irlaydi;

• TCP protokolining zaifligi - bu ulanishni o’rnatish uchun uch tomonlama kelishish. Buzg’unchi ushbu zaiflikdan foydalanish uchun xizmatdan voz kechish hujumini uyushtirishi mumkin. U aloqani o’rnatishni tugatmasdan ko’plab yarim ochiq seanslarni o’rnatadi. Bu serverning haddan tashqari yuklanishiga va oxir-oqibat ishdan chiqishiga olib keladi;

• IP-sath ko’plab zaifliklarga duch keladi. IP-sarlavhasini o’zgartirib, buzg’unchi sohta-IP hujumini boshlashi mumkin.

Yuqoridagilardan tashqari, TCP/IP protokollar oilasida loyihalashda ham, amalga oshirishda ham ko’plab zaifliklar mavjud.

TCP/IP asosidagi tarmoqlarda, agar bir sath buzilgan bo’lsa, boshqa sathlar buzilishdan xabardor bo’lmaydi va butun aloqa buziladi. Shuning uchun, kuchli himoyani ta’minlash uchun har bir sathda xavfsizlik boshqaruvidan foydalanishingiz kerak.

2. 
   DNS protokoli
   

Domen nomlari tizimi (DNS - Domain Name System) IP-manzillarni host domen nomlariga tarjima qilish uchun ishlatiladi. Tarmoq foydalanuvchilari, birinchi navbatda, veb-brauzerga URL (Uniform Resource Locator) manzilini kiritish orqali Internetni ko’rishda DNS funktsiyalariga ishonadilar.

DNS-hujumda, buzg’unchining maqsadi yaroqsiz DNS yozuvini o’zgartirish, va yaroqsiz IP-manzilga yo’naltirish. U barcha trafikni ushbu IP-dan noto’g’ri kompyuterga yo’naltirishi mumkin. Buzg’unchi DNS protokolidagi zaiflikdan foydalanishi yoki hujumni amalga oshirish uchun DNS serverini buzishi mumkin.

DNS kesh xotirasini zararlash – bu DNS protokoli zaifligini ishlatuvchi hujum turi. Bu yerda buzg’unchi DNS-so’rov jo’natgan tomonga yolg’on manzil yuboradi va buzg’unchi foydalanuvchini zararli veb-saytga yo’naltiradi. Natijada foydalanuvchining shaxsiy ma’lumotlarini (login, parol va h.k.) o’g’irlaydi (1.8-rasm).

1.8-rasm. DNS ni zaralash hujumi.

3. 
   ICMP protokoli
   

Internetga kirishni boshqarish protokoli (ICMP -  Internet Control Message Protocol ) TCP/IP tarmoqlari uchun asosiy tarmoq boshqaruv protokoli hisoblanadi. U hatoliklar xabarlarini yuborish va tarmoq qurilmalarining holati to’g’risida xabarlarni boshqarish uchun ishlatiladi.

ICMP IP tarmog’ini amalga oshirishning ajralmas qismidir va shuning uchun tarmoq konfiguratsiyasining o’zida mavjud. ICMP o’z zaifliklariga ega va tarmoqdan hujumlarni boshlash uchun ishlatilishi mumkin.

ICMP zaifliklari tufayli tarmoqda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan umumiy hujumlar:

• ICMP buzg’unchiga tarmoq topologiyasini va tarmoqqa boradigan yo’llarni aniqlash uchun tarmoq razvedkasini amalga oshirishga imkon beradi. ICMP tarmoq bo’ylab mavjud bo’lgan barcha host IP-manzillarini aniqlashni o’z ichiga oladi.

• Trace Route - bu mijozdan uzoq hostgacha bo’lgan real vaqt yo’lini tavsiflash orqali maqsadli tarmoqni xaritalash uchun ishlatiladigan mashhur ICMP yordam dasturi.

• Buzg’unchi ICMP zaifligidan foydalangan holda xizmat hujumini rad etishni boshlashi mumkin. Ushbu hujum maqsadli qurilmaga 65535 baytdan katta bo’lgan IPMP ping - paketlarini yuborishni o’z ichiga oladi. Maqsadli kompyuter ushbu paketni to’g’ri ishlay olmaydi va operatsion tizimning ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin.

ARP (Address Resolution Protocol), DHCP (Dynamic Host Configuration  Protocol), SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) kabi boshqa protokollarda ham buzg’unchi tomonidan tarmoq xavfsizligini buzish uchun foydalanishi mumkin bo’lgan o’ziga xos zaifliklar mavjud.

Protokollarni ishlab chiqish va amalga oshirishda xavfsizlik jihatlariga e’tibor berilmasligi tarmoq xavfsizligiga tahdidlarning asosiy sababi hisoblanadi.

4.