Tarqatish hududi

STEAM TA’LIM DASTURI ASOSIDA MATEMATIKA MASALALARINI 
YECHISHNING ILG’OR USULLARI
L.T.Ochilova 
BuxDU o’qituvchisi 
L.Ch.Rajabova 
BuxDU o’qituvchisi 
Bugungi fan va texnika ilg’or rivojlanib borayotgan bir vaqtda mashg’ulotlar jarayonida 
ta’lim berishning ilg’or usullaridan foydalanishning samaradorligi haqida juda ko’p fikrlar 
bildirilyapti. Turli xil ta’lim dasturlari, baholash usullari bugungi ta’lim tizimizizga krib kelgani 
ham bejizga emas.
So’nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida ulkan 
iqtisodiy o’sish ko’rsatkichlariga erishilayotganligi sababli barcha sohalarda malakali kadrlar va 
etuk 
mutaxassislarga 
bo’lgan 
talab 
yanada 
oshmoqda. 
Bu 
o’z-o’zidan o’quvchilarimizning darslarga qiziqish xususiyatlarini oshirish va 
o’qituvchilarning har tomonlama ta’lim-tarbiyasiga e’tiborini kuchaytirishni talab etadi. 

---

101 
Yuqoridagi talablarning ta’lim tizimi uchun juda muhim ekanligi, aksariyat xorijiy 
davlatlardagi kabi ta’lim va fan sohalari rivojlanishini baholash va monitoring qilish orqali ta’lim 
sifatini oshirishga qaratilgan ilg’or tajribalarni sohaga jalb qilish kerakligini anglatadi. 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8-dekabrdagi “Xalq ta’limi 
tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari 
to’g’risida”gi 997-sonli qarorida eng ustivor vazifa qilib quyidagilar olindi:

Xalqaro tadqiqotlar natijalariga asoslangan holda o’qish, matematika va tabiiy 
yo’nalishdagi fanlardan davlat ta’lim standartlari, o’quv dasturlari hamda o’quv adabiyotlari 
mazmuniga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish;

PISA baholash dasturi yo’nalishidagi savollar milliy bazasini yaratish va o’quv 
dasturlariga integrastiya qilish;

o’quvchilar savodxonligini baholashning milliy tizimini yaratish va 2019-2021 yillarda 
amaliy ko’nikmalarini shakllantirilishini baholashga qaratilgan sinovlarni tizimli ravishda 
o’tkazib borish. 
Vazirlar Mahkamasining 997-sonli qarorida quyidagi xalqaro baholash dasturlari bo’yicha 
xalqaro tadqiqotlar tashkil etilishi qayd etilgan: 

Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) — boshlang’ich 4-sinf 
o’quvchilarining matnni o’qish va tushunish darajasini baholash uchun; 

Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) — 4 va 8-sinf 
o’quvchilarining matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlardan o’zlashtirish darajasini baholash 
uchun; 

The Programme for International Student Assessment (PISA) — 15 yoshli 
o’quvchilarning o’qish, matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini 
baholash uchun; 

The Teaching and Learning International Survey (TALIS) — rahbar va pedagog 
kadrlarning umumiy o’rta ta’lim muassasalarida o’qitish va ta’lim olish muhitini hamda 
o’qituvchilarning ish sharoitlarini o’rganish uchun. 
2021 yilda O’zbekiston Respublikasi qaysi xalqaro dasturlarda ishtirok etadi: (PISA) — 15 
yoshli o’quvchilarning o’qish, matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlardan savodxonlik 
darajasini baholash, (PIRLS) — boshlang’ich 4-sinf o’quvchilarining matnni o’qish va tushunish 
darajasini baholash.
Bunday baholash tizimiga bolalarni tayyorlash va ularning tabiiiy fanlardan bilimini 
rivojlantirish uchun esa bugungi kunda yurtimizda STEAM ta’lim dasturi fanga tadbiq qilib 
kelinmoqda. 
Agar ushbu qisqartmani yoysak, quyidagilarni olamiz: STEAM bu — S – science, T – 
technology, E – engineering, A – art va M – math. Ingliz tilida bu shunday bo’ladi: tabiiy fanlar, 
texnologiya, muhandislik, san’at va matematika. Ushbu yo’nalishlar zamonaviy dunyoda eng 
mashhur bo’lib kelayotganini unutmang. Shuning uchun bugungi kunda STEAM tizimi asosiy 
tendentsiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda. STEAM ta’limi yo’nalishi va amaliy yondashuvni 
qo’llash, shuningdek, barcha beshta sohani yagona ta’lim tizimiga integratsiyalashuviga 
asoslangan. 
Ushbu ta’lim tizimining asosiy g’oyasi shundan iboratki, amaliyot nazariy bilimlar singari 
muhimdir. Ya’ni, o’rganish paytida biz nafaqat miyamiz bilan, balki qo’limiz bilan ham 
ishlashimiz kerak. Faqat sinf devorlarida o’rganish tez o’zgaruvchan dunyo bilan hamqadam 

---

102 
emas. STEAM yondashuvining asosiy farqi shundaki, bolalar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli 
o’rganish uchun ham miyani, ham qo’llarini ishlatadilar. Ular olgan bilimlarni o’zlari “uqib 
oladilar”. 
STEAM ta’limi nafaqat o’qitish usuli, balki fikrlash tarzidir.
STEAM ta’lim muhitida bolalar bilimga ega bo’ladilar va darhol undan foydalanishni 
o’rganadilar. Shuning uchun, ular o’sib ulg’ayganlarida va hayotiy muammolarga duch 
kelganda, atrof muhitning ifloslanishi yoki global iqlim o’zgarishi bo’ladimi, bunday murakkab 
masalalarni faqat turli sohalardagi bilimlarga tayanib va birgalikda ishlash orqali hal qilish 
mumkinligini tushunadilar. Bu erda faqat bitta mavzu bo’yicha bilimga tayanish yetarli emas. 
STEAM yondashuvi bizning ta’lim va ta’limga bo’lgan qarashimizni o’zgartirmoqda. 
Amaliy qobiliyatga e’tibor berib, talabalar o’zlarining irodasini, ijodkorligini, 
moslashuvchanligini rivojlantiradi va boshqalar bilan hamkorlik qilishni o’rganadi. Ushbu 
ko’nikmalar va bilimlar asosiy ta’lim vazifasini tashkil etadi, ya’ni. bu butun ta’lim tizimi 
nimaga intilishin 
Bu nazariya va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. STEAM - Amerikada 
ishlab chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini e’tiborga olishdi va fan, 
texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni birlashtirishga qaror qilishdi va STEM 
tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, muhandislik va matematika). Keyinchalik bu erda Art 
qo’shildi va endi STEAM oxirigacha shakllandi. O’qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog’i ushbu 
fanlardan bilimlar kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo’lib etishishiga yordam 
beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, bolalar yaxshi bilim olishga intilishadi va uni darhol 
amalda qo’llashadi. 
Matematika darslarida STEAM dasturidan foydalanish bu bolalarning mustaqil va ijodiy 
fikrlashlarida juda asosiy tizim hisoblanadi. Bunda matematika, tabiat, kompyuter savodxonligi, 
texnologiya kabi fanlarning integratsiyasini ko’rishimiz mumkin.
Masalan, berilgan masalaning yechimini topish jarayonida bolalar o’sha masalada 
keltirilgan predmetlar maketini yasashlari, yoki kompyuter grafikasi asosida chizishlari mumkin 
bo’ladi. Bunda esa ularning fikrlash qobiliyatlari rivojlanib boradi. 
Xulosa qilib aytganda, an’anaviy o’qitish uslublari bilan taqqoslaganda, o’rta maktabdagi 
STEAM yondashuvi bolalarni tajribalar o’tkazishga, modellar tuzishga, mustaqil ravishda 
musiqa va filmlar yaratishga, o’z g’oyalarini haqiqatga aylantirishga va yakuniy mahsulotni 
yaratishga undaydi. Ushbu ta’lim yondashuvi bolalarga nazariya va amaliy ko’nikmalarni 
samarali tarzda birlashtirishga imkon beradi va universitetga kirish va keyingi o’qishni 
osonlashtiradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar
19.
Sh.M.Mirziyoyev. “Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston Davlatini birgalikda 
barpo etamiz” –T.: “O‘zbekiston” 2016-y -56-b. 
20.
Sh.M.Mirziyoyev. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – 
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. –T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -104-b. 
21.
Sh.M.Mirziyoyev. “Qonun usutuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt 
taraqqiyoti va xalq farovoniligining garovi”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -48-b. 
22.
Sh.M.Mirziyoyev. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga 
quramiz ”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -488-b. 
23.
Sh.M.Mirziyoyev. “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, 
yangi bosqichga ko‘taramiz”. –T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -592 b. 

---

103 
24.
Temirovna O. L., Chorievna R. L. Methodology to organize independent work of 
students in mathematics lessons in primary school //ACADEMICIA: An International 
Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – Т. 10. – №. 10. – С. 387-393. 
25.
Ражабова Л. Ч., Бахранова А. А. Профилактика конфликтов средствами 
игровой деятельности у детей старшего дошкольного возраста //Вестник магистратуры. – 
2020. – №. 1-5. – С. 33. 
26.
Ражабова Л. Ч., Очилова Л. Т. Методика использования 
мультимедийных образовательных технологий и средств в процессе обучения школьников 
младших классов //Academy. – 2019. – №. 12 (51). 
27.
Abdullayeva B.S., Rajabov F., Masharipova S. Oliy matematika asoslari. Darslik. 
T.: Iqtisod-Moliya, 2011. 392b.