TarġXĠ III-XIII əsrin I rübü
Yüklə 5,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TARĠXĠ III-XIII əsrin I rübü
- Nailə Vəlixanlı
- GĠR Ġġ 1
|
3
A Z Ə R B A Y C A N M İ L L
İ E L M L Ə R A K A D E M İ Y A S I A. B A K I X A N O V A D I N A T A R İ
X İ N S T
İ T U T U
AZƏRBAYCAN
III-XIII əsrin I rübü Y E D D Ġ C Ġ L D D Ə II CĠLD
B A K I, E L M, 2 0 0 7
4
Bu kitab "Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild" (Bakı, Elm, 1998) nəşri əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır
Məsul redaktor:
ISBN 978-9952-448-34-4
Tarix - A zərbaycan Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild (III-XIII əsrin I rübü). Bakı. " Elm". 2007. 608 səh. - 24 səh. illüstrasiya.
Yeddi cildlik "Azərbaycan tarixi"nin II cildində III əsrdən tutmuĢ XIII yüzilin I rübünədək olan dövrü tədqiq edilmiĢ, sasanilərin və ərəb lərin hakimiyyətləri zaman ı baĢ verən siyasi-ictimai, iqtisadi-mədəni dəyiĢikliklər aĢkarlaĢdırılmıĢdir. Xilafət in zəifiəd iyi dövrdə təĢəkkül tapan Azərbaycan feodal dövlətlərinin tarixi, səlcuq yürüĢü və onun nəticələri, A zərbaycan Atabəyləri dövlətinin yaranması və süqutu, eləcə də dövrün ictimai, iqtisadi, mədəni həyatı və maddi mədəniyyəti bu cilddə geniĢ Ģərh olunmuĢdur.
© "Elm" nəĢriyyatı, 2007 5
1
Son illər A zərbaycan alimləri xalqımızın tarixini aĢkarlaĢdıran geniĢ tədqiqatlar aparır, bu yaxın laradək tarix kitablarının qıtlığ ın dan Ģikayətlənən yurddaĢlarımızın haqlı g iley inə cavab verə biləcək əsərlər yaratmağa çalıĢırlar. Bu baxımdan üçcildlik "Azərbaycan tarixi''nin akademik nəĢrindən sonrakı illərdə yazılmıĢ və tariximizin mü xtəlif dövr və problemlərinə həsr edilmiĢ onlarca monoqrafiyanın xüsusi dəyəri vardır. Azərbaycanın orta çağ tarixini tədqiq edən alimlərimiz də 60-cı illərin əvvəlindən baĢlayan və az qala, qırx illik müddəti əhatə edən bu dövrdə böyük uğurlar qazan mıĢ, sasanilərin hakimiyyətindən tutmuĢ monqolların iĢğalınadək olan dövrün ağır-yüngül problem və məsələlərin i həll edə bilən, yeni araĢdırmalara əsaslanan monoqrafiyalar yazmıĢ, mü xtəlifd illi orta əsr qaynaqlarına Azərbaycan və rus dillərində yeni həyat vermiĢlər. Oxuculara təqdim olunan və Vətən tariximizin on beĢ əsrlik orta çağ dövrünün birinci min ilində və ikinci min ilin in ilk yü zilliklərində baĢ vermiĢ hadisələri əks etdirən bu kitab xalq ımızın həyat salnaməsinin ən mühüm səhifələrini özündə cəmləĢdirmiĢdir. Alimlərimizin apardıqları tədqiqatlar sübut etmiĢdir ki, feodal münasibətlərinin təĢəkkü l tapdığı və möhkəmləndiyi bu dövrdə tarixi A zərbaycan ərazisində bütün regionun həyatında həlledici əhəmiyyətli, sədası sonrakı yüzilliklərdə belə əks olunan mühüm hadisələr baĢ vermiĢdir. Bu elə b ir dövr id i ki, qu ldarlıq quruluĢunun böhranı ilə əlaqədar bütün Aralıq dənizi sahili və Ön Asiya ölkələrində daha mütərəqqi ictimai-iqtisadi formasiyanın - feodalizmin rüĢeymləri yaranırd ı. Həmin ölkələr üçün həlledici əhəmiyyətə malik olan bu proseslər tarixi A zərbaycanın vilayətlərin i də əhatə etmiĢ, lakin quldarlıq quruluĢu ənənələrinin kö k saldığı cəmiyyətlərə nisbətən burada feodal istehsal münasibətləri, əvvəla, daha erkən fo rmalaĢa bilmiĢ, ikincisi isə daha intensiv olmuĢdur. Azərbaycanın siyasi tarixində orta çağın baĢlanğıcı Ģimalda Dərbənddən cənubda Zəncanadək, Ģərqdə Xəzər dənizi, qərbdə Kiçik Qafqaz dağlarınadək geniĢ bir ərazin i əhatə edən tarixi torpaqlarımızın III əsrin II yarısında Cənubi Qafqazın digər vilayətləri ilə birlikdə Sasani imperiyasının tərkibinə daxil edilməsi ilə əlamətdardır. Sasani iĢğalı nəticəsində hələ e. I əsrinin əvvəllərindən bu ərazin in cənubunda - Atropatenada hakimiyyət baĢında olan Parfiya arĢakilərin in kiçik sülaləsi aradan götürülür; pəhləvi mənbələrində Adurbadaqan adlandırılan bu yer yeni imperiyanın artıq heç bir dövlət statusu qalmayan adi vilayə tinə çevrilir. Tarixi Azərbaycan ərazisinin Ģimal torpaqların ı ö zündə birləĢdirən A lbaniya isə
1 1998-ci ildə yazılmıĢdır.
6
sasanilərin vassal asılılığ ına düĢsə də, özünün hələ e. I əsrindən hakimiyyətə gələn mənĢəcə parfiyalı arĢakilər sülaləsindən olan hökmdarlarını qoruyub saxlaya bildi. Erkən feodalizm dövründə tarixi Azərbaycan ərazisində mülkiyyətin dövlət (hökmdarın Ģəxsində) forması onunla yanaĢı mövcud olan xüsusi feodal mü lkiyyəti formasına nisbətən üstünlük təĢkil edirdi. Feodal münasibətlərin in inkiĢafı, feodal sinfinin və torpaq üzərində xüsusi feodal mülkiyyətin in formalaĢması ilə əlaqədar əsas torpaq fondunun dövlətin əlindən tədricən kübar nəsillərin əlinə keçməsi prosesi baĢ verdi. Feodal münasibətlərinin möhkəmlən məsi burada məhsuldar qüv vələrin inkiĢafına Ģərait yaratdı. Yazılı mənbələr, eləcə də arxeoloji və etnoqrafik materiallar Azərbaycanda əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlığ ın in kiĢafında xüsusi irəliləyiĢ olduğunu göstərdi. Yenə həmin mənbələr erkən orta əsr Azərbaycanında yeni Ģəhərlərin salın ması, köhnə Ģəhərlərin çiçəklən məsi prosesinin getdiyini sübut etdi. Ġstehsal qüvvələrinin artması, feodal münasibətlərinin in kiĢafı və möhkəmlən məsi nəticəsində, eləcə də Albaniya və Adurbadaqanın iqtisadiyyatında Ģəhərlərin ro lunun yüksəlməsi ilə bağlı olaraq Ģəhərlərin sosial strukturunda da dəyiĢikliklər baĢ verdi, əkinçiliklə əlaqəni kəs miĢ azad sənətkarlar meydana çıxd ı. Erkən orta əsrlər dövründə Azərbaycan əhalisi sasanilərə, bizanslılara və baĢqa iĢğalçılara qarĢı mübarizə apard ı. V əsrin əvvəllərindən türkdilli tayfaların hələ eramızın ilk əsrlərindən baĢlanan axını daha da gücləndi. Əsasən Dərbənd keçid indən olan bu axının qarĢısını almaq üçün sasanilər Azərbaycan torpaqlarında güclü müdafiə xətləri çəkməyə baĢladı. IV yü zildən baĢlayaraq, xristianlıq Albaniyanın dövlət dininə, yeni yaranmıĢ feodal cəmiyyətinin hakim ideologiyasına çevrild i. ZərdüĢtiliy in möhkəm yer tutduğu Sasani vilayəti Adurbadaqan isə bu dövrdə artıq müstəqilliyini itirsə də, dini və mədəni mərkəz rolunu daha da artırd ı. VI əsrdə Sasani hökmdarı I Xosrov ƏnuĢirəvanın keçirdiyi yeni inzibati islahata əsasən Albaniya da Atropatena və baĢqa yerlərlə birlikdə Sasani imperiyasının "Adurbadaqan (ərəb-fars ənənəsinə görə Azərbaycan) kustu (tərəfi)" adlanan ġimal bölgəsinə daxil edildi. Bununla da hələ erkən Sasanilər dövründə siyasi mənasını itirmiĢ və yalnız coğrafi adını saxlamıĢ "Adurbadaqan - Azərbaycan" məfhu mu ilk dəfə o laraq Arazdan Ģimalda və cənubda yerləĢən torpaqlarımızı özündə birləĢdirən vahid siyasi-inzibati mənanı kəsb etdi 1 . Azərbaycanın və azərbaycanlıların həyatında baĢ vermiĢ bu mühüm hadisədən sonrakı dövrlərdə ("ərəb", "səlcuq" və s.) "Azərbaycan" məfhu mu yaran mıĢ, tarixi Ģəraitə uyğun olaraq mü xtəlif mənaları (siyasi-in zibati,coğrafi və ya siyasi) daĢıyır.
1 M əhz bu səbəbdən biz Albaniya və Adurbadaqanın vahid "Azərbaycan" siyasi- inzibati adı ilə birləĢdiyi dövrə qədərki tarixini ayrılıqda təqdim edirik.
7
VII əsrin əvvəllərində Azərbaycan Ģima ldan gələn xə zə rlə rin, orta larına yaxın isə cənubdan gələn ərəblərin hücu mlarına məru z qalırdı. Ölkəmizin və xalq ımızın taley ində həlledici dəyiĢikliklərə səbəb olan bu hücumlar, nəhayət, Albaniyanın dövlət müstəqilliyinə son qoyulması, tarixi A zərbaycan torpaqların ın geniĢ ərazili yeni imperiyanın - Ərəb Xilafətinin tərkibinə qatılması ilə nəticələn ir. Azərbaycanın vahid dövlət tərkib ində olması ölkənin ayrı-ayrı vilayətlərinin iqtisadi və mədəni yaxınlaĢmasın ı təmin edir. Feodalizmin inkiĢafı ilə kəskinləĢən sinfi mübarizə Azə rbaycan ərazisində də mü xtəlif formalarda təzahür edir. VIII əsrin ortalarına ya xın daha da artaraq bütün Xilafət vilayətlərini bürüyən və mərkəzi hakimiyyətə qarĢı yönəldilən d ini-siyasi hərəkat Azərbaycanda yerli ərəb üsuli-idarəsini hədəf etdi. Dövrün bütün çıxıĢları kimi din i zəmində təĢəkkül tapan bu mübarizə siyasi mah iyyət kəsb edərək, xüsusilə Babək xü rrəmin in rəhbərliy i dövründən ərəb əsarətinə və feodal istismarına qarĢı yönəldilmiĢ qüdrətli ü mu mxalq hərəkatına, sözün əsil mənasında, azadlıq müharibəsinə çevrilir. Bu hərəkat, tabeliyində olan xalq larla Xilafətin qarĢılıq lı münasibətlərini kəskinləĢdird i, ərəb imperiyasının parçalan ma prosesini sürətləndirdi.
IX əsrin sonu - X əsrin əvvəli Ərəb Xilafətinin ucqarlarındakı yerli hakim və caniĢinlərin separatizminin güclənməsi, mərkəzi hakimiyyətdən yarımasılı və ya müstəqil dövlət quru mların ın yaran ması ilə əlamətdardır. Bu dövlətlərin hakimləri tədricən xəlifə xəzinəsinə göndəriləcək verg ilərin miqdarını azaltdılar, onu ödəməkdən imtina etdilər və beləliklə də, müstəqillik əldə edərək, xəlifənin ancaq dini rəhbərliyini qəbul etdilər.
Ərəb iĢğalından sonrakı dövrdə Azərbaycan əhalisi islamı qəbul etməyə baĢladı. Lakin yeni dini ideologiyanın Azəıbaycanın cənub, xüsusilə Ģimal hissəsində qərarlaĢması X yüzildə də davam edən, u zun çəkən bir proses oldu.
Xilafətin iĢğal etdiyi ölkələr, o cümlədən Azərbaycan islamlaĢdıqca yeni din bu ölkələrin xalqların ı ideolo ji cəhətdən birləĢdirən böyük qüvvəyə çevrildi. Ġslamın geniĢ vüsəti ilə əlaqədar bu dini qəbul etmiĢ bütün xalq lar kimi, ü mu mi "müsəlman‖ məfhu mu ilə birləĢmiĢ azərbaycanlılar da, xüsusilə IX-X əsrlərdə tərəqqi, X-XII əsrlərdə çiçəklən mə dövrünü keçirən müsəlman mədəniyyətinin inkiĢafı prosesində iĢtirak etdilər.
XI əsrin 70-ci illərin in sonunda Azərbaycan torpaqları Orta Asiyadan Aralıq dənizinədək, Qafqazdan Ġran körfəzinədək olan yerləri ö zündə birləĢdirən Böyük Səlcuq imperiyasının tərkibinə daxil edilir.
Bu dövrdə Azərbaycan ərazisində cərəyan edən dil, din, ərazi, mədəniyyət və iqtisadi əlaqələr vəhdəti zəminində yeni etnik birliyin - türkd illi Azərbaycan xalq ının fo rmalaĢması prosesi baĢa çatdı.
Səlcuq dövlətinin tənəzzülü dövründə yeni növ dövlət birləĢ mələrinin - atabəyliklərin təĢəkkülü üçün zəmin yarandı. 1136-cı ildə ġəmsəddin Eldəniz 8
tərəfindən əsası qoyulan Azərbaycan Atabəyləri dövləti dövrün ən qüdrətli və mədəni dövlətlərindən oldu. Azərbaycanda mədəni həyatın yüksəlməsi ilə səciyyələnən XII əsr Azərbaycan intibahı dövrü hesab edilir, məhz, bu dövrdə Azərbaycan xalqı dünyaya görkəmli alimlər, Ģairlər, memarlar bəxĢ edir.
Taleyüklü hadisələrlə dolu olan bu dövrün XIX yüzildə Abbas qulu ağa Bakıxanov tərəfindən baĢlanan tədqiqi, sonralar üçcildlik "Azərbaycan tarixi"nin I cild ində təqdim edilən yığcam, lakin dərin məzmun lu materialla zəngin ləĢdirilsə də, daha sonrakı onillərdə aparılan elmi araĢdırmalar yeni faktları, yeni mənbələri üzə çıxara bilmiĢdir. Azərbaycan alimlərinin gərgin zəh məti, qanı-canı bahasına baĢa gələn bu ağır iĢ tariximizin bir ço x o xun maz səhifələrin i bərpa etdi, xalq ımızın ö mür yolunu iĢıqlandırdı, q iy mətli tədqiqat iĢlərin i ortaya gətirdi. Bunlardan akademik Ziya Bünyadovun Azərbaycanın VI-IX əsrlər, eləcə də Eldənizlər sülaləsi dövrünə, Sara xanım AĢurbəylinin Bakı və ġirvanın tarixinə, Sara Qasımovanın ərəblərə qədərki Cənubi Azərbaycan tarixinə, Yusif Cəfərovun hun tayfalarının Albaniya ilə qarĢılıqlı əlaqələrinə, Fəridə Məmmədovanın erkən orta əsrlər Albaniyasının siyasi tarixinə və tarixi coğrafiyasına, RəĢid GöyüĢovun Albaniyada xristianlığın tarixinə, Rəhim Vahidovun erkən orta əsrlər Mingəçevir tarixinə, Nailə Və lixan lının Xilafətin Azə rbaycanla qarĢılıqlı münasibətləri məsələlərinə, Məmməd ġəriflin in IX-XI əsrlər Azərbaycan feodal dövlətləri tarixinə, Saleh Qazıyevin Qəbələ, Rauf Məmmədovun Naxçıvan, Qara Əh mədovun Beyləqan, Hüseyn Ciddin in ġamaxı, Ömər Ġs mizadə və Fərhad Ġbrahimovun Bakı və s. Ģəhərlərin tarixinə dair yazdıq ları əsərlərin xüsusi əhəmiyyətini qeyd etmək lazımd ır 1 .
Tədqiq edilən dövrün tam təsvirini vermək üçün son 40 ildə arxeoloqlarımızdan QardaĢxan Aslanov, Ġlyas Babayev, Firudin Qədirov, QoĢqar QoĢqarlı, Nəsimi Quliyev, Əsgər Əliyev, Aləm Nuriyev, Abdulla Orucov, Fazil Osmanov, Cabbar Xəlilov və baĢ qalarının tarixi-arxeolo ji tədqiqatlarını, MəĢədixanım Nemətovanın orta əsr epiqrafik ab idələrimizə həsr etdiyi əsərlərini, etnoqraflardan Teymur Bünyadov, Qiyasəddin Qeybullayev, sənətĢünas alimlərdən Rasim Əfəndi, Nəsir Rzayev, Kamil Məmməd zadə, Cəfər Qiyasi, d ilçi alimlərdən Vaqif Aslanov, Q.Vo roĢil, Aydın Məmmədov, Tofiq Hacıyev və baĢqalarının, ədəbiyyatçılardan Həmid Araslı, Rüstəm Əliyev, Azadə Rüstəmova, Malik Mahmudov və onlarca baĢqalarının adlarını çəkmək və əsərlərini xatırlamaq vacibdir. Vətən tarixĢünaslığımızın tərkib h issəsini təĢkil edən bu əsərlərlə yanaĢı,
Adları çəkilən bu və digər müəlliflərin əsərləri haqqında kitabın sonunda təqdim edilmiĢ mənbələr və ədəbiyyat siyahısma bax.
9
V.Bartold, Ġ.Markvart, V.Minorski, K.Trever, Y.Bertels, V.Beylis, Ə.Kəsrəvi və baĢqa bu kimi xarici ölkə alimlərinin dövrün tədqiqi üçün az əhəmiyyət daĢımayan araĢdırmaların ı da qeyd etmək istərdik.
Onu da deməliyik ki, burada təqdim etdiyimiz cildin yazılmasında istifadə edilmiĢ mənbə və ədəbiyyatın xüsusi təhlilini vermə kdən imt ina etdik; belə ki, görkəmli mütəxəssislərimizin ayrı-ayrı tarixi dövrlərə həsr etdikləri məlu m və məĢhur tədqiqatlarında bu iĢ yüksək elmi səviyyədə yerinə yetirilmiĢ, tədqiq edilən dövrün tarixĢünaslıq və mənbəĢünaslıq məsələləri səlahiyyətlə həll edilmiĢdir.
Beləliklə, gördüyümü z kimi, xalqımızın sasanilərin hakimiyyətindən tutmuĢ monqolla rın iĢğalınadək olan orta çağ dövrü son qırx ildə ayrı-ayrı kitablarda öz əksini tapa bilmiĢdir. Lakin, bununla yanaĢı, Vətən tarixĢünaslığı qarĢısında dövrün tələb etdiyi vacib bir məsələ dururdu: ayrı-ayrı alimlərimizin gərgin əməyin in məhsulu olan bu əsərlərin saysız-hesabsız səhifələrinə "səpələnmiĢ" tariximizi vahid kitabda cəmləĢdirmək, obyektiv lik və elmiliyə xələl gətirmədən o xuculara təqdim etmək.
Obyektiv və subyektiv səbəblər bu vacib iĢin on illər boyu uzanmasına, son illərdə çıxan tarix kitablarının 1 əhatə etdiyi bir çox mühü m proble m və məsələlərin, mü xtəlif fakt və hadisələrin biri digərini təkzib etməsinə səbəb old u. Bu vaxtadək xalq ının və ölkəsinin tarixin i pis-yaxĢı bilməsi ilə öyünən tarixsevərlər bir yana qalsın, hətta mütəxəssislər də tariximizin ayrı-ay rı mərhələlərini (o cümlədən bizim cilddə tədqiq edilən dövrü) "özünəməxsus" elmi süzgəcdən keçirən, "özünəməxsus" qayda ilə iĢıqlandıran müəlliflərin bəzi fikirlərindən baĢ aça bilmədilər. Eyni möv zuya aid biri digərini tə kzib edən, biri digərinin əksi olan faktlar və hadisələr, eləcə də daban-dabana zidd o lan "konsepsiyalar" çoxdan bəri gözlənilən bu tarix kitabların ın ümu mi uğuruna təsir etdi, bir sıra vacib məsələ və problemlərin həllində hərc-mərclik törətdi. Bütün bunlar cildi hazırlayan müəllif ko llektiv ini və onun redaksiya heyətini ağır imtahan qarĢısında qoydu. Uzun illərdən bəri yenidən və yenidən yazılan, dəfələrlə təzə materiallar əsasında dəyiĢdirilən, yeniləĢdirilən mətnlər üzərində iĢ davam etdirild i. Tədqiq edilən dövrün səlahiyyətli mütəxəssisləri mətnlərin yazılmasına cəlb olundu. Demək o lar, elə bir müəllif olmad ı ki, yazd ığı fəslə, paraqrafa elmi axtarıĢlarla dəqiq ləĢdirilmiĢ material salmasın, istifadə etdiyi mənbəni baĢqa mənbələrlə, eləcə də arxeolo ji tədqiqatların nəticələri ilə, görkəmli alimlə rin a raĢdırma ları ilə müqayisə etməsin. Beləliklə, u zun illərin ağrısı-acısı, sevinci-kədəri ilə yazılan kitab, nəhayət, baĢa çatdırıldı. Lakin ağ ır təəssüf hissi ilə kitabın yazılmasında iĢtirak edən əvəzolun maz elm fədailərimiz akademik Ziya Bünyadovu, tarix elmləri doktoru
1
dövrlərdən XX əsrin əvvəllərinə qədər. Bakı, 1993; Azərbaycan tarixi (Ən qədim zamanlardan XX əsrədək), I c, Bakı. 1994; Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmiĢimizdən 1870-ci ilə qədər). Bakı. 1996.
10
Qoy onların da ruhları Ģad olsun 1 . Cild in mətni aĢağıdakı müə lliflə r tərəfindən yazılmıĢdır: G i r i Ģ - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. I f ə s 1 i ("Azərbaycanın III-VII əsrlərdə əra zisi və əhalisi"); § 1 - tarix elmləri doktoru Fəridə Məmtnədova, § 2 - tarix elmləri doktoru Sara Qasımova, § 3 - filologiya elmlə ri doktoru Q.Vo roĢil, tarix elmləri namizəd i Yusif Cəfərov, tarix elmləri doktoru Sara Qasımova və
b.-nın tədqiqatları əsasında
tərtib
etmiĢdir. II fəsil ("III-VII əsrlərdə Azərbaycanın Ģima lında - Albaniyada ictimai quruluĢ və sinfi mübarizə"); § 1-6, 8-10 - tarix elmləri doktoru
Fəridə Məmmədova, § 7 - tarix elmləri doktoru İlyas Babayev. III
fəsil (―III-VII əsrin ortalarında Azərbaycanın siyasi həyatı (Albaniya)"; § 1-3 - tarix elmləri doktoru Fəridə Məmmədova. IV
fəsil ("III—VII əsrin I yarısında Cənubi Azərbaycanın - Adurbadaqanın sosial-iqtisadi və siyasi tarixi" ); § 1-8 - tarix elmləri doktoru Sara Qasımova. V fəsil ("III-VII əsrlərdə Azə rbaycan mədəniyyəti"); § 1 - tarix elmləri doktoru Qara Əhmədov, § 2 (a) - tarix elmləri doktoru
§ 3 - sənətĢünaslıq elmləri doktoru Nəsir Rzayev, tarix elmləri dok- toru Aləm Nuriyev, tarix e lmləri na mizədi Qoşqar Qoşqarlı və b.-nın tədqiqatları əsasında Nailə Vəlixanlı tərtib etmiĢdir. § 4 - sənət- Ģünaslıq doktoru
Kamil Məmmədzadə (Azərbaycanın Ģimalı) və
tarix elmləri doktoru Sara Qasımova (A zərbaycanın cənubu). VI
fəsil ("Ərəb iĢğalı ərəfəsində və dövründə Azərbaycanın siyasi vəziyyəti. Azərbaycanın Ərəb Xilafəti tərkibinə daxil edilməsi"); § 1 - tarix elmləri doktoru Fəridə Məmmədova, § 2-3 - tarix e lmlə ri doktoru Naih Vəlixanlı, § 4 - akademik Ziya Bünyadov. VII
doktoru Nailə Vəlixanlı, § 3 - akade mik Ziya Bünyadov və tarix elmlə ri doktoru Nailə Vəlixanlı. VIII
fəsil (" VII-X əsrlərdə A zərbaycanda sosial-iqtisadi məsələlər"); § 1 - mü xb ir ü zv Teymur Bünyadov, § 2-3-tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı.
1 Çox təəssüf ki, kitabın ilk (1998-ci il) nəĢrindən sonraki illərdə müəlliflərdən Sara xanım AĢurbəyli, Qara Əhmədov, Zakir M əmmədov, Kamil M əmmədzadə, Q.VoroĢil, Nəsir Rzayev, Aləm Nuriyev dünyalarını dəyiĢmiĢlər (məsul red.).
11
IX fəsil ("Xilafətdə Əməvilə rə və Abbasilərə qarĢı dini-siyasi hərəkat. A zərbaycanda xürrəmilər-babəkilər hərəkatı"); § 1 -4 - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı, § 5-7 - akademik Ziya Bünyadov və tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. X fəsil (" VII-X əsrlə rdə Azərbaycan mədəniyyəti"); § 1 - tarix elmləri doktoru Qara Əhmədov, § 2 - tarix elmləri doktoru Nailə
elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı və filologiya elmləri doktoru Göv- hər Baxşəliyeva, § 4 - sənətĢünaslıq doktoru Kamil Məmmədzadə.
XI fəsil ("Xilafətin zəifləməsi və
Azərbaycan ərazisində IX-X əsrlərdə yaranan feodal dövlətlərinin siyasi tarixi"); § 1,3, 6-7
- tarix elmlə ri doktoru Nailə Vəlixanlı, § 2 - tarix elmlə ri doktoru Sara xanım Aşurbəyli, § 4 - tarix elmləri doktoru Fəridə Məmmədova, § 5 - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı və tarix elmləri namizədi Yunis Nəsibov.
XII
fəsil ("Azərbaycan inkiĢaf etmiĢ
feodalizm dövründə (XI-XII əsrlə r)"); § 1 - tarix e lmləri namizədi Yunis Nəsibov, § 2-8 - akade mik Ziya Bünyadov.
XIII fəsil ("XI-XII əsrlərdə A zərbaycanda sosial-iqtisadi quruluĢ"); § 1-5 - tarix elmləri doktoru Mikayıl Heydərov.
XIV fəsil ("Azərbaycan xa lqın ın və Azərbaycan dilinin forma - laĢmasının baĢa çatması") - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı.
XV fəsil ("XI-XII əsrlə rdə Azə rbaycan mədəniyyəti"); § 1 - tarix elmləri doktoru Qara Əhmədov, § 2 - mətni baĢlıca olaraq sənət- Ģünaslıq doktoru
sənətĢünaslıq namizədi Cəfər Qiyasi və b.-nın tədqiqatları əsasında Nailə Vəlixanlı tərtib etmiĢdir. § 3 - sənətĢünaslıq doktoru Rasim Əfəndi, § 4 - tarix elm- ləri doktoru Məşədi xanım Nemətova, § 5 - tarix elmləri namizədi Rauf Məmmədov və tarix elmlə ri doktoru Fəridə Məmmədova (alban ədəbiyyatı), § 6 - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı, § 7 - fəl- səfə elmləri doktoru Zakir Məmmədov. Kitabın biblioqrafiyasını Nailə Vəlixanlı, Qara Əhmədov və Fəridə Məmmədova, xronoloji cədvəli Nailə Vəlixanlı hazırlamıĢlar. Kitabın müəllif kollektivi və redaksiya heyəti cild in çapa hazırlan masında kö məyini əsirgəməyən xeyirxah niyyətli bütün Ģəxslərə, redaksiya, nəĢriyyat v ə mətbəə iĢçilərinə dərin təĢəkkürünü bild irir, o xucularımızdan isə iltifat gö zləy ir. Nailə Vəlixanlı
12
I FƏSĠL AZƏRBAYCANIN III-VII ƏSRLƏRDƏ ƏRAZĠSĠ VƏ ƏHALĠSĠ Yüklə 5,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|