TarġXĠ III-XIII əsrin I rübü



Yüklə 5,02 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/45
tarix14.01.2017
ölçüsü5,02 Mb.
#5612
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45

 



Ə

 R B A Y C A N   M 



İ

L L 


İ

   E L M L 

Ə

 R   A K A D E M 



İ

 Y A S I 

A. B A K I X A N O V   A D I N A   T A R 

İ

 



X   İ

 N S T 


İ

 T U T U  

 

 

 



AZƏRBAYCAN

 

TARĠXĠ



 

 

 

 

III-XIII əsrin I rübü

 

 

Y E D D Ġ    C Ġ L D D Ə 

II CĠLD 


 

 

 



 

 

 



 

 

B A K I,  E L M,  2 0 0 7



 

 


 

 



 

 

Bu kitab "Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild" (Bakı, Elm, 1998) nəşri 

əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır

 

 



 

 

 



 

Məsul redaktor:

 

Nailə Vəlixanlı

 

akademik

 

 

 



 

 

 

 

ISBN 978-9952-448-34-4

 

947. 5402-dc22

 

Tarix - A zərbaycan



 

Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild (III-XIII əsrin I rübü). Bakı. " Elm". 

2007. 608 səh. - 24 səh. illüstrasiya.

 

Yeddi cildlik "Azərbaycan tarixi"nin II cildində III əsrdən tutmuĢ XIII yüzilin I 



rübünədək  olan  dövrü  tədqiq  edilmiĢ,  sasanilərin  və  ərəb lərin  hakimiyyətləri 

zaman ı  baĢ  verən  siyasi-ictimai,  iqtisadi-mədəni  dəyiĢikliklər  aĢkarlaĢdırılmıĢdir. 

Xilafət in  zəifiəd iyi  dövrdə  təĢəkkül  tapan  Azərbaycan  feodal  dövlətlərinin  tarixi, 

səlcuq yürüĢü və  onun  nəticələri,  A zərbaycan  Atabəyləri  dövlətinin  yaranması  və 

süqutu, eləcə də dövrün ictimai, iqtisadi,  mədəni həyatı və  maddi  mədəniyyəti bu 

cilddə geniĢ Ģərh olunmuĢdur.

 

© "Elm" nəĢriyyatı, 2007



 

 

GĠR Ġġ



1

 

 



Son  illər  A zərbaycan  alimləri  xalqımızın  tarixini  aĢkarlaĢdıran  geniĢ 

tədqiqatlar  aparır,  bu  yaxın laradək  tarix  kitablarının  qıtlığ ın dan  Ģikayətlənən 

yurddaĢlarımızın haqlı g iley inə cavab verə biləcək əsərlər yaratmağa çalıĢırlar.  Bu 

baxımdan  üçcildlik  "Azərbaycan  tarixi''nin  akademik  nəĢrindən  sonrakı  illərdə 

yazılmıĢ  və  tariximizin  mü xtəlif  dövr  və  problemlərinə  həsr  edilmiĢ  onlarca 

monoqrafiyanın xüsusi dəyəri vardır. 

Azərbaycanın  orta  çağ  tarixini  tədqiq  edən  alimlərimiz  də  60-cı  illərin 

əvvəlindən  baĢlayan  və  az  qala,  qırx  illik  müddəti  əhatə  edən  bu  dövrdə  böyük 

uğurlar  qazan mıĢ,  sasanilərin  hakimiyyətindən  tutmuĢ  monqolların  iĢğalınadək 

olan dövrün ağır-yüngül problem və məsələlərin i həll edə bilən, yeni araĢdırmalara 

əsaslanan  monoqrafiyalar  yazmıĢ,  mü xtəlifd illi  orta  əsr  qaynaqlarına  Azərbaycan 

və rus dillərində yeni həyat vermiĢlər. 

Oxuculara  təqdim  olunan  və  Vətən  tariximizin  on  beĢ  əsrlik  orta  çağ 

dövrünün  birinci  min  ilində  və  ikinci  min  ilin in  ilk  yü zilliklərində  baĢ  vermiĢ 

hadisələri  əks  etdirən  bu  kitab  xalq ımızın  həyat  salnaməsinin  ən  mühüm 

səhifələrini  özündə  cəmləĢdirmiĢdir.  Alimlərimizin  apardıqları  tədqiqatlar  sübut 

etmiĢdir  ki, feodal  münasibətlərinin təĢəkkü l tapdığı və  möhkəmləndiyi bu  dövrdə 

tarixi  A zərbaycan  ərazisində  bütün  regionun  həyatında  həlledici  əhəmiyyətli, 

sədası sonrakı yüzilliklərdə belə əks olunan mühüm hadisələr baĢ vermiĢdir.  

Bu  elə  b ir  dövr  id i  ki,  qu ldarlıq  quruluĢunun  böhranı  ilə  əlaqədar  bütün 

Aralıq  dənizi  sahili  və  Ön  Asiya  ölkələrində  daha  mütərəqqi  ictimai-iqtisadi 

formasiyanın  -  feodalizmin  rüĢeymləri  yaranırd ı.  Həmin  ölkələr  üçün  həlledici 

əhəmiyyətə  malik  olan  bu  proseslər  tarixi  A zərbaycanın  vilayətlərin i  də  əhatə 

etmiĢ,  lakin  quldarlıq  quruluĢu  ənənələrinin  kö k  saldığı  cəmiyyətlərə  nisbətən 

burada feodal istehsal münasibətləri, əvvəla, daha erkən fo rmalaĢa bilmiĢ,  ikincisi 

isə daha intensiv olmuĢdur. 

Azərbaycanın  siyasi  tarixində  orta  çağın  baĢlanğıcı  Ģimalda  Dərbənddən 

cənubda  Zəncanadək,  Ģərqdə  Xəzər  dənizi,  qərbdə  Kiçik  Qafqaz  dağlarınadək 

geniĢ  bir  ərazin i  əhatə  edən  tarixi  torpaqlarımızın  III  əsrin  II  yarısında  Cənubi 

Qafqazın digər vilayətləri ilə birlikdə Sasani imperiyasının tərkibinə daxil edilməsi 

ilə əlamətdardır. Sasani iĢğalı nəticəsində hələ e. I əsrinin  əvvəllərindən bu ərazin in 

cənubunda  -  Atropatenada  hakimiyyət  baĢında  olan  Parfiya  arĢakilərin in  kiçik 

sülaləsi  aradan  götürülür;  pəhləvi  mənbələrində  Adurbadaqan  adlandırılan  bu  yer 

yeni  imperiyanın  artıq  heç  bir  dövlət  statusu  qalmayan  adi  vilayə tinə  çevrilir. 

Tarixi Azərbaycan ərazisinin Ģimal torpaqların ı ö zündə birləĢdirən A lbaniya isə   

 

1



 1998-ci ildə yazılmıĢdır.

 

 



 

sasanilərin vassal asılılığ ına düĢsə də, özünün hələ e. I əsrindən hakimiyyətə gələn 



mənĢəcə parfiyalı arĢakilər sülaləsindən olan hökmdarlarını qoruyub saxlaya bildi. 

Erkən  feodalizm  dövründə  tarixi  Azərbaycan  ərazisində  mülkiyyətin 

dövlət  (hökmdarın  Ģəxsində)  forması  onunla  yanaĢı  mövcud  olan  xüsusi  feodal 

mü lkiyyəti  formasına  nisbətən  üstünlük  təĢkil  edirdi.  Feodal  münasibətlərin in 

inkiĢafı,  feodal  sinfinin  və  torpaq  üzərində  xüsusi  feodal  mülkiyyətin in 

formalaĢması  ilə  əlaqədar  əsas  torpaq  fondunun  dövlətin  əlindən  tədricən  kübar 

nəsillərin əlinə keçməsi prosesi baĢ verdi. 

Feodal  münasibətlərinin  möhkəmlən məsi  burada  məhsuldar  qüv vələrin 

inkiĢafına  Ģərait  yaratdı.  Yazılı  mənbələr,  eləcə  də  arxeoloji  və  etnoqrafik 

materiallar  Azərbaycanda  əkinçilik,  maldarlıq  və  sənətkarlığ ın  in kiĢafında  xüsusi 

irəliləyiĢ olduğunu göstərdi.  Yenə həmin  mənbələr erkən orta əsr Azərbaycanında 

yeni Ģəhərlərin salın ması,  köhnə Ģəhərlərin çiçəklən məsi prosesinin getdiyini sübut 

etdi. 

Ġstehsal  qüvvələrinin  artması,  feodal  münasibətlərinin  in kiĢafı  və 



möhkəmlən məsi nəticəsində, eləcə də Albaniya və Adurbadaqanın iqtisadiyyatında 

Ģəhərlərin  ro lunun  yüksəlməsi  ilə  bağlı  olaraq  Ģəhərlərin  sosial  strukturunda  da 

dəyiĢikliklər baĢ verdi, əkinçiliklə əlaqəni kəs miĢ azad sənətkarlar meydana çıxd ı.  

Erkən  orta  əsrlər  dövründə  Azərbaycan  əhalisi  sasanilərə,  bizanslılara  və 

baĢqa  iĢğalçılara  qarĢı  mübarizə  apard ı.  V  əsrin  əvvəllərindən  türkdilli  tayfaların 

hələ  eramızın  ilk  əsrlərindən  baĢlanan  axını  daha  da  gücləndi.  Əsasən  Dərbənd 

keçid indən olan bu axının qarĢısını almaq üçün sasanilər Azərbaycan torpaqlarında 

güclü müdafiə xətləri çəkməyə baĢladı. 

IV  yü zildən  baĢlayaraq,  xristianlıq  Albaniyanın  dövlət  dininə,  yeni 

yaranmıĢ feodal cəmiyyətinin hakim ideologiyasına çevrild i. ZərdüĢtiliy in möhkəm 

yer  tutduğu  Sasani  vilayəti  Adurbadaqan  isə  bu  dövrdə  artıq  müstəqilliyini  itirsə 

də, dini və mədəni mərkəz rolunu daha da artırd ı. 

VI  əsrdə  Sasani  hökmdarı  I  Xosrov  ƏnuĢirəvanın  keçirdiyi  yeni  inzibati 

islahata  əsasən  Albaniya  da  Atropatena  və  baĢqa  yerlərlə  birlikdə  Sasani 

imperiyasının "Adurbadaqan (ərəb-fars ənənəsinə görə Azərbaycan) kustu (tərəfi)" 

adlanan  ġimal  bölgəsinə  daxil  edildi.  Bununla  da  hələ  erkən  Sasanilər  dövründə 

siyasi  mənasını  itirmiĢ  və  yalnız  coğrafi  adını  saxlamıĢ  "Adurbadaqan  - 

Azərbaycan"  məfhu mu  ilk  dəfə  o laraq  Arazdan  Ģimalda  və  cənubda  yerləĢən 

torpaqlarımızı  özündə  birləĢdirən  vahid  siyasi-inzibati  mənanı  kəsb  etdi

1



Azərbaycanın  və  azərbaycanlıların  həyatında  baĢ  vermiĢ  bu  mühüm  hadisədən 

sonrakı dövrlərdə ("ərəb", "səlcuq" və s.) "Azərbaycan" məfhu mu yaran mıĢ, tarixi  

Ģəraitə uyğun olaraq mü xtəlif mənaları (siyasi-in zibati,coğrafi və ya siyasi) daĢıyır. 

 

 



1

 M əhz bu səbəbdən biz Albaniya və Adurbadaqanın vahid "Azərbaycan" siyasi-

inzibati adı ilə birləĢdiyi dövrə qədərki tarixini ayrılıqda təqdim edirik.  

 


 

VII  əsrin  əvvəllərində  Azərbaycan  Ģima ldan  gələn  xə zə rlə rin,  orta larına 



yaxın  isə  cənubdan  gələn  ərəblərin  hücu mlarına  məru z  qalırdı.  Ölkəmizin   və 

xalq ımızın  taley ində  həlledici  dəyiĢikliklərə  səbəb  olan  bu  hücumlar,  nəhayət, 

Albaniyanın  dövlət  müstəqilliyinə  son qoyulması,  tarixi  A zərbaycan  torpaqların ın 

geniĢ ərazili yeni imperiyanın - Ərəb Xilafətinin tərkibinə qatılması ilə nəticələn ir. 

Azərbaycanın  vahid  dövlət  tərkib ində  olması  ölkənin  ayrı-ayrı 

vilayətlərinin iqtisadi və mədəni yaxınlaĢmasın ı təmin edir.  

Feodalizmin inkiĢafı ilə kəskinləĢən sinfi mübarizə Azə rbaycan ərazisində 

də mü xtəlif formalarda təzahür edir. 

VIII  əsrin  ortalarına  ya xın  daha  da  artaraq  bütün  Xilafət  vilayətlərini 

bürüyən və mərkəzi hakimiyyətə qarĢı yönəldilən d ini-siyasi hərəkat Azərbaycanda 

yerli  ərəb  üsuli-idarəsini  hədəf  etdi.  Dövrün  bütün  çıxıĢları  kimi  din i  zəmində 

təĢəkkül  tapan  bu  mübarizə  siyasi  mah iyyət  kəsb  edərək,  xüsusilə  Babək 

xü rrəmin in  rəhbərliy i  dövründən  ərəb  əsarətinə  və  feodal  istismarına  qarĢı 

yönəldilmiĢ  qüdrətli  ü mu mxalq  hərəkatına,  sözün  əsil  mənasında,  azadlıq 

müharibəsinə  çevrilir.  Bu  hərəkat,  tabeliyində  olan  xalq larla  Xilafətin  qarĢılıq lı 

münasibətlərini  kəskinləĢdird i,  ərəb  imperiyasının  parçalan ma  prosesini 

sürətləndirdi.

 

IX  əsrin  sonu  -  X  əsrin  əvvəli  Ərəb  Xilafətinin  ucqarlarındakı  yerli  hakim  və 



caniĢinlərin  separatizminin  güclənməsi,  mərkəzi  hakimiyyətdən  yarımasılı  və  ya 

müstəqil dövlət quru mların ın yaran ması ilə əlamətdardır.  Bu dövlətlərin hakimləri 

tədricən  xəlifə  xəzinəsinə  göndəriləcək  verg ilərin  miqdarını  azaltdılar,  onu 

ödəməkdən imtina etdilər və beləliklə də,  müstəqillik əldə edərək,  xəlifənin ancaq 

dini rəhbərliyini qəbul etdilər.

 

Ərəb  iĢğalından  sonrakı  dövrdə  Azərbaycan  əhalisi  islamı  qəbul  etməyə 



baĢladı.  Lakin  yeni  dini  ideologiyanın  Azəıbaycanın  cənub,  xüsusilə  Ģimal 

hissəsində qərarlaĢması X yüzildə də davam edən, u zun çəkən bir proses oldu.

 

Xilafətin iĢğal etdiyi ölkələr, o cümlədən Azərbaycan islamlaĢdıqca yeni din bu 



ölkələrin  xalqların ı  ideolo ji  cəhətdən  birləĢdirən  böyük  qüvvəyə  çevrildi.  Ġslamın 

geniĢ  vüsəti  ilə  əlaqədar  bu  dini  qəbul  etmiĢ  bütün  xalq lar  kimi,  ü mu mi 

"müsəlman‖  məfhu mu  ilə  birləĢmiĢ  azərbaycanlılar  da,  xüsusilə  IX-X  əsrlərdə 

tərəqqi,  X-XII  əsrlərdə  çiçəklən mə  dövrünü  keçirən  müsəlman  mədəniyyətinin 

inkiĢafı prosesində iĢtirak etdilər.

 

XI  əsrin  70-ci  illərin in  sonunda  Azərbaycan  torpaqları  Orta  Asiyadan  Aralıq 



dənizinədək,  Qafqazdan  Ġran  körfəzinədək  olan  yerləri  ö zündə  birləĢdirən  Böyük 

Səlcuq imperiyasının tərkibinə daxil edilir.

 

Bu  dövrdə  Azərbaycan  ərazisində  cərəyan  edən  dil,  din,  ərazi,  mədəniyyət  və 



iqtisadi  əlaqələr  vəhdəti  zəminində  yeni  etnik  birliyin  -  türkd illi  Azərbaycan 

xalq ının fo rmalaĢması prosesi baĢa çatdı.

 

Səlcuq  dövlətinin  tənəzzülü  dövründə  yeni  növ  dövlət  birləĢ mələrinin  - 



atabəyliklərin  təĢəkkülü  üçün  zəmin  yarandı.  1136-cı  ildə  ġəmsəddin  Eldəniz 

 

tərəfindən  əsası  qoyulan  Azərbaycan  Atabəyləri  dövləti  dövrün  ən  qüdrətli  və 



mədəni dövlətlərindən oldu. 

Azərbaycanda  mədəni  həyatın  yüksəlməsi  ilə  səciyyələnən  XII  əsr 

Azərbaycan  intibahı  dövrü  hesab  edilir,  məhz,  bu  dövrdə  Azərbaycan  xalqı 

dünyaya görkəmli alimlər, Ģairlər, memarlar bəxĢ edir.

 

Taleyüklü   hadisələrlə   dolu  olan  bu  dövrün  XIX  yüzildə  Abbas qulu  ağa 



Bakıxanov tərəfindən baĢlanan tədqiqi, sonralar üçcildlik "Azərbaycan tarixi"nin  I 

cild ində  təqdim  edilən  yığcam,  lakin  dərin  məzmun lu  materialla  zəngin ləĢdirilsə 

də, daha sonrakı onillərdə aparılan elmi araĢdırmalar yeni  faktları, yeni  mənbələri 

üzə  çıxara  bilmiĢdir.  Azərbaycan  alimlərinin  gərgin  zəh məti,  qanı-canı  bahasına 

baĢa  gələn  bu  ağır  iĢ  tariximizin  bir  ço x  o xun maz  səhifələrin i  bərpa  etdi, 

xalq ımızın  ö mür  yolunu  iĢıqlandırdı,  q iy mətli  tədqiqat  iĢlərin i  ortaya  gətirdi. 

Bunlardan  akademik  Ziya  Bünyadovun  Azərbaycanın  VI-IX  əsrlər,  eləcə  də 

Eldənizlər  sülaləsi  dövrünə,  Sara  xanım  AĢurbəylinin  Bakı  və  ġirvanın  tarixinə, 

Sara  Qasımovanın  ərəblərə  qədərki  Cənubi  Azərbaycan  tarixinə,  Yusif  Cəfərovun 

hun  tayfalarının  Albaniya  ilə  qarĢılıqlı  əlaqələrinə,  Fəridə  Məmmədovanın  erkən 

orta  əsrlər  Albaniyasının siyasi  tarixinə  və  tarixi  coğrafiyasına,  RəĢid  GöyüĢovun 

Albaniyada  xristianlığın  tarixinə,  Rəhim  Vahidovun  erkən  orta  əsrlər  Mingəçevir 

tarixinə,  Nailə  Və lixan lının  Xilafətin  Azə rbaycanla  qarĢılıqlı  münasibətləri 

məsələlərinə,  Məmməd  ġəriflin in  IX-XI  əsrlər  Azərbaycan  feodal  dövlətləri 

tarixinə,  Saleh  Qazıyevin  Qəbələ,  Rauf  Məmmədovun  Naxçıvan,  Qara 

Əh mədovun  Beyləqan,  Hüseyn  Ciddin in  ġamaxı,  Ömər  Ġs mizadə  və  Fərhad 

Ġbrahimovun  Bakı  və  s.  Ģəhərlərin  tarixinə  dair  yazdıq ları  əsərlərin  xüsusi 

əhəmiyyətini qeyd etmək lazımd ır

1

.

 



Tədqiq  edilən  dövrün  tam  təsvirini  vermək  üçün  son  40  ildə 

arxeoloqlarımızdan  QardaĢxan  Aslanov,  Ġlyas  Babayev,  Firudin  Qədirov,  QoĢqar 

QoĢqarlı,  Nəsimi  Quliyev,  Əsgər  Əliyev,  Aləm  Nuriyev,  Abdulla  Orucov,  Fazil  

Osmanov,  Cabbar  Xəlilov  və  baĢ qalarının  tarixi-arxeolo ji  tədqiqatlarını, 

MəĢədixanım  Nemətovanın  orta  əsr  epiqrafik  ab idələrimizə  həsr  etdiyi  əsərlərini, 

etnoqraflardan Teymur Bünyadov, Qiyasəddin Qeybullayev, sənətĢünas alimlərdən 

Rasim  Əfəndi,  Nəsir  Rzayev,  Kamil Məmməd zadə,  Cəfər Qiyasi, d ilçi alimlərdən 

Vaqif  Aslanov,  Q.Vo roĢil,  Aydın  Məmmədov,  Tofiq  Hacıyev  və  baĢqalarının, 

ədəbiyyatçılardan  Həmid  Araslı,  Rüstəm  Əliyev,  Azadə  Rüstəmova,  Malik 

Mahmudov  və  onlarca  baĢqalarının  adlarını  çəkmək  və  əsərlərini  xatırlamaq 

vacibdir. 

Vətən tarixĢünaslığımızın tərkib h issəsini təĢkil edən bu əsərlərlə yanaĢı, 

 

 

1



  Adları çəkilən bu və digər müəlliflərin əsərləri haqqında kitabın sonunda təqdim 

edilmiĢ mənbələr və ədəbiyyat siyahısma bax.  

 

 


 

V.Bartold,  Ġ.Markvart,  V.Minorski,  K.Trever,  Y.Bertels,  V.Beylis,  Ə.Kəsrəvi  və 



baĢqa bu kimi  xarici ölkə alimlərinin dövrün tədqiqi üçün az əhəmiyyət daĢımayan 

araĢdırmaların ı da qeyd etmək istərdik.

 

Onu  da  deməliyik  ki,  burada  təqdim  etdiyimiz  cildin  yazılmasında  istifadə 



edilmiĢ  mənbə  və  ədəbiyyatın  xüsusi  təhlilini  vermə kdən  imt ina  etdik;  belə   ki, 

görkəmli  mütəxəssislərimizin  ayrı-ayrı  tarixi  dövrlərə  həsr  etdikləri  məlu m  və 

məĢhur tədqiqatlarında bu iĢ yüksək elmi səviyyədə yerinə yetirilmiĢ, tədqiq edilən 

dövrün tarixĢünaslıq və mənbəĢünaslıq məsələləri səlahiyyətlə həll edilmiĢdir.

 

Beləliklə,  gördüyümü z  kimi,  xalqımızın  sasanilərin  hakimiyyətindən  tutmuĢ 



monqolla rın  iĢğalınadək  olan  orta  çağ  dövrü  son  qırx  ildə  ayrı-ayrı  kitablarda  öz 

əksini tapa bilmiĢdir. Lakin, bununla yanaĢı, Vətən tarixĢünaslığı qarĢısında dövrün 

tələb  etdiyi  vacib  bir  məsələ  dururdu:  ayrı-ayrı  alimlərimizin  gərgin  əməyin in 

məhsulu  olan  bu  əsərlərin  saysız-hesabsız  səhifələrinə  "səpələnmiĢ"  tariximizi 

vahid  kitabda  cəmləĢdirmək,  obyektiv lik  və  elmiliyə  xələl  gətirmədən  o xuculara 

təqdim etmək.

 

Obyektiv  və  subyektiv  səbəblər  bu  vacib  iĢin  on  illər  boyu  uzanmasına, 



son  illərdə  çıxan  tarix  kitablarının

1

  əhatə  etdiyi  bir  çox  mühü m  proble m  və 



məsələlərin,  mü xtəlif  fakt  və  hadisələrin  biri  digərini  təkzib  etməsinə  səbəb  old u. 

Bu  vaxtadək  xalq ının  və  ölkəsinin  tarixin i  pis-yaxĢı  bilməsi  ilə  öyünən 

tarixsevərlər  bir  yana  qalsın,  hətta  mütəxəssislər  də  tariximizin  ayrı-ay rı 

mərhələlərini  (o  cümlədən  bizim  cilddə  tədqiq  edilən  dövrü)  "özünəməxsus"  elmi 

süzgəcdən  keçirən,  "özünəməxsus"  qayda  ilə  iĢıqlandıran  müəlliflərin  bəzi 

fikirlərindən  baĢ  aça  bilmədilər.  Eyni  möv zuya  aid  biri  digərini  tə kzib  edən,  biri 

digərinin   əksi  olan  faktlar  və  hadisələr,  eləcə  də  daban-dabana  zidd  o lan 

"konsepsiyalar"  çoxdan  bəri  gözlənilən  bu  tarix  kitabların ın  ümu mi  uğuruna  təsir 

etdi, bir sıra vacib məsələ və problemlərin həllində hərc-mərclik törətdi. 

Bütün  bunlar  cildi  hazırlayan  müəllif  ko llektiv ini  və  onun  redaksiya 

heyətini  ağır  imtahan  qarĢısında  qoydu.  Uzun  illərdən  bəri  yenidən  və  yenidən 

yazılan,  dəfələrlə  təzə  materiallar  əsasında  dəyiĢdirilən,  yeniləĢdirilən  mətnlər 

üzərində  iĢ  davam  etdirild i.  Tədqiq  edilən  dövrün  səlahiyyətli  mütəxəssisləri 

mətnlərin yazılmasına cəlb olundu. Demək o lar, elə bir  müəllif olmad ı  ki, yazd ığı 

fəslə, paraqrafa elmi axtarıĢlarla dəqiq ləĢdirilmiĢ  material salmasın,  istifadə etdiyi 

mənbəni baĢqa mənbələrlə, eləcə də arxeolo ji tədqiqatların nəticələri  ilə, görkəmli 

alimlə rin a raĢdırma ları ilə müqayisə etməsin. 

Beləliklə, u zun illərin  ağrısı-acısı, sevinci-kədəri ilə yazılan kitab, nəhayət, baĢa 

çatdırıldı.  Lakin  ağ ır  təəssüf  hissi  ilə  kitabın  yazılmasında  iĢtirak  edən 

əvəzolun maz elm fədailərimiz akademik Ziya Bünyadovu, tarix elmləri doktoru 

 

1

M ahmud  Ġsmayılov.  Azərbaycan  tarixi.  Bakı,  1992;  Azərbaycan  tarixi.  Ən  qədim 



dövrlərdən  XX  əsrin  əvvəllərinə  qədər.  Bakı,  1993;  Azərbaycan  tarixi  (Ən  qədim 

zamanlardan XX əsrədək), I c, Bakı. 1994; Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmiĢimizdən 1870-ci 

ilə qədər). Bakı. 1996.

 


10 

 

Mikayıl  Heydərovu,  tarix  elmləri  namizədi  Rauf  Məmmədovu  xatırlamaq  istərdik. 

Qoy onların da ruhları Ģad olsun

1



Cild in mətni aĢağıdakı müə lliflə r tərəfindən yazılmıĢdır: 

G i r i Ģ - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. 

I  f  ə  s  1  i  ("Azərbaycanın  III-VII  əsrlərdə  əra zisi  və  əhalisi");  

§  1  -  tarix  elmləri  doktoru  Fəridə  Məmtnədova,  §  2  -  tarix  elmləri 

doktoru  Sara  Qasımova,  §  3  -  filologiya  elmlə ri  doktoru  Q.Vo roĢil,  

tarix  elmləri  namizəd i  Yusif  Cəfərov,  tarix  elmləri  doktoru  Sara 



Qasımova 

və 


b.-nın 

tədqiqatları 

əsasında 

Nailə 

Vəlixanlı 

tərtib 


etmiĢdir. 

II  fəsil  ("III-VII  əsrlərdə  Azərbaycanın  Ģima lında  -  Albaniyada 

ictimai  quruluĢ  və  sinfi  mübarizə");  §  1-6,  8-10  -  tarix  elmləri 

doktoru 


Fəridə  Məmmədova,  §  7  -  tarix  elmləri  doktoru  İlyas 

Babayev. 

III


 

fəsil  (―III-VII  əsrin  ortalarında  Azərbaycanın  siyasi  həyatı 

(Albaniya)"; § 1-3 - tarix elmləri doktoru Fəridə Məmmədova. 

IV

 



fəsil  ("III—VII  əsrin  I  yarısında  Cənubi  Azərbaycanın  -

Adurbadaqanın sosial-iqtisadi və siyasi tarixi" ); § 1-8 - tarix elmləri doktoru Sara 



Qasımova. 

V  fəsil  ("III-VII  əsrlərdə  Azə rbaycan  mədəniyyəti");  §  1  -  tarix 

elmləri  doktoru  Qara  Əhmədov,  §  2  (a)  -  tarix  elmləri  doktoru 

Fəridə  Məmmədova,  §  2  (b)  -  tarix  elmləri  doktoru  Sara  Qasımova, 

§  3  -  sənətĢünaslıq  elmləri  doktoru  Nəsir  Rzayev,  tarix  elmləri  dok- 

toru  Aləm  Nuriyev,  tarix  e lmləri  na mizədi  Qoşqar  Qoşqarlı  və  b.-nın 

tədqiqatları  əsasında  Nailə  Vəlixanlı  tərtib  etmiĢdir.  §   4  -  sənət- 

Ģünaslıq 

doktoru 


Kamil 

Məmmədzadə 

(Azərbaycanın 

Ģimalı) 

və 


tarix elmləri doktoru Sara Qasımova (A zərbaycanın cənubu). 

VI

 



fəsil  ("Ərəb  iĢğalı  ərəfəsində  və  dövründə  Azərbaycanın  siyasi 

vəziyyəti. Azərbaycanın Ərəb Xilafəti tərkibinə daxil edilməsi"); § 1 - tarix elmləri 

doktoru  Fəridə  Məmmədova,  §  2-3  -  tarix  e lmlə ri  doktoru  Naih  Vəlixanlı,  §  4  - 

akademik Ziya Bünyadov. 

VII

 

fəsil  ("Azərbaycan  Ərəb  Xilafəti  tərkibində");  §  1-2  -  tarix  elmləri 



doktoru  Nailə  Vəlixanlı,  §  3  -  akade mik  Ziya  Bünyadov  və  tarix  elmlə ri  doktoru 

Nailə Vəlixanlı. 

VIII 


fəsil 

(" VII-X 

əsrlərdə 

A zərbaycanda 

sosial-iqtisadi 

məsələlər");  § 

1  - 

mü xb ir  ü zv  Teymur  Bünyadov,  §  2-3-tarix 



elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. 

 

1



 

Çox  təəssüf  ki,  kitabın  ilk  (1998-ci  il)  nəĢrindən  sonraki  illərdə  müəlliflərdən 

Sara  xanım AĢurbəyli, Qara Əhmədov, Zakir M əmmədov, Kamil M əmmədzadə, Q.VoroĢil, 

Nəsir Rzayev, Aləm Nuriyev dünyalarını dəyiĢmiĢlər (məsul red.). 

 


11 

 

IX  fəsil  ("Xilafətdə  Əməvilə rə  və  Abbasilərə  qarĢı  dini-siyasi 



hərəkat.  A zərbaycanda  xürrəmilər-babəkilər  hərəkatı");  §  1  -4  -  tarix 

elmləri  doktoru  Nailə  Vəlixanlı,  §  5-7  -  akademik  Ziya  Bünyadov 

və tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. 

X  fəsil  (" VII-X  əsrlə rdə  Azərbaycan  mədəniyyəti");  §  1  -  tarix 

elmləri  doktoru  Qara  Əhmədov,  §  2  -  tarix  elmləri  doktoru  Nailə 

Vəlixanlı  və  fəlsəfə  elmləri  doktoru  Zakir  Məmmədov,  §  3  -  tarix 

elmləri  doktoru  Nailə  Vəlixanlı  və  filologiya  elmləri  doktoru  Göv- 



hər Baxşəliyeva, § 4 - sənətĢünaslıq doktoru Kamil Məmmədzadə. 

 

XI 



fəsil 

("Xilafətin 

zəifləməsi 

və 


Azərbaycan 

ərazisində 

IX-X  əsrlərdə  yaranan  feodal  dövlətlərinin  siyasi  tarixi");  § 1,3, 

6-7 


-  tarix  elmlə ri  doktoru  Nailə  Vəlixanlı,  §  2  -  tarix  elmlə ri  doktoru 

Sara  xanım  Aşurbəyli, §  4  -  tarix  elmləri  doktoru  Fəridə  Məmmədova,  §  5  - tarix 

elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı və tarix elmləri namizədi Yunis Nəsibov. 

 

XII 


fəsil 

("Azərbaycan 

inkiĢaf 

etmiĢ 


feodalizm 

dövründə 

(XI-XII  əsrlə r)");  §  1  -  tarix  e lmləri  namizədi  Yunis  Nəsibov,  §  2-8 

- akade mik Ziya Bünyadov. 

 

XIII  fəsil 



("XI-XII 

əsrlərdə 

A zərbaycanda 

sosial-iqtisadi 

quruluĢ"); § 1-5 - tarix elmləri doktoru Mikayıl Heydərov. 

 

XIV  fəsil  ("Azərbaycan  xa lqın ın  və  Azərbaycan  dilinin  forma - 



laĢmasının baĢa çatması") - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. 

 

XV  fəsil  ("XI-XII  əsrlə rdə  Azə rbaycan  mədəniyyəti");  §  1  -  tarix 



elmləri  doktoru  Qara  Əhmədov,  §  2  -  mətni  baĢlıca  olaraq  sənət- 

Ģünaslıq 

doktoru 

Kamil 

Məmmədzadə, 

sənətĢünaslıq 

namizədi 

Cəfər  Qiyasi  və  b.-nın  tədqiqatları  əsasında  Nailə  Vəlixanlı  tərtib 

etmiĢdir.  §  3  -  sənətĢünaslıq  doktoru  Rasim  Əfəndi,  §  4  -  tarix  elm- 

ləri  doktoru  Məşədi  xanım  Nemətova,  §  5  -  tarix  elmləri  namizədi 



Rauf  Məmmədov  və  tarix  elmlə ri  doktoru  Fəridə  Məmmədova  (alban 

ədəbiyyatı),  §  6  -  tarix  elmləri  doktoru  Nailə  Vəlixanlı,  §  7  -  fəl- 

səfə elmləri doktoru Zakir Məmmədov. 

Kitabın  biblioqrafiyasını  Nailə  Vəlixanlı,  Qara  Əhmədov  və  Fəridə 



Məmmədova, xronoloji cədvəli Nailə Vəlixanlı hazırlamıĢlar. 

Kitabın  müəllif  kollektivi  və  redaksiya  heyəti  cild in  çapa  hazırlan masında 

kö məyini  əsirgəməyən  xeyirxah  niyyətli  bütün  Ģəxslərə,  redaksiya,  nəĢriyyat  v ə 

mətbəə iĢçilərinə dərin təĢəkkürünü bild irir, o xucularımızdan isə iltifat gö zləy ir. 



 

Nailə Vəlixanlı 

 

 



 

 


12 

 

I FƏSĠL 



 

AZƏRBAYCANIN III-VII ƏSRLƏRDƏ ƏRAZĠSĠ VƏ 

ƏHALĠSĠ 

 


Yüklə 5,02 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin