Tasdiqlayman “ Avtomatlashtirish va boshqarish” kafedrasi Mudiri: “ ” 20 yil Kurs ishi

III. AMALIY QISM


Shtangenserkulning metrologik xarakteristikalarini o’lchash deapazoni aniqlikj klassi, yo’l qo’yiladigan xatoliklari, sezgirligi
Shtangenserkul o’lchash vositasi yordamida o’lshashlar amalga oshirildi hamda natijalari olindi.

X1= 6.5 X11=6.43

X2= 6.48 X12=6.47
X3= 6.49 X13=6.44
X4=6.47 X14=6.5
X5=6.47 X15=6.45
X6=6.46 X16=6.49
X7=6.45 X17=6.44
X8=6.45 X18=6.47
X9=6.44 X19=6.43
X10=6.46 X20=6.46


Shtangenserkul yordamida amalga oshirilgan o’lchashlar natijalari qayta ishlanadi.
Dastlab olingan natijalarning o’rta arifmetigi qiymati _{ } hisoblaymiz:
_{ }=_{ } = _{ } =
_{ }=6.46
b) Endi har bir o’lchash natijasi uchun absolut xatolik ∆X_i topamiz:
∆X_i=X_i-_{ }
∆X₁=X_i-_{ }=6.5-6.46=0.03
∆X₂=X_i-_{ }=6.48-6.46=0.01
∆X₃=X_i-_{ }=6.49-6.46=0.02
∆X₄=X_i-_{ }=6.47-6.46=0.0075
∆X₅=X_i-_{ }=6.47-6.46=0.0075
∆X₆=X_i-_{ }=6.46-6.46=-0.0025
∆X₇=X_i-_{ }=6.45-6.46=-0.012
∆X₈=X_i-_{ }=6.45-6.46=-0.012
∆X₉=X_i-_{ }=6.44-6.46=-0.022
∆X₁₀=X_i-_{ } =6.46-6.46=-0.0025
∆X₁₁=X_i-_{ }=6.43-6.46=-0.03
∆X₁₂=X_i-_{ }=6.47-6.46=0.0075
∆X₁₃=X_i-_{ }=6.44-6.46=-0.025
∆X₁₄=X_i-_{ }=6.5-6.46=0.03
∆X₁₅=X_i-_{ }=6.45-6.46=-0.012
∆X₁₆=X_i-_{ }=6.49-6.46=0.02
∆X₁₇=X_i-_{ }=6.44-6.46=-0.02
∆X₁₈=X_i-_{ }=6.47-6.46=0.0075
∆X₁₉=X_i-_{ }=6.43-6.46=-0.03
∆X₂₀=X_i-_{ }=6.46-6.46=-0.0025
C) O’lchash natijalarining o’rtacha kvadratik xatoligi va o’rta arifmetik


qiymati bo’yicha o’rtacha kvadratik xatoligi σ va σ_n ni topamiz:
σ=_{ };
σ_n=_{ }=_{ }.
σ=_{ }=_{ }=_{ }=0.02

σ_n=_{ }=_{ }=0.004

d) 20 ta natijadagi qo’pol xatoliklarni topish uchun biz “uch sigma” mezonkdan foydalanamiz.
Agar o’lchashlarning absolyut xatoligining absolyut qiymati (moduli) 3σ qiymatidan oshib ketgan bo’lsa, ushbu natija qo’pol xatolik hisoblanadi.

3*σ=3*0.02=0.06

X_i qiymatlarining hech biri o’rtacha arifmetik 0.06 dan ko’proq farq qilmaydi. Shuning uchun noto’g’ri kuzatishlar yo’q deb taxmin qildm.

Ehtimoliy xatolik Styudent koiffitsenti yordamida aniqlanadi:

∆X=t_n*σ_n

Bu yerda t_n Styudent koiffitsenti bo’lib, uni quyidagi maxsus jadvaldan o’lchashlar soni (n=20) va qabul qilingan ishonchli ehtimollik (texnik o’lchashlarda P=0.95 ehtimollik olinadi) qiymatlariga qarab olindi.

N	P
	0.6	0.7	0.8	0.9	0.95	0.98	0.99
2	1.38	2	3.1	8.3	17.7	31.8	63.7
5	0.94	1.2	1.5	2.1	2.8	3.7	4.8
10	0.88	1.2	1.4	1.8	2.3	2.8	3.3
20	0.86	1.1	1.3	1.7	2.1	2.5	2.9
40	0.85	1.2	1.3	1.7	2.0	2.4	2.7
60	0.85	1.0	1.3	1.7	2.0	2.4	2.7
120	0.85	1.0	1.3	1.7	2.0	2.4	2.6

∆X=t_n*σ_n=2.1*0.004=0.0084

Bu holda o’lchanadigan kattalikning haqiyqiy qiymati (ishonchlilik intervali) quyidagi formula bo’yicha hisoblab topiladi.
X=_{ }±∆X=_{ }± t_n*σ_n
X=_{ }±∆X=6.46±0.0084 X E_{ }
Normal taqsimot bo’yicha taqsimlanish qonunyati tuzildi:

y_i=_{ }

Xulosa
Men “Metrologiya asoslari” fanidan bajargan kurs ishimda menga taqdim etilgan kurs ishi bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatmaga asosan o’lchashlar, o’lchash natijalarini qayta ishlash va taqsimot funksiyalariga oid bilim va ko’nikmalarni amaliy birlashtirdim. Menga berilgan o’lchov vositasi haqida uning ishlash prinsipiva qo’llanilishi kabi nazariy ma’lumotlar berdim hamda ushbu o’lchash vositasi yordamida turli o’lchashlar amalga oshirdim. Natijada o’lchash vositamning aniqlilik chegarasini aniqlashni o’rgandim.
Sifat to‘garaklaridan foydalanishda, amerikalik korxona egalari ularning ishlarini mahalliy sharoitlarga moslashgan holda olib boradilar va shuning uchun aksariyat hollarda Amerikadagi to‘garaklarning faoliyati Yaponiyadagidan farqlanadi. Xususan, agar Yaponiyada faqat 50 – 60 to‘garaklar o‘zlarining darslarini ish soatlarida bajarsa, Amerikadagi to‘garaklar esa o‘z rejalariga ko‘ra, deyarli ishchi soatlarda o‘tkaziladi. Amerikadagi korxona egalari sifat nazorati to‘garaklarini joriy qilishda ishchilarni to‘garaklarda qatnashishini har taraflama rag‘batlantiradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, to‘garaklarning “insonga” bo‘lgan yo‘nalishi, alohida o‘rin egallaydi. Masalan, “Ford” kompaniyasi o‘zining to‘garaklarini yaratilishining asosiy maqsadini “insonning fikr almashuvini yaxshilash, uning ishdagi sifatini, ijodiy potentsialini oshirish” deb e‘lon qilgan.
Ayrim G‘arbiy Yevropa kompaniyalari boshqarishning Yaponiya usuli deb ataluvchi usulini o‘rganishda ishlarining oqilona elementlarni joriy qilish bilan boshladilar. Eng ko‘p tarqalgani Sifat to‘garaklari bo‘ldi. Birinchilardan bo‘lib, bu usulni qo‘llagan davlat Buyuk Britaniyadir. Biroz keyinroq Fransiyada, Germaniyada, Italiyada, Ispaniyada, Niderlandiyada shunga o‘xshash to‘garaklar tarqala boshladi. Hozirgi vaqtda shunday to‘garaklar deyarli hamma mamlakatlarda mavjuddir.

Sifat to‘garaklari kol­lek­tivga ta‘sir ko‘rsatib, ularni mahsulotning sifatini yuqori darajada ta’minlashga xodimlarni safarbar qiladi. Shuning uchun ko‘pgina mam­la­katlarda bu masalaga birinchi navbatdagi masala deb qaralmoqda. Bu muam­moni yechishda korxona rahbari va kollektiv tadbirlarga ishonch hosil qi­lib, qo‘lni qo‘lga berib bir tanu, bir jon bo‘lib harakat qilishlarini ha­yotning o‘zi taqozo qilmoqda. Ana shundagina sifat to‘garaklari o‘z sama­ra­larini bera boshlaydi.

Buni har bir ishbilarmon, korxona rahbari chu­qur tushunishi va vijdonan bajarishi lozim. Mahsulot sifatining yaxshi­lanishi sanoatni har taraflama rivojlanishiga, mustahkamlanishiga olib kelib, davlatning iqtisodiy qudratini oshirishga munosib hissa bo‘lib qo‘shiladi.