«tasdiqlayman» № O’quv ishlari prorektori prof. A. Soleev

SHaxsning uz fikrlari, sezgilari, kechinmalarining uz-urniga tayanishi nima?
Iroda
Xarakter
Introversiya
Eksroversiya
Sotsiometriya metodini kim va kachon ishlab chikargan ?
1934 y, D.Moreno
1930 y, Kettel.
1921 y, Burdon.
1940 y, Myurrey.
Sotsiometriya metodi yordamida nimani aniklash mumkin ?
SHaxsning individual xususiyatini
Xotira turlarini.
Intellekt darajasini.
SHaxslararo simpatiya va antipatiyani
«Siyox dog‘lari» metodikasi kim tomondan ishlab chikilgan ?
Morgan.
R.Rorshax.
Z.Freyd.
Rozensvayg.
«Siyox dog‘lari» testi qaysi metodikalar katoriga kiradi ?
Intellektni aniklash metodikasi.
Motivatsiyani aniklash metodikasi.
Piktogramma metodikalari.
A.Proektiv metodikalar
Sotsiometriya metodi kim tomondan taklif etilgan ?
Rorshax , 1920 y .
Ayzenk , 1930 y.
D.Moreno , 1934 y.
A.SHmelev , 1935 y.
Kishining guruxdagi shaxslararo munosabatlar tizimida tutgan urnini urganish uchun kaysi metodika kullaniladi ?
Sotsiometriya metodi.
Proektiv metod.
«Uy, daraxt, odam» metodikasi.
«Oila rasmi» metodikasi.
«Tematik appersepsion test» TAT kim tomonidan va kachon taklif kilindi?
G.Rorshax , 1921 y
Morgan, Myurrey, 1935 y
Rozensvayg, 1964 y.
Sokolova, 1987 y
Tarqatma materiallar:

Ta’lim metodlari.

Metod – (grekcha Metodos cO‘zidan olingan bO‘lib, izlanish yoki bilish yO‘li, nazariya, ta’limot ma’nosini anglatadi) konkrent vazifani echishga bO‘ysundirilgan, borliqni amaliy yoki nazariy O‘zlashtirish operatsiyalarining yoki yO‘llarining yig‘indisi.
Metod – ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchining muayyan maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning tartibga solingan usullar yig‘indisi. Usul – ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchining birgalikdagi faoliyatini tashkil etishning yO‘li.
Metodlar – Ma’ruza, xikoya, tushuntirish, namoyish, illyustratsiya, video usul, kitob bilan ishlash, labaratoriya, mashk, ukuv suxbati, davra suxbati, baxs, akliy xujum, ishbilarmon, roli uiyn, pinbord, muammoli topshirik
Ta’lim modeli – Ta’lim jarayonining tuzilmasi.
Ta’lim metodlarining ta’lim maqsadlariga erishish bO‘yicha va O‘kituvchining birgalikdagi ish faoliyatini tashkil qilishning qO‘yidagi belgilari bO‘yicha guruhlarga bO‘linadi.
Ta’lim jarayoni – ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi urtasidagi ma’lum maksadlar asosida belgilangan bilim va kunikmalarni tarkib toptirishga yunaltirilgan uzaro ta’sirlashuv jarayonidir.
Ta’lim maksadi – ta’lim-tarbiya natijasi sifatida ukuvchi erishishi lozim bulgan bilim, kunikma, malaka va shaxsiy fazilatlarni belgilaydi.
Texnologiya – yunoncha ikki suzdan «texnos»- maxorat, san’at va «logos» - fan, ta’limot suzlaridan tashkil topgan.
Pedogog – bola etaklash.
Pedagogik texnologiya- Pedagogning ukitish vositalari yordamida taxsil oluvchilarga muayyan sharoitlarda kursatgan tizimi ta’siri natijasida ularda jamiyat uchun za’rur bulgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy xodisa deb ta’riflash mumkin. Ta’riflar nazariyasi buyisa bunday ijtimoiy xodisani pedagogik texnologiya desa buladi.
Ta’lim texnologiyasi – ukitish va urnaganishni anglatar ekan, eng avvalo tizim tushunchasini tushunish olish zarur.
Tizim – tartiblangan, uzaro uzviy boglangan va birgalikda umumiy funsiyani bajaruvchi elementlar tuplami.
Ta’lim jarayoni – ta’lim maksadi, ukuv maksadlari, ta’lim beruvchi, ta’lim oluvchi, ta’lim mazmuni, ta’lim metodi, ta’lim shakli, ta’lim vositalari, nazorat va baxolash.
Innovatsion – yangilanish degani.
DARS METODLARI
An’anaviy dars - muayyan muddatga muljallangan, ta’lim jarayoni kuprok ukituvchi shaxsiga karatilgan, mavzuga kirish, yoritish, mustaxkamlash va yakunlash boskichlaridan iborat ta’lim modellaridir. An’anaviy darsda ta’lim jarayonining markazida ukituvchi turadi.
An’anaviy – ukitish jarayonida asosan ukituvchi avtoritarlik bilan darsni olib borsa (subO‘ekt-obO‘kt), no’ananaviy ukitish jarayonida esa ukuvchi shaxsida erkinlik berish, munosabatlarni demoklashtirish (sub’ekt-sub’ekt) asosida dars jarayonlari tashkil etiladi.
An’anaviy dars utishning asosiy tarkibiy kismlari:
Kirish: Utgan materiallarni takrorlash, dars maksadini tushuntirish, dars mazmuni va rejasi bilan tushuntirish.
YAngi mavzuni yoritish.
«Teta-poya» mashk.
Yunaltirib turiluvchi mashk.
Mustakil bajariladigan mashk.
Ukuvchilarni tushunganlik darajasini tekshirish.
YAkunlash.
An’anaviy metodlarning afzalliklari.
Ma’lum kunikmalarga ega bulgan va anik ma’lum tushunchalarni, fanni urganishda foydali.
Ukituvchi tomonidan ukitish jarayonini va ukitish muxitini yukori darajada nazorat kilinishi.
Vaktdan unumli foydalanish.
Anik ilmiy bilmlarga tayanadi.
Kamchiliklari.
Ukuvchilar passiv ishtirokchi bulib koladilar.
Ukituvchining Tula nazorati barcha ukuvchilar uchun mativatsiyani vujudga keltirmaydi.
Ukuvchilar ukituvchi bilan bevosita mulokotga kirisha olmaydi.
Eslab kolish kobiliyati xamma ukuvchilarda bir-xil bulmaganligi sababli, sinf buyicha uzlashtirish darajasi past bulib kolishi mumkin.
Mustakil urganish va echimlar kabul kilish uchun sharoitlar yaratilmaydi.
No’ananaviy ukitish metodlarining afzalliklar.
Ukitish mazmunini yaxshi uzlashtirishga olib kelishi.
Uz vaktida alokalarning ta’minlanishi.
Tushunchalarni amaliyotda kullash uchun sharoitlar yaratilishi.
Ukitish usullarining turli xil kurinishlari taklif etilishi
mativatsiyaning yukori darajada bulishi.
Utilgan materialning yaxshi eslab kolinishi.
Mulokotga kirishish kunikmasining takomillashishi.
Uz – uzini baxolashning usishi.
Ukuvchilarning predmetning mazmuniga, ukitish jarayoniga bulgan ijobiy munosabati.
Mustakil fikrlay oladigan ukuvchining shakllanishiga yordam berish.
Tankidiy va mantikiy fikrlashni xam rivojlantirish.
Muammolar echish kunikmalarining shakllanishi.
Kamchiliklari.
Kup vakt talab etilishi.
Ukuvchilarni xar doim xam keraklicha nazorat kilish imkoniyatining pastligi.
Juda murakkab mazmundagi material urganilayotganda xam ukituvchi rolining past bulishi.
«kuchsiz» ukuvchilar bulganligi sababli «kuchli» ukuvchilarning xam past baxo olishi.
O‘QITISH MODELLARI.
An’anaviy dars.
Modellashtirish – real xayotda va jamiyatda yuz beradigan xodisa va jarayonlarni ixchamlashtirilgan va soddalashtirilgan kurinishini sinfxonada yaratish va ulardan ukuvchilarni shaxsan katnashishi va faoliyat evaziga ta’lim olishini kuzda tutuvchi metod.
Xamkorlikda urganish – ukuvchilarning mustakil guruxlarda ishlashi evaziga ta’lim olishini kuzda tutadigan metod.
Tadkikot – ukuvchilarni muayyan muammoni echishga yunaltirilgan, mustakil tadkikot olib borishni kuzda tutuvchi metod.
Tadkikot modeli buyicha darsni rejalashtirish.
A) Darsda ukuvchiga kizikish uygotadigan muammo yoki savol kuyiladi.
V) Ukuvchilarga shu muammoni echish xakida gipoteza (faraz) taklif kilinishi mumkin yoki ukuvchilarning uzlari bu gipotezalarni ilgari surishadi.
S) Ukuvchilar uzlari shu muammo xakida kerakli ma’lumotlarni topishadi.
D) Olingan ma’lumotlarga asoslanib ukuvchilar kuyilgan muammo echish xakida xulosaga kelishadi.
E) Ukuvchilar ilgari surgan gipotezalarni tekshiradilar yoki YAngi gipotezani shakllantiradilar.
Tadkikot metodining afzalligi.
Xakkoniy va mustakil fikrlash kobiliyatlarini shakllantirishga yordam beradi.
Dalillarga e’tiborli va xurmat bilan munosabatda bulishi ni tarbiyalaydi.
Barcha bilimlarni nisbiy ekanligini tushunishga yordam beradi.
Mantikiy fikrlashga yordam beradi.
YUzaki echilgan masalalar, muammolarga ishonchsizlik bilan karash munosabatlarini tarbiyalaydi.
Oliy darajdagi fikrlashga turtki beradi.
Nafakat mazmunni uzlashtirishga shuningdek ijodiy va mantikiy fikrlashni rivojlantiradi, muammolarni echish malakalarini xosil bulishiga yordam beradi.
Kamchiliklari
Kup vakt talab kiladi.
Ukituvchida rivojlangan muammolarni echish va strategik rejalashtirish malakalariga ega bulishni talab kiladi. Ukituvchi bilim beruvchi bulib kolmay, balki undan ukuvchini mantikiy asoslangan xulosa chikarishga moxirona yunaltirish talab kilinadi.
1.Bahslar. O‘quv guruhini ikki komandaga bO‘lgan holda, biror mavzu bO‘yicha O‘zaro bahs, fikr almashinuv tarzida O‘tkaziladi.
2.Tadqiqot. Ta’lim oluvchilarning ayrim tadqiqot ishlarini ya’ni diplom va kurs loyihalari, bitiruv ishlarini ilmiy asoslangan holda mustaqil bajarishlari, ularni tadqiqot usulidir.
3.Muzyorar. Ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilar O‘rtasidagi «tO‘siqni» yO‘qotishga qaratilgan usul.
4.O‘yinlar. Ishlarmonlik yoki roli (vaziyatli) O‘yinlar-muammoli vazifaning bir turidir.Fakat bu O‘rinda, matnli material O‘rniga O‘quvchilar tomonidan rollar O‘ynaladigan hayotiy vaziyat sahlanashtirishda, tashkil qilishda va bajarilgan ishning natijalarini baholashda kO‘proq ishtirok etadilar.
6.Kitob bilan ishlash. Ushbu usul ta’lim oluvchilarning O‘quv materialini mustaqil O‘zlartirishni, O‘z-O‘zini tekshiruv malakalarini, berilgan matnning mazmunini tO‘liq va ongli ravishda bayon eta bilishiga qaratilgan usuldir.
7.Individual (amaliy) usul. Ta’lim oluvchilar faoliyatida olingan bilimlarini Amaliy vazifasini echishga qaratadilar. Nazariy olingan bilimlarini amaliyotga tadbiq qilishdir.
8.Suhbatlashishlar. Bu O‘qitish va O‘qitishning diologik, savol – javob usulidir. Suhbat individual va guruh shaklida O‘tkazilishi mumkin.
9.Pinbort. Bu usulning moxiyati shundan iboratki, unda munozara yoki O‘quv suhbati amaliy usul bilan bog‘lanib ketadi.Ta’lim oluvchilar axborotlari, ma’lumotlari doskada tartib bilan joylashtiriladi.
10.Boshkalarni uqitish.Bu usul ta’lim oluvchilar qO‘yilgan muammo bO‘yicha bir-birlariga axborotlar va ma’lumotlarni O‘rgatadilar.
11.Davra subati.Ta’lim oluvchilar davra stolida O‘tirib, bir-birlarining savollariga konvert orkali javob yozishadi.
12. AKLIY XUJUM - goyalarni generatsiya kilish usuli, katnashchilar birlashgan xolda kiyin muammoni echishga xarakat kiladilar, uni echish uchun shaxsiy goyalarni ilgari suradilar.
TA’LIM VOSITALARI.
Real – ukitishda kullaniladigan barcha real yordamchi vositalar, mashinalar, traktorlar, jixozlar, dastgoxlar tayyor maxsulotlar kiradi.
Texnik – proektor, kinoapparat, ukuvtelevideniesi, videomagnitafon, komp’yuter, videofil’mlar, mul’timedia, sinf doskasi, doska-stend, doska-blaknot, kadoskoplar.
CHop etilgan ukuv materiallari – CHop etilgan utkazilgan barcha ukuv va kurgazmali materiallar kiradi.
TARQATMA MATERIALLARNI TAYYORLASH VA
KULLASH KOIDLARI.
Ta’lim oluvchilarga xadan tashkari kup tarkatma materiallar bermang.
Sarlavxalarni bosh xarflar bilan yozish, bir mashgulot uchun 2 ta tarkatma material zarur bulsa, ularga kod-nom borib ularni ajratishni osonlashtiring.
Matn shrifti 12 dan kichik bulmasligi kerak.
Bir betda 80 tadan kup belgi ishlatmang.
Matnlar tushunarli, kiska va oddiy bulishi kerak.
Varak dizayni e’tiborini uziga tortishi kerak.
BAXOLASH.
Baxolashdan kuzlangan asosiy maksad nima?
Baxolash ta’lim jarayonining ma’lum boskichida ukuv maksadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida ulchash, natijalarni aniklash va taxlil kilishdan iborat jarayondir.
Nima uchun baxolash kerak?
Ukuv maksadlariga erishilganlikni aniklash uchun:
Keyingi boskichga utishdan oldin avvalgi uzlashtirish darajasini aniklash uchun:
Natijaga erishilganligini tasdiklash uchun:
Ukuvchilarning kizikishlarini aniklash uchun:
YUtuk va kamchiliklarni aniklash uchun:
Ukituvchi uz faoliyatiga tuzatishlar kiritishi uchun:
YAlpi uzlashtirish darajasini aniklash uchun:
Ta’lim jarayonini yutuklarini aniklash uchun:
Ukuvchilarni yutuklarga kiziktirish uchun:
Tashki kizikuvchilarga, ishga beruvchilarga, yukori tashkilotlarga berish uchun:
Nimani baxolash kerak?
Nazariy bilimlarni:
Amaliy kunikma va malakalarni:
Xulk-atvor va shaxsiy fazilatlari:
Kachon baxolash kerak?
Ta’lim jarayoni boshidan:
Ta’lim jarayoni davomida:
Ta’lim jarayoni yakunida.
Baxolash tizimi samaradorligining asosiy tamoyillari:
Ukuv maksadlariga asoslanganlik
Xakkoniylik
Xakikiylik
Ishonchlilik
Kulaylik
Baxolash tizimi:
Baxolashning besh ballik tizimi
baxolashning reyting tizimi.
BILIM.
Bilim 3 turdan tashkil topgan.
1.Dalil – bu ta’lim ob’ektini anglash vat ugri belgilab olish demakdir. Masalan, nima tugrisida bilim olganligini boshka xil bilimlar orasidan ajrata olish.
2.Tushuncha – bu urganilgan dalilni tushuntirish, ta’riflash va toifalashdan iboratdir. Masalan, kompyuterning tarkibiy kismlari va ularning vazifalarini ta’riflash, farklay olish, shuningdek ularning vazifalarini toifalay olish.
3.Tamoyil – bu umumiy kabul kilingan koidalar. U bir yoki bir necha tushunchalar urtasidagi munosabatni ifoda etadi. Masaln, komp’yuter xonasiga tegishli texnika xafsizligi koidalari, xona xarorati kabilar.

1-rasm. Ta’lim metodlari tizimi.
Birinchi guruh – O‘kuvchilarning O‘zlashtirish, tushunib etish, bilimini mustahkamlash bO‘yicha perseptiv (Perseptiv - O‘zlashtirish) ish faoliyatini ta’minlaydigan, tayyor holatda O‘kuvchilarga bayon kilingan O‘kitish va bilim olish usullari:
ma’ruza, hikoya,tushuntirish:
namoyish, illyustratsiya, videousul.
Ikkinchi guruh – O‘kuvchilarning bilimini O‘zlashtirish, singdirish, mustahkamlash bO‘yicha reproduktiv faoliyatini ta’minlovchi, mahorat va malakani algoritm (namuna) bO‘yicha O‘kuvchining bevosita boshchiligida ishni solishni tashkil etishga asoslangan O‘kitish va bilim olish usullari:
kitob bilan ishlash
laboratoriya usuli:
Mashqlar.

Uchinchi guruh – ta’limga muhokama va rivojlantiruvchi xarakter beruvchi, ta’lim oluvchilarni mahsuldor faoliyatini ta’minlovchi dars berish va O‘kitish usullari:

O‘kuv suhbati
davra suhbati
bahs
aqliy hujum (breynstorming)
ishbilarmon yoki roli O‘yin
«pinbord».
To‘rtinchi guruh – O‘kuvchilar tomonidan muammoni tushinish va echish, mustaqil bilim olishni kuchaytiradigan va shunga undaydigan usular:
muammoli topshiriqlar usuli:
individual (amaliy)usuli:
loyihalar usuli.
Ta’lim usullarining samaradorligi

O‘kuv usuli tanlashda uning samaradorligini e’tiborga olish ham ahamiyatga ega.

1-rasm O‘kitish «piramidasi» kO‘rsatilgan, O‘kuvchilarning axborotni eslab kolish kursatgichlariga O‘qitish usullarining ta’siri aks ettirilgan.

Ё

У

С

У

Л

Л

А
Р

2-rasm. O‘qitish Piramidasi.

1.Ma’ruza, doklad Eshitganimizning 5%
2. O‘kish O‘kiganimizning 10 %
3.Video, rasm,kO‘rgazmalar
kO‘rish Ko‘rganimizning 20%
4.Tajribani namoyish qilish KO‘rgan va eshitganimiz 30%
5.Munoz Birga muhokama qilganimizning40%
6.Mashq O‘kigan,yozgan, gapirganlarimizning 50%
7.Ishbilarmon O‘yin, Mustaqil ukiganlarimizning loyiha usuli tahlil qilganlarmizni muhokama, himoya va yozganlarimizning,namoyish qilganlarimizning 75%
8.Boshqalarni O‘qitish Boshqalarni O‘g‘itgan narsalarimizning 90%ni
Psixologlar, verbal (og‘zaki) O‘quv usullaridan foydalanganimizda (ma’ruza, hikoya, tushuntirish) O‘quvchilar ma’lumotning 5%ni eslab qolishlarini isbotlaganlar.
Kitob O‘qish ma’lumotning 10%ni saqlab qolishga imkon beradi, videofil’m, rasm, kO‘rgazmali qurollarni kurish, kO‘rgan ma’lumtlarni 20%ni O‘zlashtirishni ta’minlaydi.
Loyihalash usuli va ishbilarmonlik O‘yini eng samarali hisoblanadi, buning natijasida O‘quvchilar ongiga ma’lumotning 75%i saqlanib qoladi. Lekin, O‘quv amaliy - mashg‘ulotlarning O‘quvchilar tomonidan olib borilishi undan xam samaraliroq hisoblanadi, bunda 90% ma’lumot O‘zlashtiriladi.
«Piramida»da, pog‘ona kO‘rinishida, O‘quv natijalariga erishishda har bir usulning hissi kO‘rsatilgan.
«Piramida» asosida ta’lim usullarining eng unumlilari O‘rin olgan.
Hozirgi vaqtda kasb-hunar kollejlarida O‘qitishning zamonaviy shakllari va metodlari keng qO‘llanilmoqda. O‘qitishning zamonaviy metodlarini qO‘llash O‘qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishiga olib keladi. An’anaviy O‘qitish jarayonida asosan O‘qituvchi avtoritarlik bilan darsni olib borsa (sub’ekt-ob’ekt), noan’anaviy O‘qitish jarayonida esa O‘quvchi shaxsiga erkinlik berish, munosabatlarni demokratalshtirish (sub’ekt-sub’ekt) asosida dars jarayonlarini tashkil etiladi.
Dars jarayonlarida yuqori samaradorlikka erishish uchun quyidagi metod va usullardan foydalanish mumkin (5.2.-slayd):
Slayd-5.1.K

KICHIK GURUHLARDA ISHLASH METODLARI

АКЛИЙ
ХУЖУМ.

6.ЛОЙИХАЛАШ
ИШЛАРИ.

7.КИТОБ БИЛАН

ИШЛАШ.

2. БАХСЛАР

3. ТАДКИКОТ.

8.ИНДИВИДУАЛ
(АМАЛИЙ) усул

УСУЛ.

4.МУЗЁРАР.


9.СУХБАТЛАШИШЛАР.

11.БОШКАЛАРНИ

УКИТИШ

5.УЙИНЛАР.

12. ДАВРА СУХБАТИ.

Tarkatma material – 5.3 T

KICHIK GURUHLARDA ISHLASHDA TA’LIM METODLARINI

KO‘LLASH.

Afzalliklari	Kamchiliklari

KICHIK GURUHLARDA ISHLASH BO‘YICHA AMALIY MASH/ULOT