“Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor prof. A. Soleev

uchinchi omil ham mavjud - 
bu nasliy xususiyat
lardir. 
Odamga nimalar nasliy beriladi? 
Odamga nasliy yo’l 
bilan ayrim anatomik va biologik xususiyatlari beriladi. Masalan, tana tuzilishi, sochi 
va ko’zlarining rangi, ovozi, gapirish uslublari, ayrim harakatlari tug’ma berilishi 
mumkin. Lekin shuni hyech qachon esdan chiqarmaslik kerakki, odamga hyech vaqt 
uning psixik xususiyatlari, ya’ni uning aqliy tomonlari bilan bog’liq bo’lgan sifatlari 
nasliy yo’l bilan, ya’ni tug’ma ravishda berilmaydi. Nihoyatda nodir hollarda ayrim 
qobiliyatlar, masalan, musiqiy, matematik qobiliyatlari nasliy yo’l bilan berilishi 
mumkin. 
Odamning ruhiy taraqqiyoti va shaxsiy xususiyatlarining tarkib topishi haqida 
gapirar ekanmiz, yana bir muhim narsa ustida tuxtab o’tish kerak. Hozirgi kunda tez-
tez 
akselerasiya
 
terminini ishlatayapmiz. 
 

---

99 
2. Temperament va uning kasb tanlashga yo’llashdagi o’rni. 
Shaxsning xulk-atvori, temperamenti, saloxiyati va boshqa xislatlari kasb 
tanlashda aloxida kasb etadi. Temperament shaxsning ruxiy xususiyatlaridan biri 
bulib, aloxida olingan inson shaxsida ruxiy jarayon va faoliyatning vujudga kelishi, 
utishi, kechishi va dinamikasini belgilab beradi. Lekin psixik faoliyat dinamikasi 
temperamentga emas, balki shaxsiy sabablarga va shaxsning ruxiy xolatiga 
boglikdir,. Xuddi shu boisdan inson, temperamentdan qat’i nazar, mas’uliyat xissini 
sezga, uz kasbiga qiziqsa, chakkonlik namoish etib, gayrat bilan ishlaydi, kasbini 
yektirmasa, aksincha, sustkashlik qiladi.
Temperament inson psixik faoliyatining xususiyati bulib, fiziologik asosini 
nerv sistemasining tiplari, oliy nerv faoliyati qonuniyatlari tashkil etadi. 
Temperament turtta asosiy tipga ajratiladi: sangvinik (xushchakchak), flegmatik 
(bushang, ogir), melanxolik (gamgin), xolerik (qiziqkon). 
Temperament shaxsning bama’niligini; dunyoqarashi, nuktai nazari, e’tiqodi, 
qiziqishlari va xokazolarini ko’rsatuvchi belgi emas.
Hozirgi davrda temperament tiplarining psixologik ta’rifi senzitivlik, 
reaktivlik, aktivlik, ta’sirlanish tezligi, labillik, dinamiklik, reaktivlik bilan aktivlik 
munosabatlarning muvozanati, xarakatning ravonligi, rigidlik (qotib qolganlik), 
ekstrovertirovonlik va intravertirovonlik kabi xususiyatlarga asoslanib tuziladi. 
Psixologiya fanida temperamentning 30 dan ortiq (ba’zan 40 dan ko’proq) tipi tan 
olingan. Amaliyotda esa asosan ekstravert tiplari ko’proq qo’llanadi.
Shaxsni kasbga yo’llash jarayonida temperamentning psixologik ta’rifi 
berilishi shart.