Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»

3.Xalqaro valyuta munosabatlari taxlili. 
Xalqaro savdo munosabatlari milliy valyuta birliklarining o‘zaro 
nisbiy baxosi asosida ro‘y beradi. Ayni paytda, chet el valyutasi birligini 
milliy puldagi ifodasi valyuta (almashuv) kursi tushunchasini anglatadi. 
Valyuta kursiga bo‘lgan extiyoj, talab va taklif kuchlarining 
o‘zgaruvchanligini turli xil mamlakatlar valyutalar almashinuvining tashqil 
etuvchi bozorini- valyuta bozorini takozo etadi. 
Chet el valyutasiga talab xorijiy maxsulotni xarid qilish paytida 
paydo bo‘ladi. 
Talab va taklif muvozanati almashuv kursini belgilaydi. 
Mamlakat valyuta kursi boshqa mamlakat kursiga nisbatan tushsa,
milliy valyuta kadrsizlangan bo‘ladi. Aksi bo‘lsa, milliy valyutaning kadri 
oshgan bo‘ladi. Agar rasmiy milliy valyuta kursi pasaysa, devolvatsiya aksi 
bo‘lsa, revolvatsiya deyiladi. 
Ayrim xollarda, kiska muddatli davrlarda, bozor - valyuta kursi tez 
o‘zgarib turadi. Uzoq muddatli davrlar uchun , iqtisodchilarning ko‘zatuviga 
ko‘ra, valyuta kursi turli mamlakatlardagi tovarlarning nisbiy narxi bilan 
aniklanadi. 
Yagona narx qonuniga ko‘ra, turli mamlakatlar uchun erkin bozor 
munosabatlari sharoitida xar bir tovar mamlakat xududida ham xorijda ham 
bir xil narxda sotiladi va sotib olinadi. 
Bunday xol, xarid imkoniyati tengligiga asoslangan valyuta kursi 
nazariyasi (P.Samuelson) bilan izoxlanadi. Misol: ma’lum tovarlar majmuasi 
AQShda 1000 dollar, Meksikada 10.000 peso bo‘lsa, valyuta kursi 100 
pesoga 1 dollar bo‘lsa, meksikada mazkur tovarlar 100 dolllar bo‘ladi. 
Bunday xolda, Amerikaliklar arzon tovarlar xaridi uchun almashuv 
kursi bo‘yicha peso xaridini ko‘paytirib yuborgan bo‘lardi. 
Bunday jarayon almashuv kursining 1% pesoga 1 dollarga 
keltirilganicha davom etadi. 
Mazkur nazariya, milliy pulning kadrsizlanishi yukori bo‘lgan 
mamlakatlarda, nibiy narxlar o‘zgarish tendensiyasini aniklashga yordam 
beradi. 
Valyuta kursi tizimlarining 3 turi mavjud. 
1. Sof so‘zib yuruvchi valyuta kursi tizimi. 
2. Fiksirlangan valyuta kursi tizimi. 
3. "Boshqariladigan" valyuta kurslari gibrid tizimi. 
Biror mamlakatning xorijiy davlatlar bilan iqtisodiy shartnoma va 
bitimlarni jamlashtirishda to‘lov balansi qullaniladi. Uning tarkibida joriy 
operatsiyalar va kapital xarakati balansi moliyaviy aktivlar hamda 
maxsulotlar (xizmatlar) eksporti va importini o‘z ichiga oladi. Eksport – 

---

72 
kredit, import esa - debet xisoblanadi. Birinchisida chet el valyutasining
mamlakatga kirishini, ikkinchisi - esa, buning aksini ifodalaydi. 
Tarixan, mamlakatlarda to‘lov balansining kuyidagi darajalari 
ko‘zatilgan: 
1."Yosh karzdor"; 
2."Voyaga yetgan" karzdor; 
3."Yosh kreditor"; 
4."Voyaga yetgan" kreditor: