Tayanch – harakat organlari fiziologiyasi rеja: Tayanch-harakat organlarining ahamiyati

2. Skelet haqidagi umumiy ma’lumotlar.


Suyaklarning shakli. Odamlar organizmida 200 dan ortiq suyaklar sanash mumkin. Voyaga yetgan odamlar tana og’irligining 18 % va yangi tug’ilgan bolalarning tan og’irligini 14 % ni skelet tashkil etadi. Skelet tarkibiga turli o’lchamdagi va shakldagi suyaklar kiradi. Shakli bo’yicha uzun, kalta, keng va aralash suyaklarga farqlanadi.
Uzun suyaklar odatda qo’l va oyoqlarda bo’ladi. Kalta suyaklar bir vaqtning o’zida ham skeletning harakatchanligi va uning yuqori darajadagi mustahkamligini ta’minlash bilan birga, zarur bo’lgan joylarda zapyastiye va predplyuziye joylashgan bo’ladi.
Keng yoki yalpoq suyaklar bo’shliqlarni devorlarini hosil qiladi, qaysiki ularning ichida ichki organlar joylashgan bo’ladi (chanoq suyagi, miya qutisining suyaklari). Aralash suyaklar turli shakllarda bo’ladi.
Suyaklarning birikishi. Suyaklarning harakatlanmaydigan, kam harakatlanadigan va harakatlanuvchi birikishlari yoki bug’unlari farqlanadi.

29-rasm. Bo’g’in tuzulishining chizmasi(kesilgan):

1-bo’g’in bo’shlig’i; 2-gialinli tog’ay bilan qoplangan bo’g’in yuzasi; 3-bo’g’in haltasining fibrozli qatlami; 4-bo’g’in haltasining sinovialli qatlami.

Suyaklarning harakatlanmaydigan birikishi ularning o’sib bir-biriga birikib ketishi bilan yuz beradi. Bunday paytlarda harakat juda chegaralangan yoki umuman bo’lmaydi. Masalan, bosh miya qutisining harakatlanmasligiga uning ko’plab qirralarining ikkinchi suyakning shunga xos qirralarining chuqurchalariga kirib ketishi natijasida erishiladi. Suyaklarning bunday birikishi «tikish» - «tikilish» degan nom oldi.

Suyaklar orasidagi egiluvchan tog’ay yopg’ichlarning faoliyati tufayli, kam harakatlanuvchanlikga erishiladi. Bunday yopg’ichlar barcha umurtqa pog’onasi segmentlari orasida joylashgan bo’ladi. Muskullar qisqargan paytda bu yopg’ichlar siqiladi va umurtqa segmentlari bir-biriga yaqinlashadi. Yurganda, sakraganda va yugurganda bu yopg’ichlar ammortizator vazifasini o’taydi, bu bilan keskin harakatlarni yumshatadi va tanani silkinishidan saqlaydi.
Harakatlanuvchi birikishlar ko’proq uchraydi va ular haqiqiy bo’g’unlar bilan ta’min etiladi. Suyaklarning bo’g’inlarga bo’linuvchi uchlari 0,2-0,6 mm.ga teng bo’lgan gialinli tog’aylar bilan qoplangan bo’ladi. Bunday tog’aylar juda elastik, yuzasi silliq yarqirab turuvchi po’stloqga o’xshash bo’lib suyaklar orasidagi ishqalanishni kamaytiradi va shu bilan yurgan paytda uni yengillashtiradi. Suyaklarning bo’linadigan qismlari juda zich biriktiruvchi to’qimadan iborat bug’un xaltasi bilan (kapsula) o’ralgan bo’ladi. Xaltaning tashqi fibrozli qatlami mustahkam va bug’unlarga bo’linuvchi suyaklarni bir-biriga mustahkam bog’lab turadi. Xaltaning ichki qatlami, sinovial po’stloq bilan qoplangan bo’lib, bo’g’un bo’shlig’ida mavjud bo’lgan sinovial suyuqlik yog’lovchi sifatida ta’sir ko’rsatadi va ishqalanishni kamayishini ham ta’minlaydi. Bug’unlar tashqi tomondan bog’lovchilar bilan mustahkamlangan bo’ladi.