Technical Report

 
3. 
Sun‘iy intelekt: fikrlaydigan mashinalar va ongli robotlar. 

---

16 
Fikrlash jarayonini avtomatlashtirish masalasi ham sun'iy intellekt tushunchasi 
bilan uzviy bog‘liqlikka ega. Mashinaning fikrlashi birmuncha g‘ayrioddiy 
ko‘rinadigan g‘oyadir. Hozirgi kunda "intellektual" deb nomalanadigan 
mashinalarning, ya'ni, sun'iy intellekt "egalari"ning imkoniyatlari inson kabi fikrlash 
darajasida emas. Ulardan olinadigan eng maksimum natija, hozirda murkkab, uzoq 
vaqt talab qiluvchi va bir necha minglab xususiy va umumiy hollarni tahlil qilib 
chiqishni taqozo etuvchi ilmiy farazlarni, asosan matematik teoremalarni va shunga 
o‘xshash ho kazolarni muayyan shartlar asosida tezkorlik bilan tekshirib, natiajsini 
ma'lum qilish bo‘lmoqda xolos. Ba'zan turli OAVlar orqali og‘iz ko‘pirtirib shov-
shuv qilinayotgan robot-androidlarning ham intellektual salohiyati aytaylik 
o‘rtamiyona bilim darajasidagi o‘rta maktab bitiruvchisining bilim darajasichalik 
emasdir. Shunga qaramay, shubhasiz, intellektual tizimlar hozirdayoq inson og‘irini 

---

17 
yengil qilishda, ma'nan mushkul va kuchli aqliy zo‘riqishni talab qiluvchi ishlarni 
osonlashtirish va eng muhimi havfsizlashtirishda ular yaqin yordamchimizga aylanib 
bormoqda. Yorqin misol sifatida aeroportlarda parvozlarni muvofiqlashtirishga 
xizmat qiluvchi axborot-tahlil tizimlarini keltirish mumkin. Ular, mavjud 
meteorologik vaziyat, samolyotlarning yetib kelish va uchib ketish jadvali, masofa, 
tezlik va shunga o‘xshash yuzlab parametrlarni umumlashtirgan holda, umumiy 
vaziyatni nazorat qiladi hamda, insonga - muhandisga eng maqbul rejim haqida 
ma'lumotlarni taqdim etadi. Samolyotlarning o‘zidagi avtopilot imkoniyatini ham shu 
qatorga qo‘shish mumkin. U parvoz davomida bemalol uchuvchini o‘rnini egallab, 
ulkan laynerni boshqarib borishi mumkin. Bunday tizimlar odatda ekspert tizimlar 
ham deyiladi. Lekin nima bo‘lganda ham, ular dasturchilar tomonidan avvaldan 
belgilangan va mashina xotirasiga yozuilgan muayyan algortim doirasida ishlaydi 
xolos. Aytaylik, algoritmda ko‘zda tutilmagan favqulodda vaziyatlarda mustaqil 
ijodiy (kreativ) noan'anaviy qaror qabul qila olmaydi. Baribir uchuvchi avtopilotdan 
voz kechib, o‘z bilimi va tajribasiga tayanadi. Shunday ekan, hozirgi kundagi eng 
yuksak nou-xau timsoli bo‘lgan eng mukammal intellektual mashinalarini ham inson 
kabi ong va tafakkur darajasiga ega deb bo‘lmaydi. Ong va tafakkur esa intellektning 
asosidir. Shunga ko‘ra, sun'iy intellekt atamasi, nazarimda biroz oshrib yuborilgandek 
go‘yo. Zero, sun'iy mulohaza yuritadigan, to‘g‘rirog‘i avtomatik tahlil qiladigan 
mashinalar, balki tahlilni bizdan ko‘ra tezkorroq bajarar, balki ularning xato qilish 
koeffitsiyenti biznikdan pastdir. Lekin ularda ijodiy yondoshuv, hissiyot, hamda 
avvaldan biror narsani ko‘zlab ish tutish hislati umuman mavjud emas. Ustiga ustak, 
shunday sun'iy intellektni ham, siz bilan bizga o‘xshagan inson yaratgan!
Endi qiziq bir faktga e'tiboringizni qaratmoqchiman. Ma'lumki, har qanday 
kompyuter, demakki, sun'iy intellektga ega mashina, ikkilik sanoq tizimi asosida 
ishlaydi. Bu haqidan maktab informatika kursida yetralicha ma'lumot beriladi. Atiga 
ikkita raqamdan iborat sanoq tizimida esa, muayyan algoritmalarni bajarishda o‘ziga 

---

18 
xos cheklov-chegaralar yuzaga keladi. Xossatan, haqiqiy sonlar bilan ishlashda, yoki 
taqribiy hisoblashlarda ikkilik sanoq tizimi yaramaydigan vaziyatlar yuzaga keladi. 
1991-yilda matematik olim Devid Stautmayer 18 ta turli xildagi hisob-kitob 
amaliyotlarni kompyuter dasturi yordamida bajarib, ularning barchasida natija 
noto‘g‘ri chiqqanini, ya'ni, kompyuter (sun'iy intellekt) noto‘g‘ri ishlaganini isbotlab 
berdi. Demak, sun'iy intellekt-kompyuter hamma masalani ham to‘g‘ri hal qila 
olmasligining jiddiy ilmiy asosi bor ekan. Shu asosga ko‘ra, qo‘rqmay aytish 
mumkinki, sun'iy intellekt hali-beri tabiiy intellektga dov bera olmaydi. Uning ayrim 
xususiy hollarda (asosoan matematikada) insondan o‘zib ketishi esa, tezkorlik xossasi 
evaziga xolos... Fikrlaydigan mashina, yoki sun'iy intellekt esa, hozircha fantast 
yozuvchilar, hamda entuziast dasturchilarning orzusi o‘laroq qolib ketmoqda. Balki 
shu yaxshidir?!...