Техник конструкциялаш ва моделлаш

Ratsionalizatorlik taklifi tushunchasi.
Ratsionalizatorlik takliflari-bu xalq xo‘jaligining tarmoqlarida yangi va foydali texnik vazifalarin yechishga, ya’ni maxsulotning loyixasini ishlash chiqarish texnologiyasini, foydalanilmayotgan texnikani yoki materiallarning xossasini o‘zgartirishga qaratilgan bo‘ladi. Ratsionalizatorlik ko‘p qirral muammo bo‘lib, ko‘proq iqtisodiy masalalarni hal etishga qaratilgan. Ratsionalizatorlik fikrlar ma’lum talabalarga javob berishi kerak: Birinchidan, texnik yechimga ega bo‘lishi, ikkinchidan yangilik bo‘lishi, uchinchidan foydali bo‘lishi kerak.
Ratsionalizatorlik fikrlar maxsus blankada a’riza sifatida beriladi. Ratsionalizatorilik fikrlar qaysi korxonaga tegishli bo‘lsa, shu korxonaning IRJ ga a’riza beriladi. Agarda fikrlar boshqa korxonalarga tegishli bo‘lsa vazirlikka beriladi va ro‘yxatga olinadi.
Patent xujjatlari. Patent axboroti.
Ilmiy texnik taraqqiyotning o‘sishi ko‘p va murakkab bilimlar va axborotlarga bog‘liq. Xalq xo‘jaligining barcha sohalari bo‘yicha har yil yangiliklar soni bir qancha ko‘payadi. Zarur bo‘lgan axborotlarni yig‘ish juda murakkab ish. Shuning uchun xozirgi kunda tabiatni bilishga oid bilimlardan tashqari, bu bilimlardan insonning o‘zi foydalanishi katta ahamiyatga ega. Xozirgi davrda kashf etilgan yangiliklar bo‘yicha axborotlar saqlash, ishlov berish va xodimlarga yetkazish yo‘llari axtarilmoqda, har bir davlatda ilmiy texnik axborotlar bo‘yicha maxsus tashkilotlar tuzilgan ularning vazifasi fan texnika va ishlab chiqarishni rivojlantirishga omil bo‘lib xisoblanadi.
Patent xujjatlari-bu shunday xujjatlar yig‘indisi bo‘lib, unda: ilmiy texnik tajribalar va loyixa konstruktorlik ishlanmalarining mazmuni kashf qilinganligi foydali modeli hamda kashfiyotchining xuquqini ximoya qiluvchi ma’lumotlar bo‘lishi kerak. Shu bilan birgalikda model, maket, korxona maxsulotini ro‘yxatga olinganligini xaqida guvoxnomalar va mualliflik diplomlari bo‘lishi kerak. Patent axboroti deganda patent xujjatlaridan foydalanish va ishlov berish tushuniladi. Patent xujjatlar ilmiy texnik yutuqlarning oxirgi 100-200 yilligi patent fondlarida saqlanadi.
Tekshirish savollari.

1. 
   Ixtiro tushunchasini ta’riflab bering. Uning kashfiyotlar bilan dialektik aloqisi nimalarda ifodalanadi?
   
2. 
   Ratsionalizatorlik takliflarini rasmiylashtirish tartibi.
   
3. 
   Patent fondlari va nima vazifalarni bajaradi?
   
4. 
   Kashfiyot tushunchasining xuquqiy va ommalashgan ma’nolarini tavsiflab bering.
   
5. 
   Geografiya, arexiologik, poliontologik va yer qazilma boyliklarini kashf qilish nima sababdan ilmiy kashfiyot xisoblanmaydi?
   
6. 
   Javobingizni asoslang.
   
7. 
   «Kashfiyotning ishonchliligi» qanday qilib aniqlanadi?
   

Adabiyotlar:
Andrianov P.N. Maktab o‘quvchilari texnik ijodkorligi. Tuzuvchi: P.N. Andrianov T., «O‘qituvchi» 1989y 128 bet.
Texnicheskoye tvorchestvo uchahixsya: Ucheb.Posobiye dlya studentov pedinstitutov i uchahixsya peduchilish industr-ped. spets Y.S Stolyarov, D.M.Komskiy. V.G.Getti i dr.
Kichkin I.I., Skornyakov E.P. Patento‘ye isledovaniya pri kursovom i diplomnom proyektirovinii v vo‘ssho‘x uchebno‘x zavedeniyax: Ucheb posobiye M. Vo‘sshaya shkola 1979. 112 s.
Asatryan A.T. Razvitiye tvorcheskix sposobnostey shkolnikov v kurjkax stansii yuno‘x texnikov. M.,1987. 18 s.
Aleksandrov L.V Karpova N.N. Metodo‘ injenernogo tvorchestva. Spravochnik. M., VNIIPI, 1993. 393 s.
Aleksandrov L.V. Karpov N.N . Metodo‘ prognozirovaniya texnicheskix resheniy s ispolzovaniyem patentnoy informatsii. M., VNIIPI 1991. 155 s.