Tema bala tárbiyasinda oyinshiqtiń ahimiyeti reje: Oyınshıq túrleri. Oyınshıqqa qoyılatuǵın talaplar

Tema-5.BALA TÁRBIYASINDA OYINSHIQTIŃ AHIMIYETI
REJE:
1. Oyınshıq túrleri.
2. Oyınshıqqa qoyılatuǵın talaplar.
Kópshilik balalar oyınları hár túrli oyınshıqlardan paydalanıw menen baylanıslı. Oyınshıq bala ómiriniń joldası, onıń quwanıshı deregi bolıp tabıladı.. Ol tek ǵana oyın quralı emes, bálki balalar oyınında serik, dos, úlkenler qolında bolsa tárbiyanıń zárúrli qurallarınan biri. Oyınshıq oyın jaratıwda qatnasadı, balanıń ayriqsha sherigi retinde kórinetuǵın boladı, onıń shaxsına úlken tásir ótkeredi. Ol balaǵa sonshelli jaqın, bala óz oyınshıqların jaqsı kóredi, olarǵa baylanısıp qaladı, sol sebepli ol ózin átirapdaǵı turmıstıń tolıq aǵzası dep esaplaydı .
Tuwrı saylanǵan oyınshıqlar balanıń intellektual rawajlanıwına járdem beredi. Xalıq pedagogikasında oyınshıqlardıń pútkil bir sisteması islep shıǵılǵan. Olar menen ámelge asırilatuǵın oyınlar balanıń sensor qábiletlerin rawajlanıwǵa qaratılǵan.
" Jaslardıń ruwxıy dunyasın balalıqtan baslap iygilikli ideyalar tiykarında qáliplestiriw hám kámal taptırıw haqqında gáp barǵanda, zárúrli bir másele haqqında toqtalıp ótiw orınlı dep oylayman. Ol da bolsa, dúnyaǵa tańlanıw kózi menen baǵıp, odan ózgeshe mánis tabıwǵa umtılıp atırǵan kishkentay perzentlerimizdiń qızıǵıwshılıqı hám sezimlerine uyqas quwırshaq hám oyınshıqlardı islep shıǵarıw máselesi.
Bir qaraǵanda bul mashqala arzımas zat boIıp seziliwi múmkin, lekin hár qaysı gódek dáslepki bar dunyanı óz átirapındaǵı oyınshıqlar arqalı túsiniwin inabatqa alatuǵın bolsaq, olardıń insan tárbiyasındaǵı ornı júdá úlken ekenligi ayan boladı.
“Perzentlerimiz milliy ónermentshiligimiz tiykarında jaratılǵan oyınshıqlardı o'ynasa, olardıń tárbiyasına unamlı tásir etken bolar edi” degen pikirdi mámleketimizdiń Birinshi Prezidenti I.A Karimov " Joqarı ruwxıylıq - jeńilmes kúsh" shıǵarmasında aytıp otedi (156 bet) . Haqıyqattan da, gódektiń úlkeyip keleshekte qanday joldan barıwı óziniń turmıs tárizin qanday etikalıq -ruwxıy tiykarlarǵa qurıwı da onıń balalıqta qanday oyınshıqlar o'ynagani menen belgilenedi.Hár bir xalıqtıń oyınshıqları óziniń pedagogikalıq kórkem hám ámeliy dástúrına iye esaplanadı. Oyınshıq hámme millet xalıqlarına húrmet sezimin tárbiyalawı kerek. Oyınshıqqa tómendegi talaplar qóyıladı :

Pedagogikalıq talap. Oyınshıq obrazı hám mazmunınıń bala tárbiyasına muwapıqlıǵı, jámiyetimiz ideyası kóz qarasına sáykes keliwi, ideologik tárepten qımbatlı bolıwı pedagogikalıq talaptıń zárúrli belgisi esaplanadı. Oyınshıq balada ullı sezimlerdi oyatıwı, basqa millet balaları menen dos sıpatında munasábetlerdi tárbiyalaw, haqıyqatlıqqa salıstırǵanda ullı sezimler oyatıwı, unamlı etikalıq tájiriybe toplawǵa járdem beriwi kerek. Balanıń aktivlikke bolǵan umtılıwın qanaatlanıwı jáne onı oyatıwı kerek. Obrazlı oyınshıq real haqıyqattı biledi, buyım, onıń qásiyetleri hám turmıstaǵı áhmiyetin sáwlelenedi.

Gigiyenik talaplar.. Oyınshıq balanı jaralamaydigan,kespeytiǵın, balaǵa hesh qanday zıyan jetkizbeytuǵın etip jaratılıwı kerek.
Oyınshıq bala sawlıǵına zıyan keltirmesligi, shıraylı, hár túrlı reńlerde bolıwı kerek. Bala oyınshıqtı júdá kóp awızına aladı, sol sebepinen oǵan oyınshıqtı awızına solmaslıqtı úyretiw kerek, keri jaǵdayda ondaǵı ushlı zatlar bala organizmine ótiwi múmkin.
Oyınshıqlar gigienik tárepden ańsat tazalanatuǵın etip jaratılıwı kerek.
Kórkem talaplar. Forma, boyaw hám bezewlerdiń hár tárepleme uyqaslıǵı, bir-birin reń hám forma tárepten tolıqtırıp, aytıp, oyınshıqtıń kórkemligin asıradi. Oyınshıqlardıń dúzilisi hám bezeliwi balalardıń túrli jas dáwirlerinde qabıl etiw qásiyetlerine yie bolıwı zárur.
Tuwrı saylanǵan oyınshıq - balanıń fizikalıq, etikalıq, intellektual hám kórkem-estetik tárbiyası rawajlanıwına unamlı tásir kórsetedi. Balanı intellektual tárepten tárbiyalawda didaktik oyınshıqlardıń pútkil bir sisteması úlken áhmiyet kásip etip, sensor hám sóylew rawajlanıwına tásir etedi, pikirlew processleri hám dıqqatın tárbiyalaydı, buyım jáne onıń qásiyetlerine, qurılısına bolǵan qızıǵıwshılıq qáliplesedi, bilimi, túsinikleri qáliplesip baradı.
Oyınshıq balanı quantıradı, átirapdagilarga salıstırǵanda unamlı munasábet payda etedi, birge o'ynaw sezimin oyatadı. Etikalıq sezimlerdi qáliplestiriwde quwırshaq zárúrli áhmiyetke yie. Milliy quwırshaq balalardı basqa milletke tiyisli bolǵan teńleslerine bolǵan unamlı munasábetin tárbiyalaw dereklerinen esaplanadı. Kórkem ónerdiń birinshi jaqtı obrazlı hám eń túsinikli buyımı bolǵan oyınshıq estetik sezimler hám keshinmalarni oyatadı, estetik tárbiyanı toplawǵa járdem beredi hám kórkem didni qáliplestiradi. Sol orında balalarǵa jaqın hám túsinikli bolǵan xalıq oyınshıqlarınıń áhmiyetin bólek atap ótiw kerek.
Oyınshıq balalardı túrli reń-bereń háreketlerge úndeydi hám balanıń aktiv háreketke bolǵan zárúriyatın qáliplestiredi. Operativ juwap reaksiyasın, háreketlerdiń anıqlıǵı hám muwapıqlastırıwdı rawajlandıradı.
Oyınshıqlardıń tiykarǵı túrleri. Oyınshıqlar teması, forması, dúzilisi, qanday materialdan tayarlanǵanlıǵı, balalar oyınlarında qanday maqsetlerde paydalanatuǵına kóre hár túrli
Házirgi pedagogikalıq ádebiyatlarda oyınshıqlar tómendegi túrlerge bólinedi:
1. Syujetli, syujetli-obrazlı oyınshıqlar.
2. Didaktik oyınshıqlar.
3. Háreketli hám sport oyınlarında paydalaniletuǵın oyınshıqlar.
4. Qurıw - jasawoyınshıqlari.
5. Ermek oyınshıqlar.
6. Texnikalıq oyınshıqlar.
7. Motorlı - sport oyınshıqlar.
Dáslepki jastaǵı balalarǵa mólsherlengen kóp oyınshıqlar (shırqırawıqlr, rezina topshalar, formashalar h.t.b.) balada kóriw hám esitiw dıqqatın rawajlandıradı, ustaw háreketleri hám buyımlı háreketlerdi ósiriwge járdem beredi.
Syujetli-obrazlı oyınshıqlar syujetli-rolli oyın ushın paydalaniladi. Ol balalarda unamlı xarakter qırların, ǵamxorlıq, járdem beriwge mútajlik, sonıń menen birge úlkenler miynetine húrmet hám teńlesleri menen o'ynay alıw ilmiy tájriybelerin tárbiyalaydi.
Didaktik oyınshıqlardıń tiykarın xalıq oyınshıqları quraydı. Olardı o'ynawda bala óz-ózin qadaǵalay aladı. Hár túrli mozaykalar sensor qábiletlerin rawajlandıradı. Olardaǵı oyın wazıypası naǵıslar, súwretlerdi tańlaw hám jaylastırıwdan ibarat.
Háreketli oyınlarǵa mólsherlengen oyınshıqlar : suw, qum menen o'ynalatuǵın oyınshıqlar-jińishke arqanlar, chambaraklar hám basqalar. Olardıń tiykarǵı waziypası balalardı fizikalıq tárepten tárbiyalaw.
Qurıw -jasaw oyınshıqları balalardaǵı qurıw -jasaw qábiletlerin rawajlandıradı hám de dóretiwshilikke umtılıw oyatadi. Bul oyınshıqlardı o'ynaw buyımnıń tiykarǵı wazıypalarına ámel qılıw imkaniyatın jaratıp beriw kerek (avtomobilde dóńgelekler háreketleniwi, qapı ashılıwı ) . Qurılıs materialları menen o'ynalatuǵın oyınshıqlardıń tiykarǵı 2 túri ámeldegi:
a) kublar, prizmalar, konuslar, piramida, cilindrlar, plastinkalar, geometriyalıq sırtqı kórinisler kompleksi.
b) turli blok - diywal, kolonka, úshek, qorǵan-saray hám basqa arxitektura
hám qurılıs materialları. Mayda (stol oyınları ushın ) hám iri
(polda hám maydanshada ) oynawǵa mólsherlengen bul qurılıs materiallarınıń reńi hár túrlı bolıwı múmkin.
Ermek oyınshıqlar - shad kewilli, jaqtı boyawlar menen boyalǵan qoy, pıl hám arıslanlar, ishine suw salıw múmkin bolǵan sport oyınshıqlar, hár túrli oyınshıq ásbaplar ; duwtar, sheńber hám taǵı basqalar kiredi.
Texnika oyınshıqları balalarda texnikaǵa hám texnika ásbaplarına bolǵan qızıǵıwshılıqtı oyatıp, olardı óz oyınlarında qollay alıw imkaniyatın jaratadi. Balalarǵa texnikaǵa tikkeley baylanısı bar buyımnıń (mashinalar, mexanizmler, transport túrleri, baylanıs quralları ) sırtqı kórinisi, obrazın hám oǵan tán háreketlerin tanıstırıwshı texnikalıq oyınshıqlar jaqın turadı.
Motorlı - sport oyınshıqları háreket menen baylanıslı bolǵan oyınlarda shuǵıllanılıp, balalardıń fizikalıq rawajlanıwına járdem beredi. Bularǵa top, sekretuǵın jıp kiredi. Bul oyınshıqlardan tiykarınan aylanıw waqtında ashıq hawada o'ynaganda paydalaniladi.