Tema: Jıraw-baqsılar dóretiwshiliginde troplar Mazmunı

Kurs jumısınıń obyekti:
Qaraqalpaq jıraw-baqsılarınıń dóretpelerindegi troplar
Kurs jumısınıń maqseti:
Qaraqalpaq jıraw-baqsılarınıń dóretpelerinegi troplardıń qollanılıwın
anıqlaw
Kurs jumısınıń wazıypası:
Jıraw-baqsılar dóretpeleri ázel-ázelden ulaqqa qonımlı xalıqtıń turmısın sóz etiwshi dástan, ańız, qıssa sıyaqlılardan quralǵan. Olar óz dóretpelerinde xalıqtıń qıyın turmısın sóz etiw menen qatar, baxıtlı turmısın da sóz etedi. Jırawlar kóbinese qaharmanlıq dástanlardı, al baqsılar bolsa ashıqlıq dástanlardı jırlaǵan. Sonna kórinip turǵanınday, jırawlar dóretpelerinde xalıq kútken batırlar, márt qaharmanlar sóz etiledi. Qaharmannıń qılǵan erlik islerin hár qıylı kórkemlew quralları menen súwretleydi. Yaǵnıy qaharmannıń xalqın baxıtlı turmısqa jetkeremen degenshe basınan keshirgen waqıyalardı, ondaǵı halatlardı oqıwshıǵa dál anıq etip tásirlilik penen jetkeriw ushın kórkemlew quralları bolǵan, meyli, epitet bolsın meyli giperbola bolsın oqıwshıǵa kórkemlilik penen jeterse bolǵanı. Solay eken biziń kurs jumısımızdıń tiykarǵı wazıypası usı Qaraqalpaq jıraw-baqsılarınıń dóretpelerinde ushırasatuǵın kórkemlew quralları bolǵan troplardıń qollanılıw ózgesheligin, qalay qollanılǵanın anıqlawdan ibarat.
Mısalı ushın:
«Sınıq ayaq — óli ayaq,
Súyrep barǵan saw ayaq,
Endigisin óziń bil,
Jurt iyesi patshayım, («Edige»)
Bul qatarlarda kempir patshaǵa óz sózin tásirli etip jetkeriw maqsetinde
I BAP. Troplar haqqıda túsinik
1.1.Giperbola hám litota
Giperbola — (grek sózi hyperbola—hádden tıs asıra súwretlew) kórkem ádebiyatta zattı yamasa belgili bir hádiyseni, shıǵarmanıń qaharmanın hádden tıs asıra súwretlew. Súwretlewde salıstırılatuǵın nárse de, salıstırılıp atırǵan nárse de óz qásiyetinen artıqmash asırıp kórsetiledi, sol arqalı avtor aytayın degen pikirine dıqqat awdarıwdı hám onı tásirli kórsetiwdi maqset etedi. Giperbolalıq súwretlew ayrıqsha xalıqtıń poetikalıq dóretpesinde, tımsal hám satiralıq shıǵarmalarda jiyi ushıraydı.
Mısalı:
Astına mingen Májnún at,
Artqı ayaǵın tiredi,
Alǵı ayaǵın keredi
Orpań jerde oynadı,
Qumlı jerde ırǵıdı,
Qarshıǵaday qayqayıp,
Gá ushıp, gá qonadı. («Máspatsha» dástanınan)
Litota (grek sózi litates — keńislik) — súwretlewdiń túri sıpatında xalıqtıń awızeki dóretpesinde sonday-aq jazba ádebiyatta kópten beri bar. Litota giperbolaǵa qarama-qarsı súwretlew. Eger de giperbola súwretleytuǵın hádiyseni úlkeytip berse, litota hádden tıs kishireytip súwretleydi.
Mısalı: