Tema: Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemlerinde fizikaliq tárbiyani shólkemlestiriwde milliy qadriyatlardan paydalaniw mazmuni kirisiw I bap. Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkemlerinde balalardii tarbiyalawda fizikaliq tarbiyaning

1.2. Dáslepki jastaǵı balalardı fizikaliq tárbiyalaw
Dáslepki jastan bala organizminde saldamlı ózgerisler júz beredi. Skeletning shemirshek toqımasında suyek toqıması payda bala baslaydı, muskul hám shemirshekler hálsiz baladı, lekin ulaming qısqarıw qásiyetleri jaqsılanadı. Balanıń salmaǵı artıp baradı, onıń nerv sisteması rawajlanadı, miydiń tez ósiwi hám analizatorlaming rawajlanıwı gúzetiledi. Dáslepki jas daǵı tártip balanıń tuwrı rawajlanıwı hám tárbiyalanishining tiykarı bolıp tabıladı. Dáslepki jas daǵı balalar ushın uxlash hám bedor júriw nizamlıqlarına baylanıslı túrde siyasiy gruppalastırılgan tártipler islep shıǵılǵan.
1. Dáslepki jas daǵı balalardıń birinshi gumhida ush kishi jas toparı ushın siyasiy gruppalastırılgan tártip shólkemlestiriledi: 2,5-3 aydan 5-6 ayǵasha; 5-6 aydan 9-10 ayǵasha; 9-10 aydan 1 jasqa shekemgi.
2. 1 jastan 2 jasqa shekemgi bolǵan balalar gumhida 2 tártip bar. 1,5 jasqa shekemgi bolǵan balalar 2 ret uxlaydilar 1, 5 jastan keyin bolsa balalar bir ret uyqlawga jatqiziladi.
3. 3 jasqa qádem qoyǵan balalar 1 tártipke ótediler.
Dáslepki jastdaǵı balalar hár 3-3,5 saatta gigiyenik sharayatta, belgilengen waqıtta awqatlantiriladi. 2 jasqa qádem qoyǵan balalami awqatlantirishda olar kishi gumhlarga bolinadi. 3 jaslı balalar bolsa awqatlami ǵárezsiz hám tártipli jewge uyretip barıladı.
Dáslepki jastaǵı balalarda kiyinishga, juwınıwǵa, awqatlanıwǵa unamlı munasábetlerin tárbiyalaw ózine ózi xizmet etiw kónlikpelerin, ózbetinshe háreketlerdi qáliplestiriwge tayarlıq bolıp xızmet etedi. 1,5-2 jaslı bala derlik hámme kiyimlerin ózi yecha aladı, taqtaylab qóyadı hám kiyimleriniń ayırımların kiye aladı. Bul jastaǵı balalar ózleri yuvinadilar hám artinadilar. 2-3 jaslı balalar ǵárezsiz awqat jewge, kiyimlerin kiyip-sheshiwge úyrenedi. Bala ómiriniń dáslepki jılında uwqalaw hám gimnastika hár kúni jalǵız tártipte ótkeriledi. 2 jasqa qádem qoyǵan balalar menen shınıǵıwlar ótkerayotganda júriw, sekrew, buyımdı ılaqtırıw uyretiledi, teń salmaqlılıqtı rawajlandırıwǵa bólek itibar beriledi. Shınıǵıwlardı orınlaw ushın balalarǵa kerekli dáslepki jaǵdaydı kórsetip beriw de júdá zárúrli bolıp tabıladı. Háreket kólemin kóbeytiw yamasa kemeytiw ushın, arnawlı bir muskul gruppalarına tásir ótkeriw ushın mine sonday dáslepki jaǵdaydı kórsetip beriw zárúr. Bir neshe mısaldı kórip shıǵamız. Eger shınıǵıwda búklem waqtında gewdediń tómengi bólegi háreketsiz qalatuǵın bolsa, ol jaǵdayda tárbiyashi o'tirib atqarılatuǵın dáslepki jaǵdaydı tańlaydı. Eger gewde búklemin asırıw zárúr bolıp qalsa, ol jaǵdayda ayaqlardı juplab tik turılǵan dáslepki jaǵday saylanadı.
Eger gewde engashtirilishi menen baylanıslı bolǵan shınıǵıw atqarılatuǵın bolsa, ol jaǵdayda ayaqlardı juftlab tik turılganidan kóre, ayaqlardı jelke keńliginde ashıp tik turǵan halda atqarǵan maqul. Fizikalıq shınıǵıwlardı orınlaw waqtında balalardı tolıq dem alıw (tolıq nápes alıp, nápesti aqırıǵa shekemgi uyań-sekim shıǵarıw ) ga úyretiw de oǵada zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı. Tárbiyashi balalardıń dıqqat qoyıwın arnawlı bir payıtlarda dem alıw menen dem shıǵarıwdı qolay túrde bir-birine muwapıqlastırıwǵa qaratadı. Ayırım dem alıw háreketlerin ulıwma rawajlanıw shınıǵıwlarınıń háreket basqıshları menen baylanıslı halda alıp kórsetiw múmkin. Jelke muskulları hám qol bulshıq etlerin bekkemlewge qaratılǵan shınıǵıwlarda dem alıw, qoldı qaptal tárepke jayıw, keyin basıp uzatıw, joqarıǵa kóteriw waqtına tuwrı keledi; dem shıǵarıw bolsa qoldı túsiriw (joqarıǵa kóterilgen jaǵdaydan) tómenge aldınǵa túsiriw waqıtına tuwrı keledi.