Tema: Tarmaq programmaları

Tema:Tarmaq programmaları
Informaciyanı bir kompyuterden ekinshi kompyuterge uzatıw mashqalası esaplaw texnikası payda bolǵandan berli bar bolıp tabıladı. Informaciyalardı bunday uzatıw bólek paydalanılıp atırǵan kompyuterlerdi birgelikte islewin shólkemlestiriw, bir máseleni bir neshe kompyuter járdeminde sheshiw múmkinshiliklerin beredi. Bunnan tısqarı hár bir kompyuterdi málim bir wazıypanı orınlawǵa qánigeliklestiriw hám kompyuterlerdiń resurslarınan birgelikte paydalanıw, hám de kóplegen basqa mashqalalardi de sheshiw múmkin boladı.
Aqırǵı waqıtta informaciyalardı almaslaw usılları hám quralların kóp túrleri usınıs etińip atır : eń ápiwayıı fayllardı disklar járdeminde kompyuterden kompyuterge ótkeriwden tartıp, tap dúnya kompyuterlerin birlestira alıw múmkinshiligin beretuǵın Internet tarmaǵınasha.
Kóbinese ―mahalliy tarmaqla (lokalniye seti, LAN, Local Area Network) terminin áyne, úlken bolmaǵan, jergilikli ólshemli, jaqın jaylasqan kompyuterler jalǵanǵan tarmaq, yaǵnıy, jergilikli tarmaq dep tushiniladi. Lekin birpara jergilikli tarmaqlardıń texnikalıq kórsetkishlerine názer solsak, bunday termin anıq emesligine isenim payda etiw múmkin.
Mısal ushın, birpara lokal tarmaqlar bir neshe kilometr yamasa bir neshe on kilometr aralıqtan ańsat baylanıstı támiyinley alıw imkaniyatın beredi. Bul hal bolsa, bir xananıń, bir bınanıń yamasa bir-birine jaqın jaylasqan ımaratlarninggina emes, bálki bir qala sheńberindegi ólshem bolıp tabıladı. Basqa bir tárepden alıp qaraganimizda global tarmaq arqalı (WAN, Wide Area Network yamasa GAN, Global Area Network) bir xanada jaylasqan eki qasında stoldagi kompyuterler de informaciya almasınıwın ámelge asırıwı múmkin, lekin nega bolıp tabıladı bunday tashkil etilgen tarmaqtı hesh kim jergilikli tarmaq dep terminydi. Eki jaqın jaylasqan kompyuterlerdi interfeys arqalı (RS232, Centronics) kabel járdeminde bólew múmkin, yamasa hátte kabelsiz infraqızıl kanal járdeminde de kompyuterlerdi bólew múmkin. Lekin bunday baylanısıw da jergilikli tarmaq dep atalmaydi.
Bálki, jergilikli tarmaq tariypi tap kishi tarmaq sıyaqlı bolıp, kóp bolmaǵan kompyuterlerdi bólew bolıp tabıladı. Haqıyqatlıqtan, jergilikli tarmaq kóbinese ekinen tap bir neshe o'nlab kompyuterlerdi óz quramına aladı. Lekin, birpara jergilikli tarmaqlardıń sheklengen múmkinshilikleri talay joqarı bolıp, abonentlerdiń sanı mıńǵa shekem jetiwi múmkin. Bunday tarmaqtı kishi tarmaq dep ataw bálki nadurıs bolıp tabıladı.
Birpara avtorlar jergilikli tarmaqtı «ko'p kompyuterlerdi ajıralmas baylaw sistema» dep tariyplesedi. Bul halda informaciya kompyuterlerden kompyuterlerge dáldalshısız hám bir túrdegi uzatıw ortalıǵı arqalı ámelge asıriladı dep shama menen oylainadi. Biraq házirgi zaman jergilikli tarmaqlarında bir túrdegi uzatıw ortalıǵı haqqında gáp júrgizip bolmaydı. Mısal ushın, bir tarmaq sheńberinde hár túrdegi elektr kabellari hám sonıń menen birge shıyshe talshıqlı kabellar da isletiliwi múmkin. Informaciya uzatıwdı «vositachisiz» tariypi da júdá anıq emes, sebebi házirgi zaman jergilikli tarmaqlarında túrli konsentrator, kommutator, jóneltirgichlar marshrutizatori) hám kópirlerden (sáykesti) paydalanıladı. Informaciyalardı uzatıw processinde uzatılıp atırǵan informaciyalarǵa quramalı jumıslov beretuǵın bul qurallardı dáldalshı dep qabıl etiledime yamasa joqpa?, onsha túsinikli emes.
Bálki, paydalanıwshılar baylanıs bar ekenligin sezim etpeytuǵın tarmaqtı jergilikli tarmaq dep qabıl etiliwi anıq bo'lar. Jergilikli tarmaqqa jalǵanǵan kompyuterler bir virtual kompyuter kabi bolıp tabıladı, olardıń resursları hámme paydalanıwshılar ushın biymálel bolıwı kerek bolıp, bólek alınǵan kompyuter resurslarınan paydalanıwdan kem qolay bolmawi kerek. Bul halda qolaylıq dep birinshi náwbette anıq joqarı tezlikte resurslarǵa ıyelew, qosımshalar arasındaǵı informaciya almasınıwın paydalanıwshı sezmagan halda ámelge asırılıwı bolıp tabıladı.
Bunday tariypda aste isleytuǵın global tarmaq da, keskin ámelge asırilatuǵın izbe-iz yamasa parallel portlar da jergilikli tarmaq túsinigine tuwrı kelmeydi. Bunday tariypdan kelip shıǵadıki, keń tarqalǵan kompyuterlerdiń tezligi asıwı menen, jergilikli tarmaq arqalı uzatılatuǵın informaciya tezligi de álbette asıwı kerek. Eger jaqın ótken zamanda informaciya almasınıw tezligi 1 - 10 Mbit/s jetkilikli dep esaplanǵan bolsa, házirde bolsa ortasha tezliktegi tarmaq 100 Mbit/s tezlikte informaciya uzata alıwshı tarmaq esaplanadı. 1000 Mbit/s hám odan da artıq tezlikte informaciya uzata alıwshı qurallar ústinde de aktiv jumıs alıp barılmaqta. Kem tezlikte baylanıs ornatıw bolsa tarmaq formasında jalǵanǵan virtual kompyuterdiń islew tezligin pasaytiradi.
Sonday etip, jergilikli tarmaqlardı basqa hár qanday tarmaqtan tiykarǵı parqı - joqarı tezlikte informaciya almasinuvi bolıp tabıladı. Lekin bul bir ǵana parq bolıp qalmay, basqa faktorlar da zárúrli áhmiyetke iye.
Mısalı, informaciyalardı uzatıwda qátelikti keskin kemeytiw kerek. Júdá tez, lekin qáte informaciya uzatıw biymániliklik bolıp tabıladı, sebebi onı taǵı qaytaldan uzatıw kerek boladı hám sol sebepli jergilikli tarmaqlarda álbette arnawlı joqarı sapalı baylanıs qurallarından paydalanıladı.
Taǵı tarmaqtıń tiykarǵı texnikalıq kórsetkishlerinen biri úlken júklemede islew múmkinshiligi bolıp tabıladı, yaǵnıy informaciya almaslaw tezligi (taǵı basqasha etip aytqanda, úlken trafik menen). Tarmaqta qollanilayotgan informaciya almasınıwın basqarıwshı mexanizm ónimli bolmasa, ol halda kompyuterler informaciya uzatıw ushın kóp waqıt gezek kútip qalıwı múmkin. Gezek kelgeninen keyin úlken tezlikte hám bexato informaciya uzatılsa da, tarmaqtan paydalanıwshına baribir tarmaq resurslarınan paydalanıw ushın málim waqıt kútiwge tuwrı keledi.
Hár qanday informaciya uzatıwdı basqarıw mexanizmi kepillik berilgen túrde islewi ushın, aldınan tarmaqqa jalǵanıwı múmkin bolǵan kompyuterler, informaciyalar sanı málim bolıwı kerek. Joybarlastırılǵanınan kóp kompyuterlerdi tarmaqqa jalǵanıwı, júklemediń asıwına alıp keliwi nátiyjesinde hár qanday mexanizm de informaciyalardı uzatıwǵa ulgira almay qalıwı tábiyiy bolıp tabıladı. Asa, tarmaq dep bul sózdiń túpkilikli mánisi sıyaqlı, sonday informaciya uzatıw sistemasın túsiniw kerek, ol jergilikli bir-neshe o'nlab kompyuterlerdi birlestirgen bolıwı kerek.
Sonday etip, jergilikli esaplaw tarmaqlardıń (MHT) parq etiwshi belgilerin qáliplestiriw múmkin boladı :

• 
  informaciyanı úlken tezlikte uzatıw hám joqarı tezlikte ótkeriw múmkinshiligi ámeldegi bolıwı ;
  
• 
  uzatıw dáwirinde qáteliktiń dárejesi kamligi (joqarı sapalı baylanıs kanallar ). Informaciyalardı uzatıwda múmkin bolǵan qátelik múmkinshiligı 10 -7 - 10 -8 dárejede bolıwı ;
  
• 
  informaciya uzatıwdıń ónimli hám tez ámelge asırıwshı mexanizmi bolıwı ;
  
• 
  tarmaqqa jalǵanǵan kompyuterler sanı shegaralanǵan hám anıq bolıwı kerek.
  

Berilgen tarifdan kelip shıǵadıki; global tarmaq jergilikli tarmaqtan tómendegiler menen parıq etedi: shegaralanbaǵan abonentke mólsherlengen hám sapalı bolmaǵan kanallardan da paydalanıladı ; informaciya uzatıw tezligi salıstırǵanda kem, informaciya almaslaw mexanizmi de salıstırǵanda tezlik boyınsha kepilliklenbegen bolıp tabıladı. Global tarmaqlarda eń áhmiyetlisi baylanıs sapası emes, bálki baylanıstıń bar ekenligi bolıp tabıladı.
Kóbinese kompyuter tarmaqlarınıń taǵı bir túri - qala tarmaǵı (MAN, Metropolitan Area Network) bar ekenligin dizimnen ótkeriwedi, ádetde olar global tarmaqlarǵa jaqın bolıp, geyde jergilikli tarmaqlardıń birpara qásiyetlerine de iye boladılar. Mısalı, joqarı sapalı baylanıs kanalları hám salıstırǵanda joqarı tezliktegi informaciya almasinuvi menen uqsas bolıp tabıladı. Bul ózgeshelik qala tarmaǵı da jergilikli tarmaq (MXT abzallıqları menen) bolıwı múmkin ekenligin kórsetedi.
Haqıyqatlıqtan, házirde jergilikli tarmaq menen global tarmaqtıń anıq shegarasın ótkeriw múmkin bolmay qaldı. Kópshilik jergilikli tarmaqlarda global tarmaqqa shıǵıw múmkinshiligi bar, lekin informaciyanı uzatıw, informaciya almasınıwın shólkemlestiriw Principi, ádetde global tarmaqta qabıl etilgennen talay parıq etedi. Jergilikli tarmaqtan paydalanıwshılar ushın global tarmaqqa jalǵanıw múmkinshiligi tek ǵana bir resursǵana bolıp qaladı tek.
Jergilikli esaplaw (MHT) tarmaqtan hár túrdegi cifrlı informaciya uzatılıwı múmkin: informaciyalar, suwretler, telefon sóylesiwleri, elektron xatlar hám x. k. Suwretlerdi uzatıw máselesi, ásirese tolıqqon dinamikalıq suwretlerdi uzatıw tarmaqtan joqarı tezlik talap etedi.
Ádetde jergilikli tarmaqta tómendegi resurslardan ; disk maydanından, printerlerinen hám global tarmaqqa shıǵıw múmkinshiliklerinen birgelikte paydalanıladı. Lekin bul múmkinshilikler jergilikli tarmaq qurallarınıń múmkinshiliklerin bir bólegi bolıp tabıladı. Mısalı, olar hár túrdegi kompyuterleraro informaciya almasınıwın da ámelge asıradı. Tarmaq abonenti bolıp tek kompyuter emes, bálki basqa qurılmalar da bóle aladı.
Mısalı printerler, plotterler. Jergilikli tarmaqlar tarmaqtıń hámme kompyuterlerinde parallel esaplaw sistemasın shólkemlestiriw imoniyatini beredi. Bunday sistema quramalı matematikalıq máselelerdi sheshiwdi kóp márte tezlestiredi. Sonıń menen birge jergilikli tarmaqlar járdeminde quramalı texnologiyalıq processlerdi hám taǵı basqarıw múmkin yamasa bir waqtıniń ózinde bir neshe kompyuter járdeminde izertlew qurılmaların hám taǵı basqarıw imkaniyatın beredi.
Lekin yaddan shaqırıw kerek emeski, jergilikli esaplaw tarmaqlardıń da birpara kemshilikleri bar. Xızmetkerlerdi oqıtıwǵa, qosımsha qurılmalarǵa, tarmaq programmalıq támiynatına, jalǵaw kabellariga qosımsha sarplanatuǵın aqshadan tısqarı tarmaqtı rawajlandırıw, resurslarına ıyelewdi basqarıw, bolıwı múmkin bolǵan buzılıwlardı ońlaw hám tarmaqtı islewin qadaǵalaw etiwshi, yaǵnıy tarmaqtıń basqarıwshısı administrator (admınıstrator) bolıwı kerek. Tarmaq kompyuterdi jayınnan kóshirilishini shegaralaydı, keri jaǵdayda jalǵaw ushın kabellar ótkeriw kerek boladı, bunnan tısqarı, tarmaq viruslardı tarqalıwı ushın qolay ortalıqqa iye esaplanadı, sol sebepli bólek kompyuterlerge qaraǵanda qorǵaw máselelerine úlken itibar beriliwi kerek.
Sol tema sheńberinde tarmaq teoriyasınıń zárúrli túsiniklerinen bolǵan server hám klient túsiniklerin de kóriw dárkar bolıp tabıladı.
Server - tarmaq abonenti bolıp, ol óz resurslarini basqa abonentlerge paydalanıwǵa berip, lekin ózi basqa abonentler resurslarınan paydalanmaydı, yaǵnıy tek tarmaqqa isleydi. Tarmaqta server bir neshe bolıwı múmkin. Ajıratılǵan server-bul server tek tarmaq máseleleri ushın xızmet etedi. Ajratilmagan server tarmaqqa xizmet kórsetiwden tısqarı basqa máselelerdi de sheshiwi múmkin.
Klient - tek tarmaq resurslarınan paydalanıp, tarmaqqa óz resurslarini ajratmaydigan tarmaq abonentine aytıladı, yaǵnıy tarmaq oǵan xızmet etedi. Kompyuter - klient de kóbinese jumıs stansiyası dep ataladı. Ádetde hár bir kompyuter bir waqtıniń ózinde de klient hám sonıń menen birge server bolıwı múmkin. Kóbinese server hám klientti kompyuterdi ózi dep tushunilmaydi, bul kompyuterde isletilineip atırǵan programmalıq qosımshalardı túsiniledi. Bul halda tarmaqqa óz resurslarini berip atırǵan qosımsha server bolıp tabıladı, tek tarmaq resurslarınan paydalanıp atırǵan qosımsha bolsa klient bolıp tabıladı.