Har qanday motivlarning orqasida shaxsning ehtiyojlari yotadi. Ya’ni, maqsadli hayotda shaxsda avval u yoki bu ehtiyojlar paydo bo’ladi va aynan ularning tabiati va zaruratiga bog’liq tarzda xulq motivlari namoyon bo’ladi. Misol uchun talabaning o’quv faoliyatini olish mumkin. Bilim olish maqsadi bilim, ilm olish, qiziquvchanlik ehtiyojini paydo qiladi. Bu ehtiyoj taraqqiyotning ma’lum bir davrida, masalan, bog’cha yoshidan boshlab qoniqtirila boshlaydi. Bolaga sotib olib berilgan kitoblar, daftar va boshqa o’quv qurollari, ma’lum ta’lim maskanida tashkil etilgan shart-sharoitlar va u yerdagi bevosita bilim olishga qaratilgan faoliyatning o’zi, bola uchun motiv o’rnini bosadi. Yana bir oddiy misol: qo’lingizda kitob bor. Siz hali uni o’qishni boshlamadingiz. Lekin o’qish istagi bor, shu istakning ortida esa, o’sha mazmunni bilish va uning tagiga yetish ehtiyoji turadi.
Rus olimi R. Nemov shaxsdagi motivasion sohani quyidagicha tasavvur qiladi.
Umuman, har qanday shaxs-dagi mavjud ehtiyojlarni ikki guruhga bo’lish mumkin:
Umuman, har qanday shaxs-dagi mavjud ehtiyojlarni ikki guruhga bo’lish mumkin:
1. Biologik ehtiyojlar— bu — fiziologik (tashnalik, ochlik, uyqu), jinsiy, moslashuv ehtiyojlari.
2. Ijtimoiy ehtiyojlar — bu — mehnat qilish, bilish, estetik va ahloqiy-ma’naviy ehtiyojlar.
Ehtiyojlarni biologik hamda ijtimoiy turlarga bo’lganimiz bilan shu narsani unutmasligimiz lozimki, shaxsdagi har qanday ehtiyojlar ham ijtimoiylashgan bo’ladi, ya’ni, ular o’sha jamiyat va muhitdagi qadriyatlar, madaniy normalar va insonlararo munosabatlar xarakteriga bog’liq bo’ladi. Masalan, eng tabiiy va tushunarli hisoblangan bizning yemishga-ovqatga bo’lgan ehtiyojimizni olsak, u ham konkret muhitga qarab turlicha harakatlarni keltirib chiqaradi.
Iroda inson faoliyatini va xulq-atvorini ixtiyoriy boshqaruv sifatida.
"Iroda inson faoliyatini va xulq-atvorini ixtiyoriy boshqaruv sifatida" mavzusi psixologiyada bir nechta muhim tartibotlarni o'z ichiga oladi. Bu mavzuga oid ba'zi psixologik aspektlar quyidagicha:
Motivatsiya va Maqsadlar: Ixtiyoriy boshqaruvda insonlarni ilg'or va maqsadlarga yo'naltirish muhimdir. Psixologlar, insonlarning faoliyatini o'sishiga ta'sir qiladigan motivatsion mexanizmlarni o'rganishadi. Ixtiyoriy boshqaruv, insonlarni o'zlarining maqsadlariga yo'naltirish va ularga qiziqish tuzishda yordam berishi mumkin.
Munozara va Komunikatsiya: Munozara va ovoz bildirishning qulay va effektiv usullari ixtiyoriy boshqaruvda ahamiyat kasb etadi. Psixologlar, ixtiyoriy boshqaruvda munozara qilish, e'tirozli eshitish va ishtirok etishni ta'minlashning insonlar orasidagi munosabatlarini o'rganishadi.
Qo'shma ixtisoslash va Ishbilarmonlik: Ixtiyoriy boshqaruvda qo'shma ixtisoslash va tuzilgan ishlar bo'yicha bo'lgan ishbilarmonlik muhimdir. Psixologlar, insonlar orasidagi ishbirliklarning, jismoniy va ma'naviy qo'shimchalarning o'zlashtirish va rivojlantirishga qaratqichlarni o'rganishadi.
