Terapevtik kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi

etiologiyasi. Me’da osti bezi – hujayralarining yetishmovchiligi ak-
sari infeksiyalar, ruhiy travmalardan, keyin pankreatit, me’da osti bezi tomirlarining aterosklerozi mahalida, odam semirib ketganida boshlanadi. Mana shu omillar asosan hujayralarida irsiy yetishmovchiligi bo‘lgan odamlarda diabetni keltirib chiqaradi. Ham otasi, ham onasi qandli diabet bilan og‘rib yurgan odamlarda bu kasallikning boshqa endokrin bezlarining ahvoliga ham katta ahamiyat beriladi. Chunonchi gipotalamus, gipofiz, buyrak usti bezlariga illat (porok) tekkanida (kontrinsulyar gormonlar – AKTG va STG va boshqalar ortiqcha ishlanib chiqqanida) ko‘pincha qandli diabet paydo bo‘ladi. Insulin qondagi qand miqdorini pasaytiradi. Bu gormon yetishmay qolganida hujayra membranalaridan glukoza o‘tishi va glikogen sintezi susayadi, glikogen parchalanib turadigan bo‘ladi.
Buyrak koptokchalarida glukozaning zo‘r berib filtrlanishi va buyrak kanalchalarida qayta so‘rilishining susayib qolishi siydik bilan qand chiqib turishiga, yangi glukozuriyaga sabab bo‘ladi. Glukoza konsentrat siyasi ortishi tufayli siydik osmotik bosimining kuchayib ketishi buyraklar orqali ko‘p suv chiqib turishiga – poliuriyaga olib ke ladi, bu, o‘z navbatida, odamning nuqul chanqay berishiga sabab bo‘ladi.
Yog‘lar almashinuvi buzilishi natijasida yog‘ kislotalari (keton tanalari)ning parchalanishi kuchayib, asetosirka va oksimoy kislota bilan aseton hosil bo‘lib turadi. Qonda bular miqdorining ozgina ko‘payib ketishi asidoz paydo bo‘lib, organizmdan kaliy bilan magniyning zo‘r berib chiqib turishiga, oqsillarning parchalanib borishiga olib keladi.
Qondagi keton tanalari miqdorining keskin ko‘payib ketishi pirovard natijada diabet komasi boshlanishiga sabab bo‘ladi.
Simptomatikasi. Nechog‘li og‘irligiga qarab qandli diabet yengil, o‘rtacha og‘ir va og‘ir xillarga bo‘linadi. Kasallik yengil o‘tayotganida qondagi qand miqdori sutka davomida 1,8 g/l dan, o‘rtacha og‘irlikda o‘tayotdanida 2,5 g/l dan ortmaydi, dard og‘ir o‘tayotgan mahalida qondagi qand miqdori 2,5 g/l dan baland bo‘ladi, eng xarakterli simptomlari chanqash, ko‘p siyish (poliuriya), giperglikemiya, glukozuriyadir. Bemorlar tez charchab qolish, bosh og‘rig‘i, uyqu buzulishi, ko‘z xiraligi, yurak sohasi og‘rib turishidan shikoyat qiladi. Ko‘pincha hadeb chanqash, ko‘p siyish bemorni shifokorga borishga majbur etadi.
Qandli diabet simptomsiz kechadi, shuning uchun bemorlar shifokorga kasallik asoratlari bilan murojaat qiladi. Yoshi qaytib qolgan odamlarda ko‘pincha shunday bo‘ladi. Qandli diabet bilan teri, yuraktomirlar, me’da-ichak yo‘li, buyraklar, ko‘z, nerv tizimida ozginagina o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.
Badan terisi dag‘allashib, po‘st tashlab turadi, qichishaverganidan kasalning ko‘p joylari tirnalgan bo‘ladi. Tirnalgan joylariga oson infeksiya o‘tadi. Ko‘pincha furunkullar, ekzema topiladi. Til va og‘iz shilliq pardalari quruq, aksari parodontoz borligi ma’lum bo‘ladi. Ishtaha avvaliga kuchayadi, og‘ir formalarida esa pasayib qoladi. Ko‘pincha odam ko‘ngli aynab, qayt qiladi, ichi surib turadi, qorinda og‘riq bo‘ladi, nafas organlariga kelganda anginalar, zotiljamlar kuzatiladi, ko‘pincha sil rivojlanadi. Qandli diabetda infeksiyalar oson rivojlanadi va ancha og‘ir o‘tadi.
Qandli diabet bo‘lgan kasallarda ateroskleroz, ayniqsa yurak toj tomirlari aterosklerozi juda tez avj olib boradi. Diabetda mayda tomirlar bilan oyoq tomirlarining yirik tomirlari zararlanadi (mikroangiopatiya va makroangiopatiya), miya va boshqa organlarning tomirlarida kuzatiladi. Diabet retinopatiyasi ko‘z to‘r pardasida ekssudat, gemorragiyalar, mayda anevrizmalar paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi.
Retinopatiya zo‘rayib borib, bemorning batamom ko‘r bo‘lib qolishiga olib kelishi mumkin. Ko‘pdan beri davom etib kelayotgan qandli diabetning og‘ir formasida buyraklarga asorat beradi. Buyrak koptokchalari bilan kanalchalarida o‘zgarishlar ro‘y berib, bular proteinuriya, gematuriya, gipertoniyaga olib keladi. Qandli diabetda ko‘pincha markaziy va periferik nerv tizimi zararlanadi. Bemorlarda bosh og‘rig‘i paydo bo‘lib, uyqu buziladi, polinevritlar boshlanadi.