Termiz davlat universiteti fizika-matematika fakulteti nazariy fizika kafedrasi

Jahon ishlab chiqarishining tuzilishi
1-diagramma.
Yiliga taxminan 25 million tonna global xlor ishlab chiqarish bilan, yiliga - 0,7 million tonna vodorod (7 milliard m³) yon mahsulot sifatida olinadi. Xlor ishlab chiqarish va boshqa elektrokimyoviy sanoat bilan bog'liq bo'lgan vodorod qisman sanoatda ishlatiladi yoki qisman qozonxonalarda yoqib yuboriladi.
Shunday qilib olingan vodorodni nafaqat kimyoviy xom ashyo sifatida ishlatish imkoniyati balki vodorodning an'anaviy iste'molchilarining ehtiyojlarini qondirish uchun, shuningdek energiya xom ashyosi sifatida ishlatiladigan tabiiy gaz yoki neft fraktsiyalarini almashtirish uchun ham zarur.
Vodorodning yana bir manbai uning quruqlikdan ya`ni yer osti qatlamidan chiqishi bo'lishi mumkin. Geologlarning fikriga ko'ra, Yer po'sti ingichka bo'lgan Baykal rifti (Tunkinskaya depressiyasi) deb ataladigan joyda, vodorod bilan to'yingan kremniy-magniy-ferrugin qatlamlari atigi 4-6 km chuqurlikda yotadi. Ushbu chuqurlikda elektromagnit tovushlar g'ayritabiiy yuqori o'tkazuvchanlik bilan ulkan maydonni ochib berdi. Shuning uchun kam energiya sarfi bilan gazli vodorod ishlab chiqarish hamda uni ekologik toza ekanligini baholash va tekshirish uchun chuqur burg'ulash ishlari amalga oshirilishi taklif qilindi.
Nazariya muallifi V. N. Larinaning so'zlariga ko'ra, o'rta okean tizmalari faol vodorod "gaz" hosil qilmoqda. Geologlarning fikriga ko'ra, Yer atmosferasi doimiy ravishda antropogen aralashuvisiz katta miqdordagi gazli vodorod ajratib chiqaradi [5].
Agar kelajakda vodorod energiya tashuvchisi sifatida ishlatilsa, energiya ishlab chiqarish ekologik zararli moddalar chiqmasdan vodorodning suvga oksidlanishi bilan bog'liq bo'ladi.
Vodorod iste'molining tuzilishi 2-diagrammada vodorodning asosiy iste'molchilari (95%) kimyo sanoati va neftni qayta ishlash ko'rinib turibdi. Vodorod mineral o'g'itlar ishlab chiqarishning asosiy elementidir (ammiak ishlab chiqarish). Vodorodni metanol shaklida ham, ko'plab organik sintez jarayonlarida ham qo'llash mumkin. Vodorod neftni qayta ishlashda (gidrokreking, gidrotexnika) alohida o'rin tutadi. Xom neftni qayta ishlash va tayyor mahsulot sifatini yaxshilash uchun axlat qutilari - yuqori kaloriya qiymati bo'lgan uglevodorod yoqilg'ilari va ularning yonishidan zararli chiqindilar kamayadi [5].