Termiz davlat universiteti pedagogika fakulteti

2. Oila tarbiyasida urf-odatlar, an'analardan foydalanish 

An'analar  juda  murakkab,  ko`p  qirrali  ijtimoiy  hodisa  bo`lib,  ular  ijtimoiy 

hayotning  barcha  tomonlarini  qamrab  oladi.  Har  bir  xalqning  ilo`or  va  qoloq 

an'analari  bor.  Hap  bir  ao`ananing  ilo`orligi  va  qoloqligi,  awalo  jamiyat  hayotida 

uning  qanday  rol  o`ynashiga  boo`liq.  Ilo`or  an'analar  doimo  xalq  manfaatlari  uchun 

xizmat  qilgan  va  qilib  kelmoqda.  Ular  ma'lum  tarixiy  sharoitlarda  vujudga  kelib, 

sinflar,  millatlar  va  umuman  jamiyatning  ma'lum  ehtiyojlarini  qondirgan.  Eskirib 

qolgan  unsur  yaxshi  sharoitlarda  yuzaga  kelgan,  mazmuni  jihatidan  yangi  bo`lgan 

unsurlarga o`z o`rnini bo`shatib bergan. Shu sababli ham tarixiy taraqqiyot davomida 

xalq  turmushining  yangi  sharoiti  talablariga  javob  beradigan  ba'zi  an'analar  saqlanib 

qoladi va xalq ommasi manfaatlariga uzoq vaqt xizmat qiladi, ayrimlari esa o`z umrini 

o`tab, o`rnini jamiyat taraqqiyoti yuzaga keltirgan yangi an'analarga bo`shatib beradi. 

Taraqqiyot  davomida  kishilarning,  yangi  avlodi  o`zining  ma'lum  an'analariga 

amal  qilib,  ularga  o`z  hissasini  qo`shadi,  ulami  o`zgartiradi,  yangi  tarixiy  sharoitda 

yuzaga kelgan yangi fikr va tuyo`ular bilan boyitadi. "An'ana" tushunchasi "urf-odat" 

tushunchasi 

bilan 

mustahkam 

boo`langan. 

An'ana 

tushunchasi 

ijtimoiy 

munosabatlarning,  ijtimoiy  ongning  barcha  shakllariga  taalluqli  bo`lib,  hajm  va 

mazmun  jihatidan  urf-odat  tushun-chasidan  kengroqdir.  Ibtidoiy  jamiyatning  ilk 

davrida urf-odatlar shakllangan bo`lib, bu davrda hali hech qanday doimiy tasavvurlar 

vujudga kelmagan edi. Urf-odatlar jamiyatning dinsiz davrida yuzaga kelgan ijtimoiy 

hodisadir.  Ular  kishilarning  ijtimoiy  mohiyati  zaminida  vujudga  kelib,  jamiyat 

rivojlanishiga, kishilar ongining o`sishiga faol ta'sir ko`rsatgan. Cunki kishilar an'ana 

va  urf-odatlar  orqali  o`zlarining  mehnat  jarayoni,  ijtimoiy  xatti-harakatlarini  tabiiy-

estetik shaklda ifodalaganlar. Bunday odatlarga ko`pchilik qiziqish bilan qaragan, ular 

faol  mehnat  malakalarining  o`sishiga  jiddiy  ta'sir  etgan,  kishilarda  kuchli  ijobiy 

tuyo`ular  uyo`otgan.

 

Urf-odatlar  orqali  shaxs  jamoa  bilan  chambarchas  boo`langan, 

jamoaning ijtimoiy, axloqiy normalarini, ideallarini anglagan va qabul qilgan. Demak, 

an'ana,  urf-odatlar  insonning  ham  hissiyo-tiga,  ham  tafakkuriga  kuchli  ta'sir  eruvchi 

hodisadir. Ular insonda turli kechinma va kayfiyatlar uyo`otadi. 

Inson  turmushidagi  urf-odatlar  ma'ium  darajada  odamning  o`z  -o`zini,  ijtimoiy 

burchini  anglashga,  shaxs  sifatida  shakllanishiga  ham  ijobiy  ta'sir  qiladi.  Ular 

---

odamlarga  hayot  kechirish,  kurashish  uchun  ijtimoiy  yo`l-yo`riqlar  beradi.  Bu 

xususiyat  uzoq  o`tmishdagi  urf-odatlardan  tortib,  bizning  davrimizdagi  urf-odatlarga 

ham xosdir. Chunki fan, adabiyot, san'at sohasida urf-odatlar amal qilmaydi, mehnat 

an'analari  ham  urf-odat  sanalmaydi.  Urf-odatlar  oilaviy  turmush  munosabatlarining, 

axloqiy  normalarning  mayda  tafsilotlarida  namoyon  bo`ladi.  Xotin  -qizlar  bilan 

munosabatda  bo`lish  tartiblari,  ular  bilan  salomlashish  qoidalari,  keksalarga 

ko`rsatiladigan  hurmat-ehtirom,  mehmondorlik  va  mezbonlik  qoidalari,  dafn 

marosimlariga borish, undan qaytish tartiblari va boshqalar urf-odat hisoblanadi. 

An'analardan  farqli  o`laroq  urf-odatlar  kishilarning  ishlab  chiqarishdan  tashqari 

faoliyatlarini  o`z  ichiga  oladi.  Shuning  uchun  urf-odatlar  nisbatan  barqaror  ijtimoiy 

munosabatlar  yio`indisi  hisoblanib,  ko`pincha  jamoatchilik  fikriga  tayanadi.  Xulosa 

qilib  aytganda,  kishilarning  mustahkam  qaror  topgan  urf-odatlari  didlari,  hulq-atvor 

qoidalari hamda ijtimoiy munosa-batlarning norma va prinsiplari yio`indisidir. 

Maishiy  hayot  va  oilaviy  turmush  urf-odat  bilan  chambarchas  boo`langan 

hodisadir.  Ular  kishilik  jamiyatining  tarixiy  taraqqiyot  jarayonida  shakllangan  va 

rivojlanib  boradigan  obyektiv  hodisa  bo`lib,  jamiyat  tarixining  ilk  davrida  vujudga 

kelgan.  Har  bir  oilaning  ichki  tartibi,  boshqa  oilalardan  ajralib  turadigan  o`ziga  xos 

xususiyatlari bo`ladi, ya'ni har bir oilada dam olish, mehnatni uyushtirish, bayramlarni 

nishonlash, o`zaro munosabatlarga kirishda o`ziga xoslik bor.