Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

Ishning bajarilishi:
Tuganak bakteriyalar dukkakli o’simliklar bilan simbioz 
holatda yashaydi. Bu bakteriyalarning shunday deb atalishiga sabab - ular o’simlik 
ildiziga o’tganda ildiz to’qimalari kattalashib tuganaklar hosil bo’ladi.
Tuganak bakteriyalar Rhizobium avlodiga kiradi. Bakteriyalar asosan qaysi 
o’simliklarda tuganak hosil qilishiga qarab, shu o’simlik nomi bo’yicha tur nomi beriladi: 
Rh.phaseoli (loviya), Rh.trifolii (beda), Rh.meliloti (yo’ng’ichqa), Rh.leguminosarum 
(no’xat).
Tuganak bakteriyalar, odatda, tuproqda uchraydi. Ular uzunasiga 
3 mkm
dan 
oshmaydigan mayda, harakatchan, grammanfiy tayoqchalar bo’lib psevdomonadalarga 
juda o’xshab ketadi. O’simliklar urug’i o’sayotganda tuganak bakteriyalar ildiz tukchalari 
bilan to’qnashadi. O’simlik ildiz tizimining zararlanishi faqat yosh ildiz tukchalari orqali 
bo’ladi. Bakteriyalar tukchalarining eng uchidan kiradi va ip shaklida o’sadi, bu ip 
infektsion ip
deb ataladi, so’ngra bunday ipchalar epidermis hujayralari devoridan ildiz 
po’stlog’iga o’tadi. Ular shoxlanadi va ildiz to’qimasining tetraploid hujayralari bo’ylab 
taqsimlanadi. Rhizobium ta’sirida va o’stiruvchi modda ishtirokida ildiz to’qimasi o’sib 
ketadi, natijada tuganaklar hosil bo’ladi. Tuganaklarda bakteriyalar tez ko’payadi, hajmi 
oshadi va shaklini o’zgartiradi: tayoqchalardan kolbasimon shishgan hujayralarga - 
bakteroidlarga aylanadi. Turli dukkakli o’simliklarning tuganaklarining shakli va 
o’lchamlari turlicha bo’ladi.
Simbiotik azotfiksirlovchi mikroorganizmlar bilan tanishish uchun mosh, no’xat, 
vika, soya, lyupin kabi dukkakli o’simliklarning ildizini tuganaklari bilan umumiy 
ko’rinishi chizib olinadi.
1. Tuganak bakteriyalarning preparati Rh.meliloti ni 3-4 sutkali kulturasidan 
tayyorlanadi. Bular mayda, harakatchan 
0,5-0,6 x 1,2-3 mkm
li tayoqchalar spora hosil 
qilmaydi, grammanfiy.
2. Tuganaklarning bakteroidli to’qimasidan preparat tayyorlash. 
Buyum oynachasiga tuganak qo’yiladi va uning ustidan boshqa buyum oyna bilan 
bosiladi. Ezilgan tuganakka bir tomchi suv qo’shilib aralashtiriladi, qoplagich oyna bilan 
yopib mikroskopda ko’riladi. Preparatda bakteroidlar - harakatsiz, yo’g’onlashgan, 
rogatkasimon, hamda kolbasimon shishgan, noksimon yoki sferik hujayralar ko’rinishi 
kerak.