Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

4-topshiriq.Yangi so’zlarni yozing va yodlang.

واژه ها

kutmoq	– mo‘tazer sho‘dan	منتظر شدن	joylashmoq	– qroq gereftan	قرار گرفتن
kirmoq	– vored sho‘dan	وارد شدن	nam, ho‘l	– tar	تر
turmoq	– barxostan	بر خاستن	ho‘llamoq	– tar kardan	تر کردن
salom bermoq	– salom dodan	سلام دادن	doska latta	– ko‘hne	کهنه
ruxsat	– ejoze	اجازه	darslik	– krtob darsi	کتاب درسی
yangi	– toze	تازه	joyida	– sare joye	سر جای
ochmoq	– boz kardan	باز کردن	...ga qarab	– ru be …karde	رو به. .. کرده
qo‘llanma	– dastur	دستور	o‘tgan	– go‘zashte	گذشته
marta, yuk	– bor	بار	takrorlamoq	–tekror kard.	تکرار کردن
old qo‘shimcha	– ho‘rufe izofe	حروف اضافه	iboralar	– e’borot	عبارات
bayon qilmoq	– bayon qilmoq	بیان کردن	tushunmoq	– fahmidan	فهمیدن
yangi	– jadid	جدید	iltimos qilmoq	– xohesh kardan	خواهش کردن
vaqt, payt	– mo‘uqe	موقع	yana, ikki marta	– dubore	دو باره
ko’chirib yozmoq	– ru navisi kardan	رو نویسی کردن	izoh	– to‘uzih	توضیح
yozma	– katbi	کتبی	javob bermoq	– posux dodan	پاسخ دادن
og‘zaki	– shefohi	شفاهی	qaramoq	– negoh kardan	نگاه کردن
endi, hozir		اکنون	yetarli	– kofist	کافیست
diktant	– dikte	دیکته	davom ettirmoq	– edome dodan	ادامه دادن
aytib turmoq	– dikte kardan	دیکته کردن	tushuntirib bermoq	– to‘uzih dodan	توضیح دادن
qoidalar	– qavo‘d	قواعد	ko‘rsatmoq	– neshon dodan	نشان دادن
to‘g‘ri	– do‘ro‘st	درست	sahifa	– safhe	صفحه
to‘g‘ri	– sahih	صحیح	tushunmoq	– mo‘ltafed sho‘dan	ملتفت شدن
so‘z	– kalima	کلمه	marhamat qiling	– befarmoiid	بفرمایید
yozish kerak	– boyad navsht	باید نوشت	mavzu	– mo‘uzu	موضوع
tuzatmoq	– esloh	اصلاح کردن	hikoya qilmoq	– naql kardan	نقل کردن
tatimoq	– cheshidan	چشیدن	qayta aytib bermoq	– bozgu kardan	بازگو کردن
qazimoq	– kandan	کندن	endi, hozir	– inak	اینک
tortmoq, chekmoq	– kashidan	کشیدن	boshlamoq	– sho‘ru kardan	شروع کردن

savollar

1. 
   “Darse zabone torsi” matni.
   
2. 
   “Darse zabone torsi” matnidagi fe’l zamonlarini izohlang.
   
3. 
   “Darse zabone torsi” matnidagi fe’l nisbatlarini aniqlang..
   
4. 
   “Darse zabone torsi” matni matnidagi yangi so’zlarni o’zlashtirib, topshiriqlani bajaring.
   

56-amaliy mashg’ulot

Old qo‘shimchalar

Reja:

1. 
   Fors tilida old qo‘shimchalar
   
2. 
   Asosiy old qo‘shimchalar.
   
3. 
   Asosiy old qo‘shimchalar qanday ma’nolarda qo‘llaniladi.
   

Old qo‘shimchalar

Fors tilida old qo‘shimchalar tarkibiga ko‘ra uch xil bo‘ladi.

1. 
   Asosiy.
   
2. 
   Izofali.
   
3. 
   Mirakkab. )dar xususe, dar boreye, qabl az, pish az, baad az, pas az, …
   

Old qo‘shimchalar deb, so‘zlarning oldidan qo‘yilib yo‘nalish, o‘rin va chiqish ma’nolarini beruvchi yordamchi vositalarga aytiladi.

Asosiy old qo‘shimchalar:

1. بهbe old qo‘shimchasi o‘zbek tilidagi - ga qo‘shimchasi ma’nosini beradi:

استاد فارسی هر روز به دانشکاه می اید. o‘stod forsi har ruz be doneshgoh mioyad- fors tili o‘qituvchisi har kuni universitetga keladi.

من امشب به خانه می ایم. Ma emshab be xone mioyam- bugun kechqurun uyga kelaman.

2. درdar . O‘rin- payt kelishigi bildirgan ma’nolarni bildiradi va – da qo‘shimchasi bilan tarjima qilinadi.

برادرم در دبیرستان درس می خواند Barodaram dar dabireston dars mixonad- ukam maktabda o‘qiydi.

در خانه هیچ کس نیست . Dar xone hech kas nist- uyda hech kim yo‘q.

3. از az. O‘zbek tilidagi – dan qo‘shimchasiga to‘g‘iri keladi, ya’ni chiqish kelishigi anglatgan ma’noni bildiradi.

سیما از مادرش می پرسد. Simo az modarash mipo‘rsad- Simo opasidan so‘raydi.

از کجا می ایی و به کجا می روی؟ az ko‘jo mioyi va be ko‘jo miravi- qaerdan kelyapsan va qaerga ketyapsan.

4.باbo. O‘zbek tilidagi – bilan ko‘makchisining ma’nosini beradi. Ayrim hollarda ish-harakatning biron vosita yordamida bajarilganligini anglatadi.

من با دوستم به تاتر می روم.man bo dustam be totr mirvam- men dustim bilan teatrga boraman.

او تمرین را با مداد می نویسد. u tamrinro bo medod minavisad- u mashqni qalam bilan yozyapti.

5.تا to old qo‘shimchasi o‘bek tilidagi - gacha qo‘shimchasi ma’nosini beradi:

a) Masofa birligi:تا دانشگاه پیاده می رویم to doneshgoh piyode miravim- Universitetgacha piyode boramiz.

تا مغازۀ کتابفروشی تنها می روی to mag‘oziye ketobfo‘rushi tanho miravi- kitob magazinigacha yolg‘iz borasanmi?

b)Vaqt birligi: از صبح تا شام کار می کنیم az so‘bh to shom kor miko‘nim- ertalabdan kechgacha ishlaymiz.

6.برای broye. O‘zbek tilidagi – uchun ko‘makchisining ma’nosini beradi. Ba’zan –ga qo‘shimchasi ma’nosini beradi.

پدرم برای من لباس تابستانی می خرد. pedaram broye man lebos tobestoni mixarad- otam men uchun (menga ) yozlik kiyim sotib oladi.

7.بر bar. Bu ko‘makchisi, asosan, she’r va g‘azallarda uchraydi, o‘zbek tiliga- ga, -da, qo‘shimchalari orqali tarjima qilinadi.

حرف هایش بر من اثر کرد. harfhoyash bar man asar kard- so‘zlari menga ta’sir qildi.

1-topshiriq.Mashqni o‘qing va tarjima qiling.

شما کجا می روید؟ من به دانشگاه می روم. تو به او چه می دهی؟ من به او قهوه با شیر می دهم. ما چه می کنیم؟ ما چای می خوریم. مگر شما هم چای می خورید؟ نخیر ما چای نمی خوریم قهوه می خوریم. برادر تو چه می کند؟ برادر من کتاب فارسی می خواند. مگر ما اینجا کتاب نداریم؟ چرا، داریم ولی کتاب فارسی نیست. دوست تو احمد کجا است؟ دوست من در دانشکده است. امروز ما هم به دانشکده می رویم. تا دانشکده یک ساعت راه است. امروز صبح مادر من از سمرقند می اید. برای مادرم هدیه می خرم.

Ravish va otlarning ravish o‘rnida qo‘llanishi

Fors tilida ayni ravishlarning o‘zi juda ko‘p emas, ammo ko‘pgina otlar, sifat, hatto ismiy so‘z birikmalari ham ravish kabi gapda hol bo‘lib kelishi mumkin, masalan: روز ruz-kun, صبح so‘bh-ertalab,هر روز har ruz-har kuni va h. k.

2-topshiriq.Quyidagi so‘zlarni yozing va esda saqlang:

امروزemruz-bugun,دیروزdiruz-kecha,فرداfardo- ertaga,پس فرداpas fardo- indinga, امروز صبحemruz so‘bh-bugun ertalab, فردا صبحfardo so‘bh-ertaga ertalab, دیروز صبحdiruz so‘bh-kecha ertalab, عصرasr- asr vaqti,شام shom- shom vaqti, شبshab- kechasi,نصف شب nesfe shab- yarim kecha,امروز عصرemruz asr- bugun asrda,فردا عصرfardo asr- ertaga asrda,امشب emshab-bugun kechasi,فردا شبfardo shab- ertaga kechasi,پس فردا شب pasfardo shab- indin kechasi,هر روزhar ruz-har kuni,همیشه hamishe- hamisha,گاهی gohi- ba’zan.

3-topshiriq.Quyidagi gaplarni o va tarjima qilingng.

من هر روز یک کیلو خیار از سبزی فروشی می خرم. پدر افشین هر سال یک گلدان بزرگ برای افشین می اورد. مردم در فصل تابستان میوه بیشتر می خرند. تو کجا می روی؟ من هم می روم بازار. ما هر ماه به اینجا می اییم. بهزاد همیشه روی آن صندلی می نشیند. تو به من کتاب می دهی؟ شما چه می کنید؟ من به دانشگاه می روم. مادر پروین چه می کند؟ مادر پروین چائی می خورد. پدر احمد هر روز صبح به کتابخانه می رود. آنها فردا شام به خانه ما می ایند. فصل تابستان همه میوه می خرند. آیا فردا به تآتر می روی؟ نخیر فردا به تآتر نمی روم. امسال ما به شهر بخارا می رویم. دانشجوی با استعداد کتاب می خواند. ما هم اینجا کتاب می خوانیم. امروز آنها به دانشگاه تاشکند نمی روند. من از پنجره خورشید را می بینم. تو از پنجره چه می بینی؟ برادر بزرگ من امسال مهندس برق میشود.

4-topshiriq.Qavs ichiga olingan fe’llarni hozirgi-kelasi zamon shakliga qo‘ying.

از کدام فروشگاه برنج و روغن (خریدن)؟ دوست من به من کتاب فارسی (دادن). او همیشه روز یکشنبه به دیدن مادراحمد (رفتن). من امسال پزشک کودکان (شدن). مگر شما برادر (داشتن)؟ سیما همیشه اینجا (نشستن). شما کتاب عربی (خواندن)؟ حالا پدر من چای (خوردن). تو از پنجره چه (دیدن)؟

5-topshiriq.Nuqtalar o‘rniga tegishli fe’llarning mosini hozirgi-kelasi zamonga qo‘yib ko‘chiring.

تو امروز صبح چه...؟ پزشک به شما چه...؟ آیا ما کتاب ...؟ مگر شما خواهر ...؟ فردا آنها کجا...؟ من امروز به شما کتاب...؟ مگر برادر شما پزشک...؟ ( دادن- داشتن- خوردن- کردن- دیدن- گفتن- رفتن- خواندن- شدن)

6-topshiriq.Berilgan savollarga bo‘lishli va bo‘lishsiz shaklda javob bering.

هر صبح پدر شما با کی به کارخانه می رود؟ آیا امروز به دانشگاه نمی روی؟ آیا دانشیار به دانشجو کتاب می دهد؟ در یک هفته چند ساعت کلاس فارسی دارید؟ آیا دوست شما پدر بزرگ دارد؟ مگر خواهر شما دانشجو نیست؟