Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya


Yerning kattaligini aniklash (gradus ulchashlar)



Yüklə 1,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/114
tarix09.02.2022
ölçüsü1,41 Mb.
#52294
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   114
topografiya asoslari va kartografiya

Yerning kattaligini aniklash (gradus ulchashlar) 
xakida tushuncha 
 
ERrning kattaligi gradus ulchashlar natijasida aniklanadi. Gradus ulchashlar bir merridian yoki 
paralerlda joylashgan ikki nukta orasidagi yoyni uzunlik birligi bilan va usha yoyning burchak 
kiymatini gradus xisobida aniklab, ularni bir-biriga takkoslash natijasida bir gradus yoyning 
uzunligini topishdan iboratdir. 
M:    A va V nuktalar bir merridianda joylashgan derylik, shakldan kurinishicha bu nuktalar orasidagi 
A V ery D masofaga, bu yoyning gradus kiymati esa (Ts burchakka terng, shunda err merridiani 
aylanasining bir gradus yoyi uzunligi
Ц
D
S

=
  buladi.  Bu errda (Ts A  va V nuktalardan err 
markaziga tushurilgan tik chiziklar orasidagi burchak bulib, bu burchak A va V  nuktlar gerografik 
kerngliklari kiymatining ayirmasiga terng,ya'ni  ∆Ц=Цв-
ЦА
.
  
Gradus ulchashlar natijasida err 
yuzasidagi bir merridian yoki paralerlda joylashgan ikki nukta orasidagi masofa xamda shu 
nuktalarning gerografik kernglik yoki uzokliklari aniklanildi. 
Er merridiani aylanasi bir gradus yoyning uzunligi ma'lum bulsa, err shari merridian aylanasini 
(8m) xamda radiusini (R) xisoblab chikish mumkin. Geromertriyadan ma'lumki, aylana 360° ga 


 
16 
terng,xuddi shu kabi err shari merridiani aylanasi xam gradus xisobida 360° ga terngdir.Agar err 
merridiani aylanasining 360° dan bir bulagi, ya'ni bir gradus yoyning uzunligi (S) ma'lum bulsa, uni 
360° ga kupaytirib, err shari merridiananing uzunligi xisoblab chikiladi. 8mq360° XS ERr shari 
radiusining taxminiy uzunligi esa kuyidagi geromertrik formula bilan topiladi          
S
П
S
П
R
0
0
180
2
360
=
=
 
Maxrajdagi  P,uzgargarmas mikdor bulib, u taxminan 3.14 ga terng. Yer shari merridiani 
aylanasi 1°yoyning uzunligi urtacha 111,14km derb o l sak, shunda err merridiani aylanasi: 
8m -360° x Sq360°xlll. 14-40010.4 km. ERr sharining radiusi esa: 
км
R
6371
14
.
3
14
.
111
180
0


=
 
Yer ellipsoid shaklda bulganligidan bir gradus merridianning uzunligi turli gerografik 
kerngliklarda bir xil bulmay, ekvatordan kutublarga tomon oz bulsada, uzayib boradi. 
M: 0°-1° merridian yoyning uzunligi -1 10,58 km, 
40°-41°=111,05км, 
50°-51°= 111,24км, 
70°-71°=111,57км, 
80°-81°=1 11,66 км, 
89°-90°=1 1 1,69 км га тerнг. 
Xozirgi vaktda gradus ulchashlar astronomik va geroderzik ishlarning birgalikda olib borilishi 
natijasida geroderzik tayanch shaxobchalarini barpo etishdan iborat,geroderzik tayanch 
shaxobchalari yerrning shakli va kattaligini aniklash uchungina emas, balki turli amaliy va ilmiy ishlarni 
bajarish uchun, chunonchi, topografik plan olish, barcha plan olish ishlarini bir sistermaga birlashtirish 
va boshka ishlar uchun xam zarurdir. 

Yüklə 1,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin