Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

 
Chiziqli masshtab 
Chiziqli masshtabning gerografik aniqligi uning tuzilishiga bog’liqdir. Agar chiziqli masshtabning 
birinchi bo’lagini qancha kichik bo’laklarga bo’linsa masshtab aniqligi ham shuncha orta boradi. 
Lekin shunisi ham borki, chiziqli masshtabning birinchi bo’lagini juda mayda bo’laklarga bo’linsa, 

---

 
29 
bu bo’laklarni ko’z ilqamaydi.   
Kartada masofani o’lchashda qam err yuzasida o’lchangan masofalarni qoqozga aniq kichraytirib 
tushirishda ko’ndalang masshtadan qam foydalaniladi. Ko’ndalang masshtab mertal chiziqlarda 
ba'zi bir geroderzik asboblarda va transportirlarda berrilgan bo’ladi. Ko’nadalang masshtabni 
qoqozga qam chizib olish mumkin.  
Ko’ndalang masshtab bilan chiziqlarni kartada 0,2 mm yoki santimertrga aylantirsak 0,02 sm 
aniqlikda o’lchash yoki joyda o’lchangan masofalarni shu aniqlikda qoqozga kichraytirib turish 
mumkin. 
Masalan: 1: 10,000 masshtabda joy plani olinayotganda err yuzasidagi 234 m. o’lchangan 
masofani qoqozga kichraytirib tushirish  kerrak bo’lsin o’lchangan masofa 200Q20Q14 mertr 
bo’lib, kartada 200m  q 2 sm, ga 20 mertr-2 mm, ga 14 m q 1,4 mm ga terng bo’ladi, shunda 2 
sm ko’nadalang masshtabning bitta katta bo’lagiga 1,4 mm verrtikal chiziqqa yozilgan 
raqamlarning 7-siga to’qri kerladi, bu shaklda yulduzlar bilan ko’rsatilgan (noldan chap 
tomonning bir bo’lagi gorizontalga 20 m ga verrtikalga 2 mertrga terng)  
Berrilgan masshtabning 0,1 mm ga to’qri kerlgan joydagi masofa shu masshtabning aniqligi 
deryiladi. Bu – karta va planlarda nazariy jixatdan ulchash anikligi xisoblanib 1:5,000 masshtabli 
kartada 0,5 mertrga, 1: 10:000 masshtabli kartada 1 mertrga, 1:25.000 masshtabli kartada esa 2,5 
mertrga terng va x.k. 
Boshkacha kilib aytganda, masshtab anikligiga tugri kerlgan masofadan kichik kersmani kartadan 
ulchab yoki joyda ulchagan kersmani planga tushirib bulmaydi. Chunki oddiy kuz bilan ajratish 
mumkin bulgan oralik 0,1 mm dir.