Termodinamik muvozanatda bo’lmagan tizimlarda ko’chish xodisalari. Reja

Holat parametrlari

Moddalar, odatda, quyidagi uchta asosiy holatning bittasida bo’ladi: gaz, suyuqlik va qattiq jism ko’rinishida. Plazma deb ataluvchi ionlangan gazni ba’zan moddaning to’rtinchi holatidan iborat deb hisoblaydilar.
Bitta jismni o’zi turli sharoitlarda turli holatlarda bo’lishi mumkinligi muqarrardir. Tekshirilayotgan jism berilgan o’zgarmas sharoitlarda har doim bitta holatdagina bo’ladi, masalan, suv atmosfera bosimi va 200S temperaturada faqat bug’ ko’rinishida bo’ladi.
Tekshirilayotgan modda holatini aniqlash uchun modda holatining holat parametrlari deb yuritiladigan qulay tavsifnomalari kiritiladi. Moddaning xossasi intensiv va ekstensiv bo’lishi mumkin. Tizimdagi modda miqdoriga bog’liq bo’lmagan xossalar intensiv xossalar deb aytiladi (bosim, temperatura va boshqalar).
Modda miqdoriga bog’liq bo’lgan xossalar ekstensiv xossalar deb aytiladi. Solishtirma, ya’ni modda miqdori birligiga nisbatan olingan ekstensiv xossalar intensiv xossalar ma’nosiga ega bo’lib qoladi. Masalan, solishtirma hajm, solishtirma issiqlik sig’imi va shunga o’xshashlar intensiv xossalar sifatida tekshiriladi.
Termodinamikaviy tizimlarning holatini belgilovchi intensiv xossalar tizim holatining termodinamikaviy parametrlari deb aytiladi. Holat parametrlaridan eng ko’p tarqalgani jismning absolyut temperaturasi, absolyut bosimi va solishtirma hajmidir.
Temperatura
Eng muhim parametrlardan biri absolyut temperaturadir. Temperatura jismning issiqlik holatini tavsiflaydi. Issiqlikningfaqat ko’proq qizdirilgan jismdan kamroq qizdirilgan jismgagina, ya’ni yuqori temperaturali jismdan past temperaturali jismga o’tishi tajribadan juda yaxshi ma’lum. Shunday qilib, jismlar temperaturasi bu jismlar orasida issiqlikning o’z-o’zidan o’tishi mumkin bo’lgan yo’nalishni aniqlaydi.
Temperatura, masalan, termometrlar yordamida o’lchanadi. Temperaturani o’lchash uchun foydalaniladigan har qanday asbob qat’iy belgilangan temperatura shkalasiga muvofiq graduslarga bo’lingan bo’lishi kerak.
Hozir turli temperatura shkalalari – Selsiy, Farangeyt,Reomyur va Renkin shkalalaridan foydalaniladi. Bu shkalalar orasidagi nisbat1- jadvalda keltirilgan.
Termodinamikaviy tadqiqotlarda 1848 yilda buyuk ingliz olimi Kelvin taklif etgan shkaladan foydalaniladi. Kelvin shkalasining noli sifatida ideal gaz molekulalarining tartibsiz harakati to’xtaydigan temperatura qabul qilingan: bu temperatura absolyut nolp deyiladi. Absolyut nolp Selpsiy shkalasi bo’yicha – 273,15S temperaturaga muvofiq keladi. Kelvin shkalasi bo’yicha hisoblanadigan temperatura doimo musbat bo’ladi. U absolyut temperatura yoki Kelvin bo’yicha temperatura deyiladi va K bilan belgilanadi.