Texnologiya fanining maktab o'quv rejadagi o'rni reja

TEXNOLOGIYA FANINING MAKTAB O'QUV REJADAGI O'RNI
Reja:


1. Mexnat va kasb tayorgarligining asosiy yunalishlari.
2. Mexnat ta`limining rivojlanish tarixi.
3. Urta osiyoda eshlarga mexnat ta`limini berishning tarixi.
Qayta kurish munosobati bilan umum ta`lim, mexnat politexnika maktabi oldiga kuyiladigan talablar ortib bormokda. Bu talablar tabiat va jamiyat qoidalarini bilish maqsadida ma`lum mazmunini fan va texnikaning eng yangi yutuqlari bilan boyitishga: ta`lim- tarbiya jarayonida mexnat ta`limini rol`ini oshirish va bololarni tarbiyalash uchun ota-onalarning uqituvchilarning ma`suliyatini kupaytirishga ajratilgan. Bu o’z navbatida politexnik va mexnat ta`limi oldiga murakkab va masuliyatli vazifalar qo’yadi. Vujudga kelgan imkoniyatlardan mexnat ukituvchisi shaxsinixar tomonlama rivojlantirish uchun tuliq foydalanish imkoniyatini beradi.Mexnat ta`limi mutaxosis taerlashni uz maxsadi kilib kuymaydi, balki ukuvchining shaxsini rivojlantirish vasitasi xisoblanadi. Maktabdagi mexnat ta`limi, tarbiesi va ma`lumati, maktabda mexnat aosini namoet bulishi va uning uzagi bulib, u bololarning bilim ishlab chiqarish faoliyati uz uziga xizmat kilish, uz aro erdam kursatish, estetika va jismoniy rivojlanish jorienidagi mexnat kuch goyrotlarini kamrab olodi . Mexnat ta`limi mexnat mo`lumati berishning tarkibiy kismi xisoblonodi. Talim joroenida yigit va kizlar mexnatning politexnik ( ayni vaktta xam nazariy, xam amaliy) samarali, eng oddiy osossiy negizlari va tarbieviy kisimlarini umumlashgan mexnat malakalarini bilish va amaliy faoliyat usullarini egallashga karatilgan.
1920 yil xali maoif xodimlari tamonidan ukitishning kompleks, biroz keyinirok esa proekt (loyixa) sistemasi poydo buldi: Proekt sistemasiga binoan matematika, ximiya, biologiya va boshko ukuv predmetlariga oid bilim elementlari ukuvchilarga beriladigan mexnat topshiriklari otirafiga gruppalash boshlandi.
Masalan, bogda ura kozish topshirigini olgan ukuvchilar uni bajarish uchun koncha tupurok chikarib tashlashni xisoblashlari ( matematika), ura konturini belgilashlari (chizmachilik) tupurok xarakteri bilan tan olishlari (geografiya) kerak edi. Ukuv protsessining bundoy tashkil etishda ukuvchilarni fan asoslaridan sistemali bilimlar bilan kirollantirishni iloji yukligi mutloko ravshan. Mexnat ta`limining uzi xam xech narsa yutmagan, chunkiy u yakin sistemasiz olib borilgan, vaktincha iktisodiy topshiriklar bilan boglik bulgan.
1932 yilda Boshlangich va urta maktablarning ukuv programmalari va rejimi tugrisidagi karorida maktablarda fan asoslarini predmetli utish ishlandi, ukuv rejasiga boshka ukuv predmetlari bilan bir katorda mexnat ta`limi xam mustakil predmet bulib kirdi.
1937 yilda maktablarda mustakil ukuv predmeti sifatida mexnat ta`limi tugatildi.
1952 yil mexnat ta`limiga jamoatchilik e`tibori koratildi. Maktabda politexnik ta`lim va mexnat tarbiyasini rivojlantirishning zarurligi kursatildi.
1954 yili mexnat ta`limini urta maktab ukuv rejasiga usib kelaetgan esh avlodni kamol toptirish vositalaridan biri sifatida kiritildi.
1998 yili Uzbekiston Respublikasida umumiy urta ta`limini tashkil etish tugrisida Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Karorida umumiy urta ta`limning ta`lim dasturlari: ukuvchilarning muntazam bilim olishini, ulorga bilim olish ixtiejini rivojlantirishni, asosiy ukuv ilimiy va umum madaniy bilimlarini takomillashtirishni ukuvchilarda mexnat kunukmalarini, mustakkil ijodiy fikirlash kasb tanlashga atrof olamga ongli munosobatni xosil kilishni, yuksak ma`naviy –aklokiy fazilatlarni tarbiyalashni, uz Vataniga va xalkiga sodik fukoroni shakllantirish masalalari konunda uz aksini topgan.
Mexnat ta`limining mazmunini yunalishliridan biri bolada va usmurda inson mexnoti xakida va uning mexnati bilan yaratilgan buyumlar tugrisida, ishlab chikarish muxidi , materiallarni ishlash texnologiyasi, moddiy ishlab chikarish iktisodi xakida tasvurlar xosil kilishga kompleks endoshishni talab kiladi.
Umum ta`lim maktablarida mexnat ta`limi fanini ukitishning moxiyati, mazmuni, maksadi, vazifalari, tamoyillari va boshka mezonlarini belgilaydi. Maktablar uchun dastur Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisinig 1999 yil 14-15 aprelda utkazilgan birinchi shakrik 14 sessiyasida Prezident I.A.Karimov nutkida belgilab berilgan ta`lim soxasini rivojlantirishning xozirgi dolzarb masalalari, barkamol avlodni vatanparvar, mexnatsevar, ilmli bulishini ta`minlash yuzasidan vazifalarga, Uzbekiston Respublikasining «Ta`lim tugrisidagi» Konuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» asoslariga binoan ishlab chikilgan. Maktablar uchun dastur 1998-99 ukuv yilida respublikaning belgilangan maktablarida mexnat ta`limi ukuv fanidan utkazilgan tajriba-sinov ishlari natijalariga binoan tuzilgan.
Umumiy urta ta`lim maktabida mexnat ta`limi fanini ukitishning maksadi-ukuvchilarni akliy va jismoniy mexnat turlari, jarayonlari xamda kasblar bilan tanishtirish, ularda dastlabki mexnat kunikmalari va malakalarini, mexnatga kizikish va mexnatsevarlikni shakllantirish, ularni mexnat va kasblarni kadrlashga, ularnining axamiyatini tushinishga urgatish xamda kasb tanlashga tayorlash orkali ularning kasbgacha tayorgarligini amalga oshirishdan iborat.
Ushbu maxsadni amalga oshirish uchun kuyidagi ta`limiy- tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalarni bajarish lozim buladi.
Ta`limiy vazifa- ukuvchilarning barkamol shaxslar bulib shakllanishlari uchun ularga mexnat jarayonlari, kasblar, umumiy texnologiya, texnika va ishlab yaikarishning ilmiy asoslarini urgatish, ularni kasb tanlashga yunaltirish, kamida uchta kasb bilan dastlabki tanishtirish orkali ularning kasbgacha tayyorgarliklarini amalga oshirish va kasb-xunar kolledjlarida ta`lim olishga tayyorlashdan iborat.
Tarbiyaviy vazifa-ukuvchilarning mexnat kunikmalarini shakllantirish jarayonida mexnat va kasbga munosabatlarida yukori axlokiy sifatlarni, mexnatsevarlik, vatanfarvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat.
Rivojlantiruvchi vazifa- mexnat ta`limi mashgulotlari jarayonida ukuvchilarga akliy, jismoniy, axlokiy, badiy estetik tarbiya va ta`lim berish, kasbgacha tayyorgarliklarni amalga oshirish orkali ularning barkamol shaxslar bulib etishishlariga yordam berishdan iborat.
Mexnat ta`limi fanining mazmuni shartli ravishda uchta, ya`ni mexnat ta`limi tayyorgarligi, kasblar buyicha tayorgarlik va kasbgacha maxsus tayyorgarlik kismlariga bulinadi. Bu kismlar xar bir dars va mashgulotlarning tarkibiga singib ketgan buliu, ularning ukituvchilar va uslubchilar tomonidan ilmiy uslubiy nuktai nazardan xisobga olingan xolda taxlil kilib borilishi mexnat ta`limi mashgulotlarining anik maksadga yunaltirilgan bulishini ta`minlaydi.
Mexnat ta`limining yunalishlari maktab atrofidagi karxona , tashkilot va kasb-xunar kolledjlarida keng tarkalgan soxalar, kasblarga muvofik tanlab olinadi. Shunga kura xar bir maktabda mexnat ta`limining kuyidagi yunalishlari asos kilib olinishi mumkin:
-yogoch va unga ishlov berish texnologiyasi:
-metall va unga ishlov berish texnologiyasi;
-gazlamaga ishlov berish texnologiyasi;
-pazandachilik asoslari;
-kishlok xujalik asoslari va boshkalar.
5-7 sinflarda ushbu yunalishlardan ayrimlari tanlanadi va 8-9 sinflarda shu tanlangan yunalishlarga muvafik xolda ishlab chikarish asoslari va kasbga yunaltirish kursi ukitiladi.
Shark mutafakkirlarining pedagogik goyalari uzok utmishga borib takaladi.
Urta Osiedan utgan kadimiy Buyuk ipak yuli, Xitoy, Vizantiya Xindiston Shaxarlari bilan boglanib madaniyat va san`atni rivojlantirishga, ilimga bulgan kizikishga aloxida e`tibor berilishini takozo etadi.
Bu esa uz navbatida Mexnat kilishga munosabatni uzgartirib rakobatga arzigulik kishlok xujaligi maxsulotlarini ishlab chikarishni kup tarmokli xunardmanchilik ishlarinit akomillashtirib ma`naviy madaniyatni yuksalishiga olib keladi.
Farobiyning insoniy fazilatlar tugrisidagi ta`limotidan kuydagi muxim xulosolarga kelish mumkin.

1. 
   Inson uz moxiyati bilan ijtimoyidir, ya`ni jamiyatda uzora munosobat , uzaro erdam jaraenida inson bulib etishadi. .Bu jamiyat insonlarning uzaro birikichi erdamida insonning uz moddiy extiejlarini kondirishga bulgan intilishi natijasida vujudga keladi va jamiyatdan tashkarida, insonlar kollektividan ajralgan xolda, uzaro erdamsiz uz extiejlarini kondira olmayda.
   
2. 
   Inson uzining barcha kabiliyatlarini yuksak kamolatga erushuv etuk bilish mukammalikka erushuv uchun sarf kiladi va bu yulda uzini kurshagan tabiat xadisalaridan foydalanadi, ularni uziga singdiradi, buning uchun ilim fanni, turli xunarlarni urganadi.
   

Farabiy shuning uchun xam ta`lim tarbiya masalalariga juda katta e`tibor berib, insoniy fazilatlarga erushuv, oliy maksad va kamoladga erishuv ta`limda, mexnat va akliy tarbiyaga ega ma`suliyatli va mukim urin ajiratadi.
Al Xorazmiy, Al Roziylarning pedagogik karashlarida xam jamiyatning rivojlanishida ta`lim tarbiyaning urni esh avlodlarni tarbiyalashda kasbkorlikning, xunarmandchilikning ijobiy ta`siri insonlarning kundalik xayoti ixtiyojlarni kandirishga xizmat kilishlari zarurligini targibot kilganlar.
IX-XII asr urtalarida turli fan soxalarida keng kulamda rivojlanish insoniyat tarixida buyuk entiklopedik xisoblanadigan olimlar bilan boglikdir.
Ibn Sinoning ta`lim tarbiega oid fikr muloxazalari uning bizgacha etib kelgan juda kup asarlari orasida tarkok xolda saklanib kolgan.
Ibn Sinoning tavsiya kilgan tarbiya va ta`limi kuydagilarni uz ichiga oladi.

1. 
   Akiliy tarbiya.
   
2. 
   Jismoniyy tarbiya.
   
3. 
   Estetik tarbiya.
   
4. 
   Axlokiy tarbiya.
   
5. 
   Mexnat taribyasi (xunar urgatish)
   

Ibn Sino shuni xam oloxida uktiradi ki, oila a`zolarining xammasi shugullanishi zarur, biror kishi sababsiz bekor yurmasin. Ibn Sinoning barcha jamiyat a`zolarining ishlab chikarish mexnati bilan shugullanishi kerakligini talab etadi. Xunarmand dexkonlarining mexnati uluglaydi va jamiyatga xam modiy xam ma`noviy zarar etkazadigan kishilarni kattik karalaydi.
Ibn sino fikiricha bolaga, ma`lum bir kasib xunar urgatishzarur. Bola kasib-xunarni ma`lum darajada uzlashtirib bulgandan keyin uni usha paytlardan boshlab uz – kasib xunaridan foydalanishi va mustakil xaet kechirish urgatish lozim.
Beruniy mamlakatning obodonligi ilm fanining ravnakiga boglik bulsa, eshlarning baxt saodati va kamolotini uning bilishi va ma`rifatida deb biladi. Shuning uchun xam olim, eshlarni ilim ma`rifatiga chorlaydi. Beruniy eshlardan raxmdil, mexribonkishilarga iltifotli, xarixox bulishni najotsiz odamga kul chuzishni, mokkolik ayerlik, adalotsizlik, juratsizlik, boylikka xirs kuyish kabi sifatlarga yul kuymaslikni talab etadi.
XVII-XV asrlar davomida Rumiy, Ulugbek, Ali-Kushchi, Lutfiy, Jomiy, Navoiy kabi uluglar tabiy matematik fanlarni rivojlantirishga nixoyatda katta xizmat kilganlar.
XVI-XVIII asrlarga kelib Urto Osie xalklarini boshka mamlakatlar bilan savdo sotik ishlari fan va madaniyat soxalarida bar muncha yutuklarga erishishga sababchi buldi. Bu uzgarishlar jamiyatning ta`lim- tarbiya soxasida xam ma`lum uzgarishlarga olib keldi.
Xamza Xakimzoda Nieziy, Minnavar kori Abduroshidxonov, Okiljon Shorofiddinovlar yangi maktablar ochib , u erda ta`lim tarbiyani mexnat ta`limi bilan kushib olib borganlar.
Bizning ata-bobalarimiz bolani tugilishidan tarbiyaga urgatib borgan, masalan tugilgan shakolakni shiniktirish maksadida kul, oyoklarini xarakatlantirgan, buyinlarini shuzib togangning uy kayda dep togasining yakin inson ekanligini bildirgan. Tish chikkandan sung tishi chikkan bolaga shaynab berma, uzi mexnat etib esin dep chaynab bermagan. Oyogi chikkandan sung uni narsalarni olib kelish vazifalarini bergan. Kiz, ugil bolalarga uzlariga tegishli vazifalarni bergan. Kizlar uy yumushlarini, ugil bolalar uydan tashkarida mollarga karash, kishlok xujaligi ishlari, otlarga karash ishlariga jalb etgan, sababi ugil bolalar mard, jasur bulib etishishini istagan, ularni kiz bolalarning ishlarini ishlatmagan. Shunday kilib mexnat tarbiyasini bergan.
Texnologiya- texnologiya ta’limifanining uzluksiz ta’lim
tizimidagi o‘rni va roli.
“Qaysi yurtda bilim, ilm, va albatta, yuksak ma’naviyat qadrlansa, shu mamlakat barqaror rivojlanishi, xalqi farovon hayot kechirishi tarixda ko‘p bor isbotlangan”-Sh.M.Mirziyoyev.
1. O’zbekiston Respublikasi Davlat Mustaqilligiga erishib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning o`ziga xos yo`lini tanlashi kadrlar tayyorlash tuzilmasi va mazmunini qayta tashkil etishni zarur qilib qo`ydi va qator chora tadbirlarni ko`rdi yangi tahrirdagi «Ta’lim to`g`risida»gi qonunni joriy etilishi (2020 y) yangi o`quv rejalari, dasturlari, darsliklarni joriy etishni, zamonaviy didaktik ta’limotni ishlab chiqishni; o`quv yurtlarini attestatsiyadan o`tkazishni, yangi tipdagi ta’lim muassasalarni tashkil etishni taqozo qildi.
Dastur, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb hunar dasturini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o`zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, xuquqiy, psihologik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida o`z javobgarligini his etadigan yoshlarni nazarda tutadi.. Umumiy o`rta ta’lim maktablarining o`quv rejasida texnologiya ta’limi o`quv faniga 1-4-sinflarda haftasiga 1 soatdan, 5-7-sinflarda haftasiga 2 soatdan va 8-9-sinflarda haftasiga 1 soatdan, hammasi bo`lib 408 soat vaqt ajratilgan.
O`quvchilarni mehnatga tayyorlash jaryonida kasb-hunarga yo`naltirishni yanada kuchaytirish, ularni zamonaviy ishlab chiqarish asoslari, yog’ochga, metallga va gazlamaga ishlov berish texnologiyasi, pazandachilik asoslari, qishloq xo`jalik asoslari, badiiy mehnat texnologiyasi va mashina elementlari yo`nalishlari bo`yicha bilim, ko`nikma va malakalarni egallashlari ko`zda tutilgan.
5-7-sinflarda o`quvchilarning ijtimoiy-estetik didi va dunyoqarashini kengaytiradigan, oilaviy hayot va turmushda kerak bo`ladigan yuqorida ko`rsatilgan o`quv kurslari o`quvchilarda milliy madaniyat va an’analarga mehr-muhabbat uyrotadi. 8-9-sinflarda kasb-hunarlarga yo`naltirish kursi ta’lim oluvchilarning ijtimoiy dunyoqarashini kengaytiradi, kasb-hunar ta’limi yo`nalishlarini ongli ravishda tanlashlariga ko`maklashadi.
O‘zbekistonda izchil rivojlanishning asosiy omili sifatida ilm-fanni taraqqiy ettirishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Respublikamizda uzluksiz ta’lim tizimida turli sohalarda raqobatbardosh mutaxassislar tayyorlash, ularning yuksak bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlariga shart-sharoitlar yaratish, ishlab chiqarish jarayonida yetuk malakali mutaxassislar faoliyatini tashkil etish bo‘yicha qo‘ygan ijtimoiy buyurtmasini bajarishda texnologiya (mehnat ta’limi) fani jarayonini tashkil etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Davlat ahamiyatiga molik ushbu vazifani bajarish uchun ta’lim-tarbiya jarayonda o‘qituvchilarning o‘z kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarini, kasbiy mahoratini takomillashtirishni hamda dinamik ravishda rivojlanib borayotgan pedagogik jarayon talablari darajasida pedagogika, psixologiya, metodika fanlari yutuqlari, zamonaviy texnika va ilg‘or texnologiyalar, ishlab chiqarish va bozor iqtisodiyoti munosabatlari bo‘yicha mukammal bilimlar, ko‘nikmalarni egallashni taqozo etadi. Shu munosabat bilan, texnologiya fani o‘qituvchisining bilim, ko‘nikma va malakalari ko‘lami va sifati, uning ta’lim-tarbiya jarayonini umumiy o‘rta ta’lim DTS talablari asosida tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha erishgan yutuqlari va yo‘l qo‘ygan kamchiliklari, kasbiy mahorati kabi murakkab va ko‘p qirrali faoliyatini takomillashtirish jarayonining didaktik shart-sharoitlarini aniqlash, nazorat maqsadiga muvofiq ravishda uning shakl, tur, usul va vositalarini optimal tanlash asosida nazorat o‘tkazish metodikasini ishlab chiqish, uning mazmunini boyitish, bu sohada mamlakatimiz miqyosida amalga oshirilayotgan tashkiliy ishlarni tahlili bu borada amalga oshirilayotgan barcha tadbirlarni ilmiy-uslubiy asnosida tashkil etilishini talab qilmoqda.
Bu esa o‘quvchilarning umumiy o‘rta ta’lim maktablaridan texnik-texnologik ko‘nikmalarini shakllantirishga e’tibor berilmayotganligini ko‘rsatishimiz mumkin. Ushbu ko‘nikmalar asosan texnologiya fani darslarida shakllantirilishini xisobga olsak, ushbu fanga e’tiborni kuchaytirish davr talabi ekanligi yaqqol namoyon bo‘ladi. Aynan texnologiya fanida o‘quvchilarning ham intellektual ham jismoniy bilim, ko‘nikma va malakalari uyg‘unlashgan xolda shakllanishi hamda texnikaga oid mehnat qilishning sensor ko‘nikmalarining rivojlanishi, shuningdek kasblar olami, kasb tanlashdagi qiyinchiliklar va nomutanosibliklar, kasb tanlashda e’tiborga olinadigan omillar xaqidagi ma’lumotlar fanning asosiy maqsadi sifatida beriladi. Demak, texnologiya faniga e’tibor berilishi natijasida nafaqat texnikaga oid kollejlarga balki yoshlarning o‘z kasblarini ongli, barcha jixatlarini xisobga olgan holda tanlashlariga erishiladi. To‘g‘ri kasb tanlagan o‘quvchilarning qiziqishini oshirish ya’ni ta’lim sifati va samaradorligini yuksaltirish natijasida yetuk, jahon talablariga javob beradigan mutaxassislar tayyorlashga zamin yaratgan bo‘lamiz. Shuni aytish mumkinki, texnologiya fani darslarini tashkil etishda zamonaviy ta’lim texnologiyalari va vositalaridan maqsadga muvofiq foydalanish, innovatsion pedagogik texnologiyalarni joriy etish natijasida o‘quvchilarda fanga bo‘lgan qiziqishlari ortishi, amaliy mashg‘ulotlarda mehnat ob’ektlarini bajarish bo‘yicha aniq tasavvurlarga ega bo‘lishi, mehnat operatsiyalarini bajarish bo‘yicha chuqur bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilishida keng imkoniyatlar ochadi.
2. Texnologiya ta’limi fanining uzluksiz ta’lim tizimidagi o‘rni va roli.
Hozirgi kunda dunyo bo‘yicha rivojlangan davlatlar agrar ishlab chiqarishdan sanoat ishlab chiqarishga ya’ni yangi texnika va texnologiyalarga asoslangan avtomatik-mexanizatsiyalashgan sanoat ishlab chiqarish davlatiga o‘tib bormoqda. Ishlab chiqarishni rivojlantirishda mutaxassislarning texnikaviy salohiyati muhim o‘rin tutadi. Ishlab chiqarish sohasida faoliyat yuritadigan mutaxassislarning boshlang‘ich ko‘nikmalari aynan umumiy o‘rta ta’lim maktablarida texnologiya fani darslarida tarkib topadi.
“Texnologiya” materiallar yoki yarim fabrikatlarni olish, ishlov berish va qayta ishlash usullarini ishlab chiquvchi va takomillashtiruvchi ilmiy fandir.
“Texnologiya” - yunoncha ikki so‘zdan - “texnos” (techne) - mahorat, san’at va “logos” (logos) - fan, ta’limot so‘zlaridan tashkil to’gan.
Tarixiy manbalarga ko‘ra, “Texnologiya” fani ham qadimgi Yunonistonda ‘aydo bo‘lgan. Ushbu davrda, bu hunarmandning buyumlarni tayyorlash san’atiga, ustozi rahbarligi ostida (mashqlar tufayli) o‘zining tirishqoqligi va tabiiy iqtidori orqali erishishini anglatgan.
Hunar o‘rganish individual tarzda amalga oshirilar edi. Ko‘‘gina hollarda, hunar sirlari, faqat avloddan avlodga, oilaviy qarindosh urug‘larga o‘rgatilar edi. Avloddagi uzilishlar, ma’lum bir kasb sirlarini yo‘qolishiga olib kelgan hollar ham mavjud. Misol tariqasida, qadim Sharqdagi machit madrasalarning tashqi va ichki devorlar, gumbazlaridagi naqshlar tabiiy bo‘yoqlarining tayyorlanish sirlari yo‘qolib ketganini keltirish mumkin. Bu bo‘yoqlar hanuzgacha odamlarni o‘zining tabiiyligi, chiroyi, ranglari jilosi, takrorsizligi, o‘zidan nur sochib turishi, uzoqqa chidamliligi bilan maftun etib kelmoqda.
“Texnologiya”ning fan sifatida vujudga kelishiga - XVII asrda, sanoat ishlab chiqarishini paydo bo‘lishi metallurgiya, mashinasozlik, jumladan sanoat jihozlari, paroxod, parovoz, o‘q otuvchi qurollarni ishlab chiqarish jadal rivojlana boshlanishi sabab bo‘ldi.
Bunday murakkab va mehnattalab mashina va jihozlarni ishlab chiqarishni, faqat texnologik jarayoni aniq ishlab chiqilgan texnologik hujjatlar asosida tashkil etish mumkin edi. Ushbu hujjatlarda - xom ashyo, materiallar, yarim fabrikat va mahsulotlarni olish, ishlov berish, qayta ishlash yo‘llari va usullarining murakkab jarayonlarini o‘zaro bog‘liq, ketma-ket va aniq bajariladigan harakat, operatsiyalarga bo‘lib, rejalashtirilgan natijaga erishish tasvir etiladi. Bu kengaytirilgan va ommaviy ishlab chiqarishga asos bo‘ladi. Bizning davrda, texnologiya deb, ma’lum ishni bajarish san’ati tushuniladi. Uni egallash uchun u aks ettirilgan texnologik hujjatlarni chuqur o‘rganish taqozo etiladi.
“Texnologiya”ning fan sifatida shakllanishi, texnologiyani ko‘paytirish va shu asosda mutaxassislarni ommaviy tayyorlash, hamda ommaviy ishlab chiqarishni tashkil etish imkoniyatini keltirib chiqardi.
Texnologiya deganda sub’ekt tomonidan ob’ektga ko‘rsatilgan ta’sir natijasida ob’ektda sifat o‘zgarishiga olib keluvchi jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalanib, ob’ektga yo‘naltirilgan maqsadli amallarni muayyan ketma-ketlikda bajarishni ko‘zda tutadi.
Ushbu tushunchalarni o‘quv jarayoniga ko‘chiradigan bo‘lsak, o‘qituvchi (pedagog)ning o‘qitish vositalari yordamida o‘quvchi (o‘quvchi)larga muayyan sharoitlarda ko‘rsatgan tizimli ta’siri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bo‘lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy xodisa, deb ta’riflash mumkin.
Texnik texnologiya quyidagilarni bildiradi:
xom-ashyo, materiallar, yarim fabrikatlar yoki mahsulotlarni olish, ularga ishlov berish yoki qayta ishlash yo‘lari va usullarining yig‘indisi (texnologiyaning jarayonli - bayonli aspekti); jarayonning o‘zi - qazib olish, to’ish, ishlov berish, qayta ishlash, tashish, omborga joylash, saqlash hamda ishlab chiqarishni texnik nazorat qilish (texnologiyaning jarayonli - harakat as’ekti).
Ishlab chiqarishda “Texnologiya” so‘zidan kelib chiqadigan quyidagitushunchalar ishlatiladi:
Texnologik jarayon - ishlab chiqariladigan mahsulotga ishlov berishning yagona jarayonini hosil qiluvchi texnologik operatsiyalarning yig‘indisi.
Texnologik operatsiya - ishchi tomonidan o‘zining ish joyidabajariladigan, yakuniga yetkazilgan harakat ko‘rinishidagi jarayonning bir qismi
Texnologik xarita - ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarish texnologik operatsiyalarning ketma-ketligini bayon qiluvchi texnik hujjat.
Texnologik reja - texnologik operatsiyalarni amalga oshirishni belgilovchi tartib bo‘lib, ma’lum bir mahsulotni ishlab chiqarishda bajariladigan operatsiyalarning vaqti, shartlarini belgilaydi.
5.Texnologiya- texnologiya ta’limifani konsepsiyasini amaliyotga joriy etishning shart- sharoitlari.
Konsepsiyani amaliyotga tatbiq etish quyidagi ilmiy, metodik, tashkiliy va moddiy-texnik shart-sharoitlarni amalga oshirishni talab etadi:
Texnologiya fanini o‘qitishda uzluksiz ta’lim tizimining (uzluksizlik va uzviylik) tamoyillariga qat’iy rioya qilish.
Tayanch va umumta’lim maktablaridagi texnologiya fanining mazmuni, maqsadi va vazifalarini, tashkil etish shakllarini, metodlari va vositalarini zamonaviy talablar asosida takomillashtirish.
Ilmiy-’edagogik xodimlar, mutaxasssis o‘qituvchilar, murabbiy- tarbiyachilar tayyorlash tizimini takomillashtirish.
Texnologiya fani o‘qituvchilarini tayyorlashni takomillashtirish konse’siyasini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilish.
Texnologiya fani o‘qituvchilarining malakasini oshirish va qayta tayyorlash konsepsiyasini ishlab chiqish; texnologiya va kasb ta’limi o‘qituvchilarini tayyorlash, malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish.
Texnologiya fani davlat ta’lim standartini o‘quvchilarning jismoniy va ruhiy rivojlanish qobiliyatlariga mos holda ishlab chiqilishi, uni namunaviy o‘quv dasturlari, o‘quv qo‘llanmalari, darsliklar va turli ilmiy-uslubiy ishlanmalar majmualari bilan ta’minlash.
Texnologiya fanining moddiy-texnik ta’minotini jamiyat taraqqiyoti talablaridan kelib chiqib mustahkamlash.
Texnologiya fanini o‘qitishni takomillashtirish maqsadida umumta’lim va boshqa ta’lim-tarbiya muassasalari, viloyat, tuman xalq ta’limi bo‘limlari, Respublika ta’lim markazi, Xalq ta’limi vazirligi, Respublika Fanlar akademiyasi, ilmiy-tadqiqot institutlari, oliy o‘quv yurtlarining tegishli.
kafedralarida olib borilayotgan nazariy va amaliy tadqiqot ishlarini tizimlashtirish, uyg‘unlashtirish, markazlashtirish va muvofiqlashtirish.;
Texnologiya fanini o‘qitishda Respublikamiz umumta’lim maktablari va xorijiy mamlakatlarda erishilgan ilg‘or tajribalarini o‘rganish hamda amaliyotga qo‘llashda Respublikaning ta’lim sohasidagi siyosati talablari hamda mahalliy, milliy, etnik, hududiy xususiyatlarni hisobga olish;
Texnologiya fanini o‘qitishni yanada takomillashtirish maqsadida me’yoriy, metodik xujjatlar, zaruriy nizomlar, yo‘riqnomalarni ilg‘or tajribalar asosida tayyorlash va tashkiliy tadbirlarni hozirgi zamon talablaridan kelib chiqib, yagona markazlashtirilgan holda umumdavlat miqyosida joriy etish;
Iqtidorli yoshlarni kasb-hunar o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlariga ko‘ra kasbiy mahorat darajalarini rivojlantirishga sharoit yaratish.
Nazorat savollari:
1.Texnik texnalogiya xaqida tushuncha bering?
2.Texnalogiya fani xaqida tushuncha bering?
3. fanning uzluksiz ta’limi deganda nimani tushunasiz?
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Harakatlar strategiyasini «Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturining 172-bandida «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining yangi tahrirdagi loixasi. Texnologiya fanini o’qitish metodikasi va uning vazilasi.Ta’lim sohasidagi isloxotlar.
O’zbekiston Respublikаsi Prezidenti SHаvkаt Mirziyoyevning 2019 yilning 19 mаrt kuni Yoshlаrgа e’tiborni kuchаytirish, yosh аvlodni mаdаniyat, sаn’аt, jismoniy tаrбiya ва sportgа keng jаlb etish, ulаrdа аxбorot texnologiyalаridаn to’g’ri foydаlаnish ko’nikmаsini shаkllаntirish, yoshlаr o’rtаsidа kitobxonlikni tаrg’ib qilish bo’yicha beshta tashabbusi