o‘zgartirilishining oldi olinadi.
Elektron raqamli imzo bu elektron hujjatda yoritilgan u yoki bu ma’lumotlarda xatolik
yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo egasini identifikatsiya qilish imkonini
beradi hamda an’anaviy qo‘lda qo‘yilgan imzo bilan bir xil kuchga ega.
Hozirgi kunda jamiyatning barcha sohalarida zamonaviy
axborot texnologiyalarini,
kompyuter texnikasi va telekommunikatsiya vositalarini har bir sohada joriy etish,
hamda ulardan foydalanish, fuqarolarning axborotga ortib borayotgan talab-
ehtiyojlarini yanada to‘laroq qondirish, jahon axborot jamiyatiga kirish hamda jahon
axborot resurslaridan foydalanishni kengaytirish uchun qulay shart – sharoitlar
yaratilib kelinmoqda. Jumladan, “elektron hujjat”, “elektron raqamli imzo (ERI)”
tushunchalari jamiyatning har qaysi sohasiga jadal kirib bormoqda.
Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan hamda
axborot texnologiyalaridan
foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi va
saqlanadi. Elektron shaklda qayd etilgan, ERI bilan tasdiqlangan va
elektron
hujjatning uni identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan boshqa
rekvizitlariga ega
bo‘lgan axborot elektron hujjatdir.
ERI — elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini ERI yopiq kalitidan
foydalangan holda maxsus o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda ERI ochiq kaliti
yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va ERI yopiq
kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzodir. U axborot -
kommunikatsiya tizimlari orqali uzatilayotgan hujjatlarni va
axborotlarni haqiqiyligini
tekshirishda qo‘llaniladi.
Ma’lumot jo‘natuvchining qabul qiluvchiga qandaydir ma’lumotni oddiy usulda
jo‘natish ko‘p hollarda turlicha muammolarning kelib chiqishiga olib keladi. Bunda
jarayon qatnashchilari asosan quyidagi holatlarga duch keladilar:
- rad etish – xabar yuborgan o‘zi yuborgan xabarni rad etishi;
- qalbakilashtirish – qabul qiluvchi xabarni o‘zgartiradi, qalbakilashtiradi;
- o‘zgartirish – qabul qiluvchi xabarni o‘zgartiradi;
- niqoblash – tartib buzar xabarni boshqa shaxsga rasmiylashtiradi va h.k.
SHunday hollarda ERI aloqa tizimlarida yuqorida sanab o‘tilgan buzilishlaridan
muhofaza qilinishini ta’minlaydi, ya’ni:
o
maxfiy kalit faqat yuboruvchining o‘zigagina ma’lum bo‘lsa, u holda
qabul qiluvchi tomonidan qabul qilib olingan ma’lumot faqat
yuboruvchi tomonidan jo‘natilganligini rad etib bo‘lmaydi;
o
raqib tomon maxfiy kalitni bilmagan holda o‘zgartirish,
qalbakilashtirish, niqoblash va boshqa shu kabi
aloqa tizimi
qoidalarining buzilishiga imkoniyat tug‘dirmaydi. Hujjatni
o‘zgartirishga urinishda xesh qiymat o‘zgaradi va imzo qonuniy kuchga
ega bo‘lmay qoladi.
SHuningdek, ERI korxona va savdo-sotiqqa oid tashkilotlarda hisobotlarni
elektron ko‘rinishda topshirishda, elektron hujjatga yuridik maqomini
berishda katta ahamiyatga ega.
ERIning umumiy tan olingan sxemasi (modeli) uchta jarayonni o‘z ichiga
oladi:
ERI kalitlarini generatsiyalash;
o
ERIni shakllantirish;
o
ERIni tekshirish (haqiqiyligini tasdiqlash).
Elektron hujjatni ERI bilan shakllantirish jarayoni 1-rasmda keltirilgan bo‘lib, avval
yuboriluvchi ma’lumotning xesh-funksiya qiymati hisoblanadi. So‘ngra elektron
raqamli imzo algoritmiga ko‘ra jo‘natuvchi tomon yopiq kaliti orqali ma’lumot
imzolanadi.
ERIni tekshirishda jo‘natuvchi tomon ochiq kaliti orqali hisoblangan xesh-funksiya
qiymati va ma’lumot xesh-funksiya qiymatlari solishtiriladi. Quyidagi 2-rasmda. ERIni
tekshirish jarayoni keltirilgan.
Turli ERI algoritmlarini shakllantirish va uning haqiqiyligini tekshirish amallari ularning
matematik funksiyalari orqali farqlanadi.
Ushbu maqolada mavjud ERI algoritmlarining matematik funksiyalari muammolar
murakkabligiga ko‘ra sinflangan (1-jadval):
- Faktorlash muammosining murakkabligiga asoslangan ERI algoritmlari.
- Diskret logarifm muammosining murakkabligiga asoslangan ERI algoritmlari.
- Elliptik egri chiziqli diskret logarifm muammosining murakkabligiga asoslangan ERI
algoritmlari.
- Parametrlar algebrasiga asoslangan ERI algoritmlari.
Dostları ilə paylaş: