Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot

(2.31-rasm
). Fotodiodlar FD deb 
belgilanadi. 
Fotoelektrik qurilmalar 

---

Yoruglik energiyasi taʼsirida uz elektr xossalarini uzgartiradigan asboblarga 
fotoelementlar deyiladi. Tashki va ichki fotoeffekt shundan iboratki, yoruglik 
okimi fotokatodga kirib, unga uzining energiyani beradi va natijada 
fotoelektronemissiya ruy beradi. Tashki fotoeffektdan vakuumli va gaz tuldirilgan 
fotoelementlarda va fotoelektron kuchaytirgichlarda foydalaniladi. Ichki 
fotoeffekt shundayki, yoruglik energiyasi taʼsirida baʼzi yarim utkazgichlarning 
ionlashadi, natijada yangi zaryad tashuvchilar xosil bulib, yarim utkazgichning 
utkazuvchanligi ortadi. Ichki fotoeffekt berkituvchi katlamli fotoelementlarda va 
fotorezistorlarda foydalaniladi. 
2.Tashki fotoeffektli fotoelement ichida vakuum xosil kilingan shisha kolbadan 
iborat. Eng keng tarkalgan kislorod-tseziyli fotoelement kolbasining ichki devori 
(=50% kismi) kumush katlami bilan koplangan. Bu koplamaga seziy oksidi 
surtiladi. Kumush katlami va uni koplagan seziy fotoelementining katodi buladi. 
Nur katodga bemalol yetib borishi uchun anod ingichka nikel
ь
simdan xalka 
shaklida kilinadi va kolbaning urtasiga urnatiladi. Gaz tuldirilgan (ionli) 
fotoelementlar fakat kislorod seziyli buladi. Ularda kolba ichi organ bilan 
tuldiriladi. Tok manbai ulanganda fotoelementn
ing 

---

anodi va katodi orasida elektr maydoni vujudga.
Umumiy kurinishi, fotoelektoron kuchaytirgichni ulanish sxemasi 
Tashki fotoelektronli fotoelementning V
А
Xsi. 
If = f (Ua) / f = sonst 
Kuchlanish uzgarmaganda esa tokning yoruglik okimiga boglikligi yoruglik 
xarakteristikasi deyiladi (v,g rasm). 
If = f (F) / Ua = sonst. 
Ionli fotoelementda atomlarning ionlanishi xisobiga fototok ortadi. 
Fotoelementning sezgirligi 
bilan ifodalanadi.
Elektronli fotoelement uchun S=20

120 MK
А
/M
А
, ionli fotoelement uchun 
esa S = 150

250 MK
А
/M
А
. Sezgirlikni oshirish uchun fotoelektron 
kuchaytirgichlar kullaniladi. Ulardagi fototok ikkilamchi elektron emissiya 
xisobiga kuchaytiriladi. Fotoelementda katod va anoddan tashkari bir kator dinod 
deyiladigan elementlarga joylashtiriladi. Ular 10-14 tagacha bulishi mumkin. 
Fotokuchaytirgich normal ishlashi uchun dinodlar orasidagi kuchlanishlar 50-150 
V ga tengbulishi kerak. Nur taʼsirida chikan eliktronlar dinod D, ning elektr 
maydoni bilan kuchaytiriladi va unga urilib, ikkilamchi eliktron chikariladi va u 
А
ga yetgancha davom etadi.Ikkilamchi eliktronlar soniga nisbati ikkilamchi 
emissiya koeffitsenti 

=3/8 ga teng buladi.Fotokuchaytirgichlar xar xil avtomatik 
utash tizimlarida kullaniladi. Yoriglik bulmaganda yoki juda kichik yorglik okimi 
natijasida poronelim toki xosil buladi, lekin u juda kichikdir. 

---

Fotorezistorlar. 
Yoruglik nurlanish ta
ь
sirida karshiligini uzgartiradigan yarim utkazgichli 
asbobga fotorezistor deb ataladi. Foto¬rezistorlar ichki fotoelektr effekt asosida 
ish
laydi. Yoruglik taʼsirida baʼzi bir yarim utkazgichlarning karshiligi bir necha un 
marta kamayishi zanjirdagi tokning kupayishiga olib keladi. 
Shisha, sapol,smodadan kilingan yupka taxtachaga yarim utkazgich katlami 
surtiladi.Zanjirga urnatish uchun katlamga kontaktlar yopishtriladi.Uni namlikdan 
saklash uchun u shoffof tok bilan koplanadi.Yoruglik tushmaganda undan 
korongulik toki utadi. Bu tok radionurlar, kosmik nurlar va xususiy utkazuvchanlik 
xisobiga xosil buladi.Fotorizistorga yoriglik tushganda undan atomlar ionlanib 
kushimcha eliktronlar va teshiklar xosil buladi va uning karshiligi kamayib 
zanjirdagi tok ortadi.Yoruglik va korongulik toklar orasidagi fark foto tok 
deyladi.If=Iyo

Ik Fotorizistorning yoriglik tushmagandagi karshiligi 
(Rk

104/107Om) bulib, unga korongulik karshiligi deyladi.Ular 
avtomatikada,eliktronikada va ulchash texnikalarida kullaniladi. Yarim utkazgichli 
fotorizistorlarning oltingurgutli kurgoshin (FS
А
), oltingurgutli kadimiy (FSK) va 
selenli kadimiy (FSD) turlari ishlatilib kelmokda.