Tezislər / Theses

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
206
etirazlar üçün kompüterlərdən və kompüter şəbəkələrindən istifadə edilmə-
sidir .
Kibermüharib
ə
 
– siyasi məqsədlərə nail olmaq üçün ölkələr tərəfindən 
kiberhücumların istifadəsidir, kiberfəzada hərbi əməliyyatlardır. Bura həm 
hərbiçilərin dövlətin silahlı qüvvələrinə qarşı döyüş hücumları, həm də mülki 
əhaliyə qarşı olan hücumlar daxildir. 
Kibercasusluq 
– hərbi, siyasi və iqtisadi üstünlüklər əldə etmək məqsə-
dilə qiymətli informasiyanın oğurlanmasıdır. Sistemlərə icazəsiz girişlər bir 
çox halda kibercasusluq məqsədləri daşıyır. Kibercasusluğun obyekti kimi 
çox zaman kommersiya sirri təşkil edən məlumatlar, intellektual mülkiyyət ‒ 
istehsalat sirləri, marketinq planları, tədqiqatlar, məhsul nümunələri və hətta 
proqram təminatının ilkin kodları aiddir. 
Kibertəhlükəsizlik sahəsində bir çox nailiyyətlər əldə olunub. Dünyada 
yaranan yeni texnologiyaların yaranmasının əsas səbəbi insanların tələba-
tıdır. Kibertəhlükəsizlikdən istifadə etməklə bir çox ölkələrin iqtisadiyyatını 
çökdürmək belə mümkündür. Buna görə də dünya ölkələr kiberhücümların 
qarşısını almaq üçün ardıcıl və düşünülmüş formada addımlar atmaq məc-
buriyyətindədir. 
İnformasiya sistemlərinin təhlükəsizliyi üçün tədbirlər müxtəlif səviyyə-
lərdə aparılmalıdır. Hökumət öz fəaliyyətində şəffaf olmalı və lazım olduğu 
təqdirdə qanunvericiliyi təqdim etməlidir. Kibercinayətkarların arzuolunmaz 
fəaliyyətini dayandırmaq və aradan qaldırmaq üçün kifayət qədər güclü 
qanunvericilik aktları mövcud olmalıdır. Bu işdə həm hökumət həm də hər bir 
şəxs öhdəsinə düşən məsuliyyəti yerinə yetirməlidir. Belə ki, şəbəkə xidmət-
ləri təminatçıları, iri müəssisələr və kiçik istifadəçilər, ev istifadəçiləri kimi di-
gər maraqlı tərəflər də ölkənin kiberməkanının təhlükəsizliyini artırmaq üçün 
öz öhdələrinə düşən vəzifəni yerinə yetirməlidirlər. Bu mərhələdə və 
gələcəkdə rəqəmsal irəliləyişlər və e-dövlət ətrafında təhlükəsiz mühitin 
yaradılması məqsədilə daha geniş tədqiqatlar aparılmalıdır. 
References:
1. [“İnformasiya təhlükəsizliyinin aktual multidissiplinar elmi-praktiki problemləri” IV 
respublika konfransı, 14 dekabr 2018-ci il səh. 158] 
2. [Proqram mühəndisliyinin aktual elmi-praktiki problemləri‖ I respublika konfransı, Bakı, 
17 may 2017-ci iI, səh. 89] 
3. [Səyyad Məcidli, Kibercinayətlər kitabı, Bakı-2019, səh. 13] 

---